ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Ε. Ιονέσκο μνήμη
ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΘΗΤΑ της Πηνελόπης Ντουντουλάκη
Οι δάσκαλοι στο σχολείο
Όταν μας μάθαιναν τους φθόγγους
έλεγαν: «Πι-Βι-Φι, Τα-Δε-Θι…»
Λέξεις που αρχίζουν
με κάποιο δήγμα της γλώσσας
«Τα-Δε-Θι»
Και ιδιαίτερα εκείνες που απαγγέλλονται
Από το Θήτα -Θεός, θάνατος. Θύω,
Θαύμα, θυμίαμα, θέτω θεσπίζω
Θυμός, θύελλα, θρόνος, θώκος θηρίο
Πάντες επιβάλλουν
Μιαν ανεπαίσθητη επιβράδυνση
Στην εκφορά του λόγου…
Από το “μεγάλο Θήτα”
Της Πηνελόπης Ντουντουλάκη (1)
ΝΑΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ
«Θεός, θάνατος, θύω (Θυσία) Θαύμα,,, λέξεις που ξεκινούν από Θ που χρησιμοποιεί η ποιήτρια στη θαυμάσια νέα ποιητική της συλλογή Σκέπτομαι ότι από αυτές τις δομικές-εννοιολογικές-λέξεις λείπει μια που στη συνείδηση μου είναι ταυτισμένη με θρίαμβο της ελληνικής «θυμελικής» επιβολής σαν «θερμοδυναμική» επικράτηση στον αρχαίο κόσμο όταν πέριξ υμών παγερά βαρβαρικά θηριώδη κοινωνικά φύλλα αγνοούσαν την ύπαρξη συνυφασμένης με τον πολιτισμό έντεχνης έκφρασης που ξεκινά ως λέξη με το μεγάλο Θητα αναφέρομαι στο ΘΕΑΤΡΟ. Αναγκαιότητα Θεώρηση θέμα και μορφή, ανάπτυγμα, θεομαχία, ανθρωποκεντρικη διάσταση προσαρμογή στα καθ υμάς.
Και το θαύμα της τέχνης δίπτυχο: τραγωδία και κωμωδία, το θάμπος ξεδιπλώνεται αιώνες τώρα κανένας σκοταδισμός δεν το αποκαλύπτει θαρρώ πως καμιά περιφερειακή ελληνική εφημερίδα δεν τίμησε τόσο την θεατρική τέχνη όσο τα «Χανιώτικα Νέα στα