Eντεκα χρόνια μετά τους 65 νεκρούς από την πυρκαγιά στην Πελοπόννησο το 2007 ο “στρατηγός άνεμος”, ξανανίκησε για μια ακόμη φορά κατά κράτος, το ελληνικό κράτος, στην Ανατολική Αττική, προσθέτοντας ακόμα 94 (μέχρι σήμερα) νεκρούς.
Για μια ακόμη φορά ξεκίνησε -και τότε- η αναδιάρθρωση του συστήματος αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών και Πολιτικής Προστασίας και ένα από τα βασικά αντικείμενα του επανασχεδιασμού ήταν η οργανωμένη απομάκρυνση πολιτών από απειλούμενους χώρους.
Αφού λήφθηκαν υπόψη και θεσμικά κείμενα πολιτικής προστασίας άλλων χωρών, στις οποίες βαρύνουσα ευθύνη για τις εκκενώσεις πολιτών έχει η τοπική αυτοδιοίκηση, η ευθύνη της απομάκρυνσης οριστικοποιήθηκε και στη χώρα μας ως ευθύνη στους δήμους και στις περιφέρειες και θεσμοθετήθηκε με το Ν. 4249/2014.
Σε εφαρμογή του παραπάνω νόμου, εκδόθηκαν από τη ΓΓΠΠ τρεις διαδοχικές εγκύκλιοι (έτη 2015, 2017 και 2018 με στερεότυπα επαναλαμβανόμενη διατύπωση:
‘’ Η λήψη της απόφασης για την οργανωμένη απομάκρυνση των πολιτών αποτελεί ευθύνη των κατά τόπους Δημάρχων, οι οποίοι έχουν το συντονισμό του έργου πολιτικής προστασίας για την αντιμετώπιση της καταστροφής σε τοπικό επίπεδο. Όταν η εξελισσόμενη ή επικείμενη καταστροφή μπορεί να επηρεάσει πάνω από ένα δήμο, η απόφαση λαμβάνεται από τον αρμόδιο Περιφερειάρχη… Η λήψη της απόφασης βασίζεται στις εισηγήσεις των φορέων που κατά περίπτωση έχουν την ευθύνη περιορισμού των επιπτώσεων από την εξέλιξη της καταστροφής’’.
Το αν το Πυροσβεστικό εξάντλησε ή όχι τις δυνατότητες του στην αντιμετώπιση της καταστροφικής πυρκαγιάς στο Μάτι όπως και για το πόσο ικανή ή όχι στάθηκε η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας (ΓΓΠΠ) να συντονίσει το έργο των δυνάμεων που δρούσαν, είναι θέμα που ερευνά η δικαιοσύνη.
Όμως η αποφυγή οποιασδήποτε προσπάθειας εκκένωσης, από τους αυτοδιοικητικούς φορείς, των περιοχών που απειλήθηκαν, εγείρει δυο αμείλικτα ερωτήματα:
– Γιατί την ίδια ώρα που διεξαγόταν έγκαιρα και επιτυχημένα εκκένωση των παιδικών κατασκηνώσεων του Αγ. Ανδρέα και των εκεί στρατιωτικών εγκαταστάσεων, δεν έγινε καμιά προσπάθεια εκκένωσης από την Περιφέρεια Αττικής και τους δήμους Μαραθώνα, Ραφίνας;
– Πόσο έτοιμοι ήταν οι δήμοι και η Περιφέρεια, ακόμη και αν είχαν έγκαιρη εισήγηση από το Πυροσβεστικό -ισχυρίζονται ότι ποτέ δεν λήφθηκε-, να αποφασίσουν εκκένωση, πριν αρχίσουν να καίγονται άνθρωποι;
Χωρίς δοκιμασμένα από πριν σχέδια, εκκένωση δεν γίνεται
Ακόμη και οι νεαρότεροι πολίτες που έχουν επαφή με την Ανατολική Αττική γνωρίζουν ότι είναι πολύπαθη από πυρκαγιές και κατά συνέπεια οι δήμοι και η Περιφέρεια Αττικής όφειλαν -από χρόνια- να έχουν ετοιμότητα απομάκρυνσης των πολιτών από οποιαδήποτε ζώνη κινδύνου, μέσα στα όρια ευθύνης τους.
