Μπορεί να βρισκόμαστε εν μέσω του Καλοκαιριού και τα σχολεία να είναι κλειστά, όμως ένας Κανονισμός του Γυμνασίου Θηλέων Χανίων το 1961, στάθηκε η αφορμή να ταξιδέψουμε πίσω στο χρόνο, σε άλλες εποχές και ήθη.
Τότε που τα σχολεία ήταν χωρισμένα σε Θηλέων και Αρρένων και η περιβόητη σχολική ποδιά για τις μικρές δεσποινίδες ήταν υποχρεωτική. Ποδιές μαύρες (μέχρι το 1965), με κουκούλα ή άνευ, με θήκες για μολύβια (δεν υπήρχαν κινητά). Τότε που πάρτι και χοροί ήταν απαγορευμένα και οι τιμωρίες αυστηρές με τον… “Παιδονόμο” πανταχού παρόντα, επιφορτισμένο για την αρμόζουσα συμπεριφορά των μαθητριών στους εκτός των σχολείων χώρους κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Οι “διαδρομές” παρουσιάζουν σήμερα ένα σχολικό “Μαθητικό Κανονισμό” του Γυμνασίου Θηλέων Χανίων (1961), τον οποίο ανακάλυψε στα αρχεία του ο εκπαιδευτικός και συνεργάτης των “Χ.ν.” Σταύρος Γ. Καλαϊτζόγλου. «Ένας Μαθητικός Κανονισμός τότε ήταν κάτι σαν το Σύνταγμα της χώρας!» όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο ίδιος.
Με αφορμή τον Σχολικό Κανονισμό αναζητήσαμε και βρήκαμε μαθήτριες του Γυμνασίου Θηλέων Χανίων την δεκαετία του ’60 που μας μίλησαν για εκείνες τις εποχές, άλλοτε με νοσταλγία και άλλοτε με συγκίνηση, καθώς όπως ανέφεραν οι εποχές αυτές είχαν το δικό τους χρώμα και οι νέοι άνθρωποι έβρισκαν τον τρόπο να προοδεύουν και να ακολουθούν τον άνεμο της αλλαγής, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.
Νοσταλγία
«Εμένα ο κανονισμός μου φαινόταν καλός. Ίσως γιατί ήμουν μαθήτρια που υπάκουα» μας λέει η Μαρία Τρουλάκη, μαθήτρια στο Γυμνάσιο Θηλέων Χανίων και έπειτα καθηγήτρια στο ίδιο σχολείο, το 1961.
Όπως θυμάται η ίδια: «Τότε φορούσαμε ποδιά λίγο κάτω από το γόνατο. Αυτό ίσχυε για όλα τα παιδιά. Και στην Γυμναστική είχαμε τις λεγόμενες “φουφούλες”, σορτσάκι με λάστιχο, λίγο φουσκωτό. Τα μαλλιά έπρεπε να είναι δεμένα σαν αλογο-ουρά. Είχαμε μια αυστηρή καθηγήτρια της Μουσικής η οποία εάν έβλεπε πως οι μαθήτριες δεν έχουν τα μαλλιά τους περιποιημένα, τις έβαζε κάτω από τη βρύση στο συντριβάνι που υπήρχε, για να ισιώσουν (με το νερό). Εμείς το παίρναμε σαν διασκέδαση αλλά ήταν πολύ αυστηρή. Εμένα με συμπαθούσε και μάλιστα κάποια πρωινά που έλειπε με έβαζε να διευθύνω την μαθητική Χορωδία που είχαμε. Κάθε πρωί η Χορωδία μαζευόταν μπροστά στα σκαλάκια και ψάλαμε έναν ύμνο, μια προσευχή. Εκείνες τις εποχές νομίζω ότι οι μαθήτριες ήταν πιο μαζεμένες. Όσο περνούσαν τα χρόνια τα παιδιά γίνονταν πιο ζωηρά».
