Περιδιαβάζοντας προχθές στον χώρο της λαϊκής αγοράς είδα κάπου να πουλούν θαλασσινό αλάτι. Κι η θύμησή μου στριφογύρισε και πήγε πάλι στο χωριό μου, τον Λιβαδά κι αναθυμήθηκα πώς οι χωριανοί μου μάζευαν το θαλασσινό αλάτι.
Ο Λιβαδάς δεν είναι παραλιακό χωριό. Βρίσκεται όμως σε κοντινή απόσταση από τη θάλασσα. Η γειτνίαση αυτή παρείχε στους κατοίκους του Λιβαδά αλλά και των γειτονικών χωριών Μονής και Κουστογέρακου, τη δυνατότητα να ασχολούνται και με το ψάρεμα και τη συλλογή του θαλασσινού αλατιού, το οποίο μάλιστα εθεωρείτο και πράγματι ήταν, εξαιρετικής ποιότητας. Δικαίωμα συλλογής αλατιού είχαν όλοι οι κάτοικοι του κάθε χωριού, χωρίς καμιά εξαίρεση. Οι ντόπιοι ονόμαζαν “Νησί” συγκεκριμένα κομμάτια της εν λόγω παραλίας, τα οποία ήταν γεμάτα αλυκές, εντός των οποίων έπηζε το αλάτι.
Για την αποφυγή διενέξεων και παρεξηγήσεων οι κάτοικοι των Τριών Χωριών είχαν προβεί σε μια κατάτμηση της εν λόγω παραλίας και συμφώνησαν από κοινού ποιο κομμάτι παραλίας θα ανήκει σε κάθε χωριό. Ετσι αρχίζοντας από τα ανατολικά της Σούγιας, πρώτα συναντούμε “Το Μονιώτικο Νησί”, δηλαδή το κομμάτι της παραλίας που η εκμετάλλευσή του ανήκει στους κατοίκους του χωριού Μονή. Ακολουθεί “Το Λιβαδιανό Νησί”, που είναι η γνωστή παραλία “Πευκί” της οποίας η εκμετάλλευσή ανήκει στους κατοίκους του Λιβαδά και τέλος είναι η παραλία του “Χαρέη”, που είναι το “Κουστογερακιώτικο Νησί” και η εκμετάλλευσή του ανήκει στους κατοίκους του Κουστογέρακου αλλά και σε κάποιους Λιβαδιανούς.
Παρακάτω θα περιγράψω τον τρόπο συλλογής του αλατιού από τους Λιβαδιανούς. Το “Λιβαδιανό Νησί” είναι η βραχώδης ακτή που λέγεται “Πευκί” και είναι γεμάτη από εδαφικά βαθουλώματα, τις λεγόμενες αλυκές. Από τις αλυκές αυτές οι Λιβαδιανοί μάζευαν εκλεκτής ποιότητας θαλασσινό αλάτι. Οι αλυκές θεωρούνταν και πράγματι είναι, κοινό κτήμα όλων των κατοίκων του κάθε χωριού, οι οποίοι τις εκμεταλλεύονταν βάσει Εθιμικού Δικαίου που είχε ισχύ άγραφου Νόμου, τον οποίο όφειλαν να τηρούν και να σέβονται όλοι οι ενδιαφερόμενοι κάτοικοι. Σε περίπτωση που κάποιος κάτοικος παραβίαζε τούτο τον άγραφο Νόμο, οι συγχωριανοί του τον καυτηρίαζαν και τον αποδοκίμαζαν έντονα γιατί γινόταν αίτιος προστριβών και διχόνοιας. Μερικές φορές πάλι τον παρέδιδαν στη γλώσσα των αυτοσχέδιων ποιητών της περιοχής, οι οποίοι τον έκαναν αντικείμενο ιδιαίτερα καυστικού σατιρικού σχολιασμού. Ολα αυτά γίνονταν για να πειθαρχούν όλοι οι κάτοικοι στους άγραφους Εθιμικούς Νόμους.
Η εκμετάλλευση των αλυκών ακολουθούσε την εξής διαδικασία: Κάθε οικογένεια εδικαιούτο να νέμεται τις αλυκές για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, συνήθως τρεις μέρες, μετά την παρέλευση των οποίων όφειλε να παραδώσει τη χρήση τους στην επόμενη οικογένεια. Για να είναι η νομή των αλυκών αποδοτικότερη και επωφελέστερη συμφωνούσαν τρεις ή τέσσερις ή και περισσότερες οικογένειες μαζί και τις εκμεταλλεύονταν από κοινού για το σύνολο των ημερών που δικαιούνταν. Ετσι η απόδοση των αλυκών ήταν πολλαπλάσια.
Η όλη πορεία της συλλογής του αλατιού περνούσε από τα εξής στάδια:
α) Γέμισμα των αλυκών με θαλασσινό νερό το οποίο με την ηλιακή θερμότητα εξατμιζόταν και γινόταν αλάτι. Το γέμισμα γινόταν από τους ενδιαφερομένους με γουβάδες από τη θάλασσα. Μερικές φορές το γέμισμα γινόταν από τον έντονο κυματισμό της θάλασσας και έτσι οι κάτοικοι απαλλάσσονταν από τον σχετικό κόπο.