Βέβαια, εξασφάλιση ετοιμότητας για άμεση κινητοποίηση και επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας, προϋποθέτει σχέδια που έχουν καταρτιστεί εκ των προτέρων για κάθε μορφή προεκτιμίσημης απειλής, τα οποία δοκιμάζονται συνεχώς με ασκήσεις επί τόπου, εξασφαλίζονται και ελέγχονται τα μέσα και τα υλικά που είναι αναγκαία, καθορίζονται ονομαστικά οι δημοτικοί υπεύθυνοι κάθε δράσης και εκπαιδεύονται περιοδικά, εξασφαλίζεται, επαφή με άλλους υποστηρικτικούς φορείς όπως π.χ. η ΕΛΑΣ κα. Αν όχι, τότε τα σχέδια δεν είναι τίποτε παραπάνω από νεκρά χαρτιά …..απλώς για να έχουμε κάτι στα χέρια μας για την περίπτωση ….εισαγγελέα.
Αποκαλυπτική ήταν η απάντηση του αντιδημάρχου επί της πολιτικής προστασίας του Δήμου Μαραθώνα, στις 27/7 στον realfm και στην ραδιοφωνική εκπομπή του Νίκου Στραβελάκη, ότι από το 2014 μέχρι σήμερα μόνο πρόσφατα το 2018, όπως ανέφερε, συντάξαν κάποιο σχέδιο εκκένωσης χωρίς καμιά δοκιμή ή προετοιμασία εφαρμογής του.
Επιβεβαιωτικό της ανετοιμότητας των αυτοδιοικητικών φορέων, είναι ότι ενώ -όπως ανέφεραν- περίμεναν εισήγηση του Πυροσβεστικού για εκκένωση, ακριβώς δίπλα οι υπεύθυνοι των παιδικών κατασκηνώσεων του δήμου Αθηναίων και των στρατιωτικών εγκαταστάσεων στην περιοχή του Αγ. Ανδρέα, τηρώντας επαφή με το Πυροσβεστικό αλλά και εκτιμώντας οι ίδιοι την πορεία της φωτιάς, εφάρμοσαν χωρίς καθυστέρηση σχέδια εκκένωσης πριν φθάσει η φωτιά στις εγκαταστάσεις τους, μέρος μάλιστα των οποίων σε επαφή με το Μάτι, κατέστρεψε αργότερα. Φυσικά στην εκκένωση βοήθησε το γεγονός ότι το προσωπικό που απομακρύνθηκε (παιδιά των κατασκηνώσεων, οικογένειες στρατιωτικών και στρατιωτικοί) σαφώς είναι πιο συνεργάσιμη και εύκολη στη διαχείριση πληθυσμιακή ομάδα σε σχέση με πολίτες που πρέπει να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, κάποιοι από τους οποίους αντιδρούν (συμβαίνει και σε άλλες χώρες). Αυτό όμως το τελευταίο, είναι παράγων που λαμβάνεται υπόψη στη σχεδίαση και όχι δικαιολογία μη σχεδίασης.
Κατά την άποψή μου οι Δήμοι Μαραθώνα και Ραφίνας και η Περιφέρεια θα μπορούσαν θεωρητικά να επιχειρήσουν εκκένωση στη συγκεκριμένη πυρκαγιά με τις εξής προϋποθέσεις:
– Να είχαν συντάξει από χρόνια, σχέδια εκκένωσης όπως ήταν υποχρεωμένοι από το νόμο και να τα δοκιμάζουν συνεχώς και να ενημερώνουν τους πολίτες.
– Η περιφέρεια να είχε ζητήσει από τους δήμους τα υπόψη σχέδια, προκειμένου να τα συντονίσει και να συνεργαστεί μαζί τους για τον έλεγχο συμβατότητας και ρεαλιστικότητας, με δοκιμές επί τόπου αλλά και με μοντέλα προσομοίωσης για εκτέλεση σε πιεστικές συνθήκες χρόνου.
– Η ΓΓΠΠ, το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και κατ’ επέκταση η κυβέρνηση να είχαν λάβει μέτρα, προκειμένου -σε περίπτωση που αδιαφορίας- να εκπληρώσουν οι αυτοδιοικητικοί φορείς τις από το νόμο απορρέουσες υποχρεώσεις τους.
– Να παρακολουθούσαν από κοντά, μαζί με το Πυροσβεστικό και να αξιολογούσαν και οι ίδιοι οι υπεύθυνοι αυτοδιοικητικοί την απειλή, όπως έγκαιρα την αξιολόγησαν οι υπεύθυνοι του δήμου Αθηναίων και των ΕΔ.
Επειδή τίποτε από τα παραπάνω δεν φαίνεται να προηγήθηκε, συμπεραίνεται ότι ακόμη κι αν είχε δοθεί έγκαιρα η προειδοποίηση και εισήγηση για την εκκένωση, η τοπική αυτοδιοίκηση δεν είχε την απαραίτητη ετοιμότητα να ανταποκριθεί.
Φυσικά αυτή η κρίσιμη αδυναμία της αυτοδιοίκησης πέρασε στα ‘’ψιλά’’, γιατί υπερκεράστηκε από την θορυβώδη πολιτική κοκορομαχία ανάμεσα στην κυβέρνηση και την αντιπολίτευση για το ποιος φταίει περισσότερο.
Η αλληλο-επίρριψη ευθυνών, καλά κρατεί (τώρα και δεκαετίες)
Μέχρι σήμερα, το blame game κατέληξε για μεν την αντιπολίτευση, να φταίει η ανικανότητα της κυβέρνησης (λες και οι προηγούμενες κυβερνήσεις ήταν ικανές στην πολιτική προστασία), η δε κυβέρνηση να στέλνει την ευθύνη στα αυθαίρετα, για τα οποία καταγγέλλει τις προηγούμενες κυβερνήσεις. (λες και προϋπόθεση για να οργανώσει η κυβέρνηση την προστασία των πολιτών, θα έπρεπε η χώρα που επιδίωξε να κυβερνήσει και το πέτυχε πριν από τριάμισι χρόνια, να ήταν μια …άλλη χώρα, με ιδανικό οικιστικό και πολεοδομικό περιβάλλον και να κατοικούνταν από μια …..διαφορετική κοινωνία απ’ αυτή που ζούμε).
Εν κατακλείδι έμειναν οι άνθρωποι στην τύχη τους να αυτοσχεδιάζουν πως θα σωθούν, γιατί …γιατί ……υπάρχουν πολλά αυθαίρετα, γιατί έχουν κλείσει παρανόμως οι διέξοδοι μπρος τη θάλασσα, γιατί δεν είναι συνεργάσιμοι κάποιοι πολίτες, γιατί…γιατί… θανατηφόρες δικαιολογίες για την απραξία των υπεύθυνων.
Είναι βέβαιο ότι οι δοκιμές και οι επαναδοκιμές επί τόπου σχεδίων εκκένωσης θα ήταν ισχυρό ‘’εργαλείο΄΄ για τους δήμους να ανοίξουν διεξόδους διαφυγής, πιέζοντας και να πειθαναγκάζοντας εκείνους από τους πολίτες οι οποίοι παρανόμως τις έφραξαν (προς θάλασσα, κεντρική λεωφόρος κλπ.)
Από την άλλη, το γεγονός ότι κάποιοι -όχι όλοι- από το προσωπικό της Πυροσβεστικής, της ΕΛΑΣ και άλλων την φορέων καταβάλουν ηρωικές και υπεράνθρωπες προσπάθειες να εκτελέσουν το καθήκον τους -και είναι πραγματικά επαινετοί-, δεν ακυρώνει τη διαχρονική εικόνα μειωμένης αποτελεσματικότητας του κράτους στην προστασία της ζωής των πολιτών, από φυσικές καταστροφές.
Και δυστυχώς η μέχρι σήμερα χαμηλής ποιότητας και εκτός θέματος πολιτική σύγκρουση μέσα στο πολιτικό σύστημα και, για το θέμα τη Πολιτικής Προστασίας, δεν προμηνύει κάτι καλύτερο για το μέλλον.