«Υπήρχαν και μαθήτριες που ήταν κάπως πιο ζωηρές» αναφέρει η κα Τρουλάκη η οποία λίγα χρόνια μετά, έγινε εκπαιδευτικός στο Γυμνάσιο Θηλέων Χανίων και μας διηγείται το εξής περιστατικό:
«Κάποια στιγμή μες την τάξη ακούω έναν χτύπο σαν σκαμπίλι και βλέπω μια κοπέλα και κρατούσε το μάγουλο της. Ήταν ένα κορίτσι που ενώ ήταν πολύ καλό παιδί ήταν και πολύ ζωηρό κι είχε σκαμπιλίσει ένα άλλο, επειδή… ψιθύριζε στην διπλανή της. Στο διάλειμμα τους μίλησα έξω από το Γραφείο των Καθηγητών, γιατί εάν τις έβαζα μέσα θα έπαιρναν αποβολή. Το ίδιο κορίτσι στα διαλείμματα έπαιρνε πέτρες και έσπαγε τα τζάμια του σχολείου. Μου υποσχέθηκε πως δεν θα το ξανά κάνει, όπως κι έγινε. Μου είχαν εμπιστοσύνη τα παιδιά. Ήταν πώς θα τα αντιμετώπιζες…. Ειδικά τα ζωηρά παιδιά, έπρεπε πάντα να τα έχεις από κοντά, γιατί δεν ήξερες για ποιον λόγο ήταν ζωηρά».
Όσο για τα φλερτ, υπήρχαν αλλά εκτός του σχολικού προαύλειου: «θυμάμαι κάποιες μαθήτριες να πλησιάζουν στις κλειστές καγκελόπορτες για να μιλήσουν στο αγόρι τους, αλλά πολύ γρήγορα πριν τις δει κάποιος. Κι αμέσως γύριζαν πίσω…».
“Διαγωγή Κοσμία”
«Υπήρχαν απαγορεύσεις όμως εμείς κάναμε… παρασπονδίες», μας λέει η κα Ματίλντα Μανωλικάκη, μαθήτρια του Γυμνασίου Θηλέων Χανίων τη δεκαετία του ’60.
«Φορούσαμε μαύρη ποδιά και πάνω από το παλτό μας έπρεπε να ράβουμε το σήμα του Γυμνασίου Θηλέων Χανίων και ένα αριθμό για κάθε μαθήτρια. Τα μαλλιά έπρεπε να είναι τραβηγμένα προς τα πίσω. Εγώ επειδή είχα μανία με τα μαλλιά μου, μια καθηγήτρια μου, με έβαλε κάτω από την βρύση και μου τα χάλασε» θυμάται η κα Μανωλικάκη και προσθέτει: «Τότε είχαν βγει οι πολύχρωμες κάλτσες που μου άρεσε να φοράω αλλά απαγορεύτηκαν. Μόνο μαύρη κάλτσα μπορούσαμε να βάλουμε. Απαγορευόταν επίσης να πηγαίνουμε σινεμά, στα πάρτι. Όμως εμείς κάναμε… παρασπονδίες. Εγώ πήγαινα με τις “ευλογίες” της οικογένειάς μου καθώς ήταν πολύ προοδευτικός ο πατέρας μου. Μάλιστα θυμάμαι ένα πάρτι του γιου τού τότε διευθυντή της Εμπορικής Σχολής και είχα πάει με τον αδελφό μου. Το έμαθαν όμως και μας έβαλαν πενθήμερη αποβολή και στο τέλος… “Διαγωγή Κοσμία”».
“Έρως Ανίκατε Μάχαν”
«Ήταν πολύ αυστηρά τότε τα πράγματα… αλλά παρόλα αυτά, ό,τι ήθελε η καθεμία πολύ, το έκανε. Εγώ είχα ένα φλερτ, κλείναμε ραντεβού και δεν έδινα σημασία στις απαγορεύσεις προκειμένου να ζήσω αυτό που αισθανόμουν» θυμάται η κα Ματίλντα Μανωλικάκη.
