Ο µήνας Αύγουστος ήταν γεµάτος και φέτος από εκδηλώσεις µνήµης όπου τα σηµάδια του πολέµου είναι καταγεγραµµένα πέρα από τους τόπους και στις ψυχές των ανθρώπων. Τα µαρτυρικά χωριά στο επίκεντρο των δράσεων (Χανιώτικα Νέα, 26-8-2024, σελ. 10, 30-8-2024, σελ. 8).
Το γνωστό ριζίτικο, που µόνο η κρητική λεβεντιά και η σοφία µπορεί να εκφράσει, αποκαλύπτει κι αυτό το µέγεθος του προβλήµατος: «Γροικάτε είντα παράγγελνε η Κρήτη τω(ν) παιδιώ(ν) τζη. Μετρήσετε τα µνήµατα των εδικώ(ν) και ξένω(ν), σ’ ούλα ν’ ανάψετε κερί, λιβάνι και καντήλι, κι αν έρθου(ν) κι εδικολογιές τω(ν) ξένω(ν) σκοτωµένω(ν), να τσι φιλοξενήσετε…».
Μέσα από τις λίγες γραµµές, το παραπάνω ριζίτικο διδάσκει, ακόµη και σήµερα, ένα διαφορετικό ήθος. Προσδίδει βάλσαµο παρηγοριάς για τις αξίες και τις αρετές που ήταν συνυφασµένες µε τον λαό µας στις λέξεις πρεπιά, ανθρωπιά, φιλότιµο, τιµή, αξιοπρέπεια. Η πολύπαθη Κρήτη δίδει παραγγελιά στα παιδιά της να µετρήσουν τα µνήµατα, δικά και ξένα, να ανάψουν κεριά και να θυµιατίσουν όλα τα µνήµατα χωρίς διάκριση. Και κάτι το ασύλληπτο. Κι αν έρθουν συγγενείς των ξένων σκοτωµένων να τους φιλοξενήσουν. Παρά τον πόνο του ο κρητικός δείχνει την ανθρωπιά του, τα συναισθήµατά του για όλα τα θύµατα εξίσου, δικά του και εχθρικά και εν τέλει τη φιλοξενία του που τον διακρίνει ιδιαίτερα.
Μεταφέρω εδώ και τη µαρτυρία του ∆ρ Αλέξανδρου Παπαδερού για το θέµα των Κοιµητηρίων: «Φροντίσαµε λίγο αργότερα και λύθηκαν δύο µεγάλα προβλήµατα: Πρώτον, η εκταφή των Γερµανών και Αυστριακών στρατιωτικών (σηµ. να µην λησµονούµε και τη συµµετοχή της Αυστρίας στη Μάχη της Κρήτης). Παρακαλέσαµε την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας Κρήτης και ενθάρρυνε τους ιερείς του νησιού µας να υποδείξουν τόπους, όπου είχαν ενταφιασθεί πρόχειρα πολεµιστές και να βοηθήσουν µε τα µέλη της Ενορίας τους στην εκταφή. ∆εύτερον: Παρακλήθηκε η Ιερά Μονή Γωνιάς -δίπλα στην Ακαδηµία, να φιλοξενήσει τις οστεοθήκες των νεκρών αυτών, ώσπου να ετοιµασθεί το Νεκροταφείο στο Μάλεµε. Οι Μοναχοί λησµόνησαν τα προσωπικά τους βάσανα στη διάρκεια του πολέµου και τις ζηµίες που είχε υποστεί η Μονή τους. Επί πολλά χρόνια όλα τα κελιά της Μονής ήταν γεµάτα µε οστεοθήκες….». Μετά τη Μάχη της Κρήτης διαµορφώθηκε ένας τόπος ανάπαυσης των νεκρών πολέµου στην Ιερά Μονή Γωνιάς ως µία συµβολική κίνηση συµφιλίωσης που πραγµατικά ξεπερνά κάθε ανθρώπινο όριο. Μία φιλοξενία, λοιπόν, µία αγκαλιά στα χώµατα της ιερής Κρήτης … Την ίδια στιγµή τα µνηµεία στην Κρήτη στέκουν αγέρωχα και µας θυµίζουν κι αυτά ότι στο ίδιο χώµα υπάρχουν µνήµατα µε κρητικόπουλα, αδέλφια, οικογένειες ολόκληρες, µανάδες µε τα παιδιά στην αγκαλιά… Τί σηµαίνουν, όµως, όλα αυτά για τα νέα παιδιά στους τόπους που δεινοπάθησαν περισσότερο κατά την κατοχή (π.χ. Ανώγεια, Αµάρι, Κερίτης, Κοντοµαρί, Κακόπετρος, Μαλάθυρος, Κάντανος, Μονή, Λειβαδάς, Κουστογέρακο, Βιάννος κ.ά.); Υπάρχει µνήµη και πώς ορίζεται; Τι είναι η µνήµη;