β) Επίβλεψη των αλυκών καθ’ όλη τη διάρκεια της νομής τους, γιατί πάντα υπήρχε η πιθανότητα κάποιος τρίτος να επιχειρήσει να κλέψει το αλάτι.
γ) Συλλογή του αλατιού. Ηταν η πιο κοπιαστική εργασία, γιατί ο πυθμένας των αλυκών είναι τραχύς και άγριος και προκαλούσε μικροτραυματισμούς στα δάχτυλα. Το μαζεμένο αλάτι το έβαζαν μέσα σε καλάθια (βλ. φωτο) για να σουρώνει εύκολα και το πήγαιναν στην “αλατσίστρα” που ήταν μια μικρή, σχετικά επίπεδη επιφάνεια. Εκεί το άπλωναν ώστε να σουρώσει και να στεγνώσει καλύτερα.
Η ποσότητα του αλατιού που έδινε κάθε αλυκιά εξαρτιόταν από τρεις παράγοντες:
1) Από τις μέρες που η αλυκιά έμενε αδιατάραχτη στην επίδραση του ήλιου και του ανέμου.
2) Από τη θερμοκρασία και τους ανέμους που επικρατούσαν στην περιοχή τις συγκεκριμένες μέρες. Υψηλές θερμοκρασίες και θερμοί άνεμοι έκαναν αποδοτικότερες τις αλυκές και
3) Από το μέγεθος της αλυκιάς. Όσο μεγαλύτερη επιφάνεια είχε η αλυκιά τόσο περισσότερο αλάτι απέδιδε. Ονομαστή αλυκιά στο “Πευκί” είναι η περιώνυμη “Αθομαλλούσα”, που δίνει πολύ και εκλεκτής ποιότητας αλάτι. Το όνομα της συνδέεται με έναν γοητευτικό τοπικό θρύλο, σύμφωνα με τον οποίο η αλυκιά αυτή πήρε το όνομά της από την άτυχη βασιλοπούλα της περιοχής “Ανθομαλλούσα”, η οποία, αφού δεν μπόρεσε να παντρευτεί τον αγαπημένο της, έπεσε από το σημείο αυτό στη θάλασσα και πνίγηκε, τραγική θυσία στον ανεκπλήρωτο έρωτά της.
Για την ιστορία του αλατιού αξίζει να αναφέρουμε πως στην εποχή του αλήστου μνήμης (Δ.Ο.Ε.) Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (είχαν και τότε τρόικα), η εμπορία του αλατιού αποτελούσε κρατικό μονοπώλιο και η συλλογή του απαγορευόταν. Γι’ αυτό γινόταν με άκρα μυστικότητα. Ακόμη να σημειώσουμε ότι κατά τους χρόνους της γερμανικής κατοχής αλλά και παλιότερα, το αλάτι έπαιζε ρόλο χρήματος, αφού αποτελούσε μέσο ανταλλαγής. π.χ. έδιναν αλάτι και έπαιρναν κάποιο άλλα προϊόν, συνήθως πατάτες, κρεμμύδια ή κάτι άλλο.
Αυτή ήταν η διαδικασία συλλογής του αλατιού, ενός αγαθού που ο Θεός στέλνει απλόχερα για όλους τους ανθρώπους.
Κι εγώ, σαν κατακλείδα, θα αναφέρω δυο προσωπικά παιδικά μου βιώματα τότε που οι αείμνηστοι γονείς μας έπαιρναν μαζί τους στο Πευκί και εμάς τα παιδιά. Θυμούμαι λοιπόν την εικόνα του σωριασμένου αλατιού που έμοιαζε με εκατομμύρια μικρά διαμαντάκια, που στραυτάλιζαν εκτυφλωτικά κάτω από τις φλογερές ακτίνες του καλοκαιριάτικου ήλιου ενώ τη νύχτα νομίζω πως ακούω ακόμη τον απαλό ρόχθο των κυμάτων που μας νανούριζε στο “Αμμουτσάκι”. Κι εγώ γοητευμένος από το επιβλητικό τοπίο αλλά και από το μάθημα της μυθολογίας, νόμιζα πως κάποια στιγμή θα προβάλουν από τα βάθη της θάλασσας ο Ποσειδώνας με τις Νεράιδες και τους Τρίτωνες και ότι από στιγμή σε στιγμή θα πεταχτεί, ανήσυχη και θαλασσόβρεχτη, η Γοργόνα να με ρωτά : Ο Βασιλιάς Αλέξανδρος απέθανε για ζει;
Σημείωση: Οι φωτογραφίες έχουν τραβηχτεί στη θέση “Πευκί”, πριν από 80 περίπου χρόνια από τον αείμνηστο γιατρό Γεωργίου Τσουρή. Μου τις παραχώρησε ο γιος του Βαρδής και τον ευχαριστώ πολύ.