Και ποιος άλλωστε να βάλει εμπόδια στα συναισθήματα μιας έφηβης…
«Ήταν πάρα πολύ ωραία χρόνια, παρά την αυστηρότητα που υπήρχε. Η αυστηρότητα αυτή δεν μας άγγιζε, δεν μας ταλαιπωρούσε, δεν μας πρόσβαλε» επισημαίνει η κα Μανωλικάκη, η οποία θυμάται επίσης τον “Παιδονόμο” που φύλαγε το σχολείο και είχε την εποπτεία των μαθητριών. «Κυκλοφορούσε στα Χανιά και άμα σε αναγνώριζε -όταν κάναμε… αταξίες- μας πήγαινε στον Γυμνασιάρχη. Επειδή δίπλα από το Γυμνάσιο Θηλέων ήταν και το Αρρένων, για να μην σχολάμε την ίδια ώρα με τα αγόρια, είχαν κανονίσει να σχολάει το Θηλέων πρώτα -με διαφορά δέκα λεπτών- και να φεύγουν για τα σπίτια τους, ώστε να μην… ανακατεύονται με τα αγόρια. Ο Παιδονόμος αυτός, μας παρακολουθούσε και κρατούσε σημειώσεις! Αλλά παρόλα αυτά, δεν μας άγγιζε τίποτα. Γελούσαμε.
Όσο για τους δασκάλους που έρχονταν στο σχολείο, ειδικά όσοι ήταν νέοι σε ηλικία, ήμασταν πάντα έτοιμες για να τους πειράξουμε. Θυμάμαι ότι υπήρχε ένας δάσκαλος που δίδασκε το μάθημα της Χημείας και τον λέγαμε “κύριο Φλωρά”, όπως τον δάσκαλο στην ταινία το “Ξύλο Βγήκε από τον Παράδεισο” με την Αλίκη Βουγιουκλάκη και τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ».
Οι χοροί και οι… μεταμφιέσεις
«Θυμάμαι τις ποδιές. Μάλιστα θεωρούσαμε μεγάλη πρόοδο ότι το καλοκαίρι μας είχαν ορίσει να φοράμε καλοκαιρινή ποδιά, ήταν σιέλ λινό και με μανίκι κοντό. Το Χειμώνα μαύρες ποδιές με άσπρο γιακά, με τον οποίο πάντα είχα πρόβλημα» μας λέει η κα Ελέγκω Μανουσάκη, μαθήτρια του Γυμνασίου Θηλέων Χανίων τη δεκαετία του ’60 και συμμαθήτρια με την κα Ματίλντα Μανωλικάκη, οι οποίες παραμένουν αχώριστες φίλες μέχρι σήμερα.
Για τον Σχολικό Κανονισμό θυμάται, πως παρόλο που ήταν αυστηρός, οι μαθήτριες πάντα έβρισκαν τον τρόπο να κάνουν αυτό που επιθυμούσε η καρδιά τους.
«Εκείνες τις εποχές γινόταν οι περίφημοι χοροί των Αποκρεών. Ντυνόμασταν λοιπόν μασκαράδες, κανείς δεν ήξερες ποιες ήμασταν, αν συνοδευόμασταν από τη μαμά ή το μπαμπά μας, φορούσαμε μάσκα και πηγαίναμε στους χορούς των Αποκρεών, έστω για λίγο. Έτσι κάναμε το κέφι μας (παρά τους περιορισμούς). Πάρτι γινόταν, αλλά μόνο εάν τα ανακαλύπτανε, γινόταν φασαρίες και “έπεφταν” πενταήμερες αποβολές. Παρ’ όλες τις απαγορεύσεις δεν φοβόμαστε, και τις βόλτες μας κάναμε, χωρίς ποδιά σε πάρτι πηγαίναμε και ας μας αποβάλανε…Φροντίζαμε οι αποβολές να μην περάσουν το όριο» επεσήμανε η κα Μανουσάκη και συνέχισε λέγοντας:
«Καλό θα είναι να μην συγχέουμε εκείνες τις εποχές με το σημερινό πνεύμα. Το σημερινό πνεύμα, είναι ένα πνεύμα μεγάλης ελευθερίας. Ό,τι απαγορεύσεις υπήρχαν τότε, τις δεχόμασταν μεν γιατί ήταν απαγορεύσεις αλλά ξέραμε ότι εμείς θα κάνουμε παρασπονδίες. Για παράδειγμα, αυτό που άρεσε σε όλες μας να κάνουμε ήταν οι περίφημες βόλτες, π.χ. η βόλτα της Κυριακής στου Μπόλαρη, η βόλτα προς το λιμάνι το Σάββατο κ.λπ. Εμένα ο πατέρας μου ήταν πάρα πολύ αυστηρός, δεν με άφηνε. Το… έσκαγα λοιπόν από την αυλή του σπιτιού, έκανα την βόλτα μου και γύριζα πίσω, πριν το καταλάβει. Δεν υπήρχε περίπτωση να μην κάνουμε “παρατυπίες” απέναντι σε όποιον Κανονισμό υπήρχε».