Ζήσαµε από κοντά τις δράσεις των Πολιτιστικών Συλλόγων, σε συνεργασία µε άλλους τοπικούς φορείς, σε τρία µαρτυρικά χωριά: Κοντοµαρί (Χανιώτικα Νέα, 28-8-2024), Κακόπετρο (Νέοι Ορίζοντες, 21-8-2024, σελ. 4) και Μαλάθυρο (Χανιώτικα Νέα, 26-8-2024, σελ. 28). Γεµάτη µε πολλά µικρά ολοκαυτώµατα η Κρήτη! Τα ίδια γεγονότα παντού, οι ίδιες πικρές στιγµές στο πρόσωπο όσων έχουν εναποµείνει. Γνωρίζαµε για τα συµβάντα στην ευρύτερη περιοχή του Νοµού µας, µέσα από τις προσπάθειες του Ιωάννη Μαλανδράκη, ∆ηµάρχου Πλατανιά και την έρευνα µε τις συνεντεύξεις του Μαθιού Φραντζεσκάκη, οι οποίες αποτελούν σηµαντικό ιστορικό τεκµήριο προφορικής µαρτυρίας και σε κάποιες από αυτές είχαµε την χαρά να υποτιτλίσουµε στη γερµανική γλώσσα. Πολύ σηµαντικό και η συντήρηση και ο καλλωπισµός όλων αυτών των «ιερών» τόπων, τα οποία µε ιδιαίτερη µέριµνα φροντίζουν οι ∆ήµοι και οι κατά τόπους Πολιτιστικοί Σύλλογοι.
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, εάν υπήρξε µία από τις σηµαντικότερες µάχες της Ιστορίας, αυτό δεν οφείλεται τόσο στη σύγκρουση του στρατιώτη µε τον στρατιώτη, όσο στη σύγκρουση του στρατιώτη µε τον πολίτη, τον «άµαχο πληθυσµό»! Απροσδόκητο στη µάχη εκείνη, ξένο και παράδοξο για πολλούς, παράλογο και θαυµαστό για άλλους και ίσως παντελώς ακατανόητο, το αυτονόητο της Ιστορίας µας: η αυθόρµητη, η αβίαστη, η ασυγκράτητη, η καθολική ενεργοποίηση και η αντίσταση ενός λαού, του λαού της Κρήτης! Στο ερώτηµα από πού πήραν άραγε εντολές και οδηγίες, όλοι αυτοί οι απλοί άνθρωποι της Κρήτης, απαντά µε σθένος ο µακαριστός Κισάµου και Σελίνου κυρός (Ειρηναίος Γαλανάκης): «Κι αν µε ρωτήσει κανείς ποιος πρόσταξε τη Μάχη της Κρήτης, θα απαντούσα: η Παράδοση της Κρήτης. Η Ιστορία της Κρήτης. Όχι εκείνη που είναι γραµµένη στα βιβλία για να διδάσκεται επ’ αµοιβή µισθού και βαθµού στα Σχολεία µας, µα η άλλη που είναι γραµµένη στη Μνήµη, στην ψυχή του Λαού µας και διδάσκεται στις δύσκολες ώρες, µε αυθόρµητες και γενναίες πράξεις. Όταν πέφτανε οι Γερµανοί στην Κρήτη, οι Κρητικοί δεν περίµεναν να πάρουν οδηγίες ούτε από την Κυβέρνηση (δεν υπήρχε), ούτε από τα κόµµατά των. Πήρανε οδηγίες από τη συνείδηση και την ιστορία των, από τη µνήµη και τους προγόνους των. Από τον Καντανολέων, από τον Σήφακα, τον Χατζηµιχάλη, τον Κριάρη και τον Σκαλίδη» (Οµιλία στην Αγία Σοφία Αποκορώνου, 23-5-1992).