Απεργίες και μαθητικές πορείες
Η κα Ελέγκω Μανουσάκη, θυμάται την τότε σχολική ζωή, τις απεργίες και τις πρώτες μαθητικές συγκεντρώσεις – πορείες. «Στην μεγάλη απεργία του ’63 που έκαναν οι καθηγητές μας, εμείς κάναμε συμπαράσταση. Ένα μήνα κράτησε η απεργία. Όπως επίσης και με την μεγάλη ιστορία που είχε γίνει με τα αμερικάνικα καράβια που είχαν έρθει στο λιμάνι. Επίσης την περίοδο της κρίσης με το Κυπριακό (Γενάρης του 1961), οι μαθητές κάναμε μια μεγάλη συγκέντρωση στο γήπεδο και έπειτα πορεία μέχρι τα Δικαστήρια. Μάλιστα έχω μια φωτογραφία με την συγκέντρωση στο γήπεδο υπέρ της Κύπρου, θυμάμαι ακόμα το ψήφισμα που είχαμε γράψει. Δίπλα μου ήταν ο Ανδρέας Βαλυράκης αδελφός του πρώην υπουργού και η Ματίλντα. Η φωτογραφία γράφει πίσω: 15-1-1961.
Υπήρχε αέρας αλλαγής, που το μαθητικό κίνημα είχε αγκαλιάσει».
Επίσης η κα Μανουσάκη αναφέρεται στους εκπαιδευτικούς εκείνης της εποχής: «είχαμε πολύ καλούς καθηγητές, όπως τον Μαθηματικό μας, την καθηγήτρια της Ιστορίας που μας υπαγόρευε την ιστορία εκτός βιβλίου, γιατί ήθελε να αντιληφθούμε την σπουδαιότητα της αναγέννησης, ο χημικός μας έκανε επίδειξη πειραμάτων… κ.λπ.».
Από το χθες στο σήμερα
Ο “Μαθητικός Κανονισμός” του Γυμνασίου Θηλέων Χανίων (1961), προέρχεται από τον εκπαιδευτικό και συνεργάτη των “Χ.ν.” Σταύρο Γ. Καλαϊτζόγλου, ο οποίος συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν, αναφέρει: «Ξετρύπωσα από το χαρτοβασίλειό τον μικρό σχολικό “Μαθητικό Κανονισμό” του Γυμνασίου Θηλέων Χανίων (1961), στον οποίο οι έννοιες ενδυμασία, συμπεριφορά και κοινωνικότητα των μαθητριών ορίζονται και ρυθμίζονται σύμφωνα -και ανάλογα- με την αυστηρότητα τόσο του γυμνασιάρχη, όσο και του Συλλόγου Καθηγητών.
Ένας Μαθητικός Κανονισμός τότε ήταν κάτι σαν το Σύνταγμα της χώρας! Οι παραβάσεις και οι παραβάτες είχαν να κάνουν με τα όσα προέβλεπε αυτός ή οι εγκύκλιοι του ΥΠΕΠΘ, αλλά και ανάλογα με τη διάθεση των διευθυντών των σχολείων και των Συλλόγων…
Αιτούμενο; Η επιβολή αυστηρής πειθαρχίας (με ποινές), ο σεβασμός στους μεγαλύτερους και φυσικά η επίτευξη ενός “καλού” λεγόμενου σχολείου. Όλα αυτά πριν μόλις 60 χρόνια…
Όχι, ότι δεν υπήρξαν και σε άλλα Σχολεία “Σχολικοί Κανονισμοί”. Άλλοι απ’ αυτούς απλά ήταν εθιμικοί (άυλοι), άλλοι γραπτοί σε συμφωνία “Μαθητικών Κοινοτήτων” (μετά το 1982) και άλλοι σε συμφωνία Συλλόγων Καθηγητών και Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων.
Το πόσο έχουν από τότε αλλάξει τα πάντα, δεν είναι ανάγκη να τονιστεί. Ένα μικρό σχόλιο του Γ. Κώνστα (“Χ.ν.”, 27/6/22) τα λέει όλα. Εξάλλου η σχολική βία που σήμερα δεσπόζει στο ελληνικό “δημόσιο σχολείο” είναι εύγλωττη.
Με κάθε υπουργό Παιδείας δυστυχώς γίνονται (ή δήθεν γίνονται) μεταλλάξεις (“μεταρρυθμίσεις”) στα σχολεία, αρχής γενομένης από τις πρώτες μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις (1981 μέχρι σήμερα). Αφότου μάλιστα ο μαθητικός συνδικαλισμός, μέσω των “Μαθητκών Κοινοτήτων” ανδρώθηκε (1982, με υπουργό Παιδείας τον Λευτέρη Βερυβάκης, 1935-2012) και κομματικοποιήθηκαν οι καταλήψεις που επιβλήθηκαν, ευθύνη όλων των κυβερνήσεων, ως “εθιμικές” στα σχολεία, η έννοια “δημόσιο σχολείο” έπαψε να είναι με την κλασική της σημασία…
Αλλά και η χορήγηση του δικαιώματος ψήφου στα 17, αν δεν έγινε για ψηφοθηρικούς λόγους των τότε κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, σίγουρα -υποθέτουμε- ωρίμασε και έκανε πιο “υπεύθυνες” τις επόμενες γενιές. Προς το καλύτερο ή το χειρότερο, αυτό είναι θέμα όσων ασχολούνται με τη δημόσια εκπαίδευση και την πρόοδο των μαθητών!».
Μικρός μαθητικός κανονισμός Γυμνασίου Θηλέων Χανίων (1961)
Α’ ΜΑΘΗΤΙΚΟΝ ΕΝΔΥΜΑ
1. Καθηµερινόν έvδυµα: Ορίζεται η µαύρη ποδιά µε λευκόν πικεδένιον γιακά καί κουμπιά εις το στήθος. Η φούστα κρυφό κούµπωµα µε λοξά φύλλα.
Ζώνη µαύρη από το ύφασµα της ποδιάς ή δέρµατος µαύρου, όχι υπερβολικού φάρδους.
Το µάκρος της ποδιάς κάτω του γόvατος.
2. Εορταστικόν ένδυµα: Ορίζεται µπλε φούστα πλισσέ µε λευκήν µπλούζαν κατά το υποδεικνυόµενον σχέδιον.
3. Ένδυµα έκκλησιασµού: Το εορταστικόν ένδυµα και ελλείψει τούτου η µαύρη σχολική ποδιά.
4. Περιβολή δια το µάθηµα της Γυµναστικής: Ορίζεται η υπό του Σού Υπουργείου Έθν. Παιδείας καθοριζοµένη.
5. Τό σήµα Γ.Θ.Χ. µετά του άριθµού µαθητολογίου.
Eις µεν την ποδιάν θα είναι κεντηµένον είς το αριστερόν του στήθους µε λευκήν κλωστήν ευδιάκριτον, εις δε τα επανωφόρια, µάλλινες µπλούζες κ.λ.π. θα είναι κεντηµένον επί τσόχας µαύρης µε λευκήν κλωστήν και ερραµµένον στερεώs. Εις το εορταστικόν ένδυµα τίθεται µόνοv το σήµα Γ.Θ.Χ. κομμένον επί τσόχας κατά σχέδιον διδόµενον υπο του Σχολείου.
Το µαθητικόν ενδυµα θα φέρουν αι µαθήτριαι απάσας τας ηµέρας του σχολικού έτους. Τας παραµονάς τωv εορτών το εσπέρας του Σαββάτου, τας Κυριακάς, τας παραµοvάς έορτωv κατά τας οποίας αργεί το Σχολείον και διακοπάς Χριστουγέννων και Πάσχα δύvανται να φέρωσι ένδυμα εξωσχολικόν αναλόγου προς την µαθητικήv των ιδιότητα.
Β’ ΚΟΜΜΩΣΙΣ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ
Το κτένισµα των µαθητριών δέον να είναι απλούν και κόσμιον, συµφώνως προς τας υποδείξεις του Σχολείου. Εκ των κοσµηµάτων επιτρέπεται µόνον ο Σταυρός και το ωρολόγιον.
Το µανικιούρ απαγορεύεται.
Γ’ ΠΡΟΣΕλΕΥΣΙΣ ΕΙΣ ΤΟ ΣΧΟλΕΙΟΝ -ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΕΝ ΑΥΤΩ
Αι μαθήτριαι οφείλουσι να προσέρχωνται 1Ο’ προ της ενάρξεως των μαθημάτων να εισέρχωνται εις τον περίβολον του Γυμνασίου απαγορευομένης της εξόδου αυτών δι’ οιανδήποτε αιτίαν άνευ της αδείας του κ. Γυμνασιάρχου.
Κατά τα διαλείμματα αι μαθήτριαι θα εξέρχωνται των αιθουσών είς τον περίβολον του Γυμνασίου χωρίς να παραμένωσιν η να θορυβώσι εις τους διαδρόμους. Αι επιμελήτριαι ευθύνονται διά τον αερισμόν και φύλαξιν της αιθούσης.
Δ’ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΕΚΤΟΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
Η συμπεριφορά εκτός του Σχολείου επιβάλλεται να είναι σεμνή και αξιοπρεπής.
Ο σεβασμός και η τιμή προς τους διδασκάλους, γονείς, πρεσβυτέρους, αναπήρους καί γενικώς προς πάντα άνθρωπον είναι επιβεβλημένον καθήκον και πρέπει να εκδηλούται εμπράκτως.
Αι μαθήτριαι οφείλουσι να χαιρετίζωσι πάντοτε τους καθηγητάς Γυμνασίου.
Άσκοποι περίπατοι προκαλούντες δυσµενή σχόλια απαγορεύονται.
Ε’ ΔΗΜΟΣΙΑ θΕΑΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ
Εις τους κινηµατογράφους και θέατρα επιτρέπεται να μεταβαίνωσι αι µαθήτριαι µετά του Σχολείου ή συνοδεία των γovέωv και κηδεµόνων τωv.
Απαγορεύεται να µεταβαίνωσιν εις ακατάλληλα έργα και αν ακόµα συνοδεύωνται υπό των γονέων των.
Η προσέλευσις εις χορευτικά κέντρα, τέϊα πάρτυ, δημοσίους χορούς απαγορεύεται εις τα µαθητρίας.
Επιτρέπεται εις αυτάς να λαµβάvωσι µέρος είς οικογενειακάς συγκεvτρώσεις µετά των γονέων των και κατόπιν αδείας του Σχολείου.
Ο Γυµνασιάρχης
ΒΡ. ΤΡΙΑΡΧΗΣ
Οι Καθηγηταί:
Αίκ, Παvηγυράκη, Γ. Μαραθάκης, Αν. Παπαδάκη, Άθηv. Μπλαζουδάκη, Μ. Χριστοδουλάκη, Περ. Κουλμπάvη, Έλπιv. Κλωvάρη, Έλ. Φραvτζεσκάκη, Αίκ. Μιχελιουδάκη, Αθηv. Κοτζαμπασάκη, Γ. Μπουζάκης, Ι. Καπιδάκης, Εμ. Κοκκιvάκης, Μ. Μαραγκάκης, Μάρθα Χατζηδάκη, Μάρθα Αποσκίτου, Αίκ. Τσικαλάκη, Ελ. Ζερβού, Τιτίκα Μαθιουδάκη, Ζηνοβία Σπυριδάκη, Π. Τσιτσιλιάνου, Αvτ. Δουκάκης, Γ. Παπαγιαννάκης, Ευαγ. Φλεμετάκη, Μαρία Τρουλάκη, Γ. Φανουράκης.
Εν Χανίοις τη 1η Νοεμβρίου 1961
Ακριβές αντίγραφον
0 Γυμνασιάρχης
ΒΡ. ΤΡΙΑΡΧΗΣ