Ο κ. Σταύρος Αρναουτάκης, Περιφερειάρχης Κρήτης, εύστοχα σηµειώνει ότι «το θέµα της καταβολής των αποζηµιώσεων δεν αποτελεί ζήτηµα υλικής προσόδου, αλλά βήµα δικαίου και στοιχείο ανάπαυσης της ψυχής των θυµάτων, των ηρώων που η µνήµη τους θα µείνει ζωντανή στους αιώνες» (Χανιώτικα Νέα, 19-8-2024, σελ. 26). Τα µαρτυρικά χωριά όµως είναι κάτι παραπάνω. Έγιναν σύµβολο της αδάµαστης κρητικής ψυχής, υπενθυµίζοντας σε όλους εµάς τις παγκόσµιες αξίες της δηµοκρατίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Πώς µπορούµε, όµως, να µνηµονεύσουµε µε κατάλληλο τρόπο την οδυνηρά βίαιη ιστορία της Γερµανικής Κατοχής στην Κρήτη, αλλά και ενώπιον ενός ευρύτερου κοινού; Την απάντηση την έδωσε η κα Ελένη Καρπαθάκη, Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Κακόπετρου, η οποία σε οµιλία της, µεταξύ άλλων, τόνισε τα εξής: «Η πρότασή µου είναι το µνηµείο αυτό να µετατραπεί σε µνηµείο συµφιλίωσης και µνηµοσύνης. Να απευθύνεται το µνηµείο αυτό, όχι µόνο στα θύµατα του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου, αλλά και όλων των πολέµων της Κρήτης, της Ελλάδας, της Ευρώπης, του κόσµου όλου. Έτσι το µνηµείο θα ζωντανέψει και θα επιτελέσει το ρόλο του, συνεισφέροντας στην ενεργοποίηση της ιστορικής µνήµης» (Αποκαλυπτήρια Μνηµείου Εκτελεσθέντων, Κακόπετρο, 18-8-2024). Αυτό και µόνο αποτελεί µία σηµαντική πρόταση ένταξης στην Εκπαίδευση της Ελλάδος για το τι µπορούµε να µάθουµε από τα µαρτυρικά χωριά.
Η ιστορία όµως δεν σταµατά. Σταµατά µόνο, όταν επέρχεται η λήθη. Η ανάµνηση της Μάχης της Κρήτης δεν µπορεί να εξαντλείται στην ανιστόρηση των σχετικών πολεµικών γεγονότων και στην τυπική πια απόδοση τιµών. Έχει µία πολύ βαθύτερη διάσταση. Η διάσταση αυτή, σε συνδυασµό µε τις εµπειρίες και τις αξιώσεις της εποχής µας, εκτείνεται κυρίως στο νόηµα του ΑΓΩΝΑ, στο νόηµα της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ και στο νόηµα της ΕΙΡΗΝΗΣ. ∆εν γνωρίζω, αλλά αναρωτιέµαι µήπως µετά από 80 χρόνια, ήλθε ο καιρός, στο πλαίσιο της ΜΝΗΜΗΣ, οι εκδηλώσεις για τη Μάχη της Κρήτης να αποβλέπουν στην προβολή του παραπάνω τρίπτυχου;
Πρόσφατα είδε το φως της δηµοσιότητας ένα σηµαντικό βιβλίο, µε τον τίτλο «Πρακτικά Γερµανικών ∆ικαστηρίων για Εγκλήµατα Πολέµων στην Κρήτη» (Χανιά 2024, 350 σελ.), της Εταιρείας Ίδρυσης Μουσείου της Μάχης της Κρήτης, της Κατοχής και της Αντίστασης, µε την επιµέλεια του ∆ρ Αλέξανδρου Παπαδερού. Η Ένωση Συντακτών Ηµερησίων Εφηµερίδων Πελοποννήσου-Ηπείρου-Νήσων (ΕΣΗΕΠΗΝ) ίσως να µην γνώριζε για την ύπαρξή του και δεν το ενέταξε στην προβληµατική του πρόσφατου Συνεδρίου, µε θέµα «Ολοκαυτώµατα…80 χρόνια µετά…» (Ρέθυµνο, 21-23-8-2024). Στο βιβλίο υπάρχουν σηµαντικά έγγραφα (µεταφρασµένα στην ελληνική γλώσσα) των γερµανικών αρχών της δεκαετίας 1960-1970, προκειµένου να απαντηθούν αιτήµατα προς την Οµοσπονδιακή ∆ηµοκρατία της Γερµανίας που υπέβαλλε το Ελληνικό Κράτος, σχετικά µε τη διερεύνηση συγκεκριµένων καταγγελιών για εγκλήµατα πολέµου των γερµανικών κατοχικών στρατιωτικών, που, δυστυχώς, όπως σηµειώνει ο Οµότιµος Καθηγητής Φίλιππος Σπυρόπουλος, στον Πρόλογο του βιβλίου, φαίνεται και η «απροθυµία των αρµόδιων γερµανικών αρχών να εξετάσουν σε βάθος τις κατηγορίες» (σελ. 18). Η µνήµη, λοιπόν, δεν µπορεί να είναι µόνο µέσα από τη θύµηση της βίας, των στρατιωτικών εκδηλώσεων, την κατάθεση στεφάνων, διότι, όπως πολύ εύστοχα επεσήµανε ο κ. Νικόλαος Μπιµπάκης, Ειδικός Σύµβουλος του Περιφερειάρχη Κρήτης στον τοµέα των Ολοκαυτωµάτων «κάθε τι που προκαλεί πόνο και δάκρυα δεν µετριέται µε τη δυναµική σε εξουσία ενός τόπου». (Χανιώτικα Νέα, 30-8-2024, σελ. 8). Είναι, λοιπόν, η µνήµη υπόθεση υποστασιακή! Ο Καθηγητής Ευάγγελος Πρωτοπαπαδάκης το επιβεβαιώνει: «[…] η διατήρηση της ιστορικής µνήµης είναι η διασφάλιση ενός ιδιαίτερου είδους πνευµατικής σεµνότητας, της επίγνωσης -και της διαρκούς υπόµνησης- των ορίων της φύσης µας: σε πείσµα του κάθε λογής διαφωτισµού και των φιλοσόφων που οµνύουν στον ορθό λόγο, το σκοτάδι µέσα µας παραµένει πολύ και πηχτό, και είναι έτοιµο µε την παραµικρή αφορµή να ξεχυθεί. Η επίγνωση αυτή µπορεί να λειτουργήσει ως ένα διαρκές “caute!” (=προειδοποίηση), ώστε είτε –στην καλύτερη περίπτωση– να λαµβάνουµε τα µέτρα µας είτε, τουλάχιστον, να µην βιώνουµε την ίδια δυσάρεστη έκπληξη κάθε φορά που το µέρος αυτό της φύσης µας αποκαλύπτεται» (σελ. 38).
Είναι η ίδια µορφή µνήµης για όσους αντιστέκονται και σήµερα σε κάθε µορφή βίας, στον τρόµο και στα αδιέξοδα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Ζούµε στην εποχή των «άκρων», ιδιαίτερα στον πολιτικό χώρο! Το θηρίο δεν πέθανε, αναβιώνει και σήµερα ως Λερναία Ύδρα µε νέα ονόµατα, όπως νεο-φασισµός, νεο-εθνικισµός, νεο-φανατισµός και φονταµενταλισµός µεγέθη ή καταστάσεις που αλλοτριώνουν το ανθρώπινο πρόσωπο, καταστρέφουν την ενότητα του ανθρωπίνου Γένους και έτσι παραδινόµαστε σιγά-σιγά στα πλοκάµια των νέων κοινωνικών συστηµάτων, δηλητηριάζοντας τις ψυχές των νέων µας. Όσο θα υπάρχουν αυτά τα φαινόµενα, η Μάχη της Κρήτης θα συνεχίζεται. Μάχη για το χατίρι της ζωής! Μάχη στο πείσµα του θανάτου! Μάχη για τον άνθρωπο!
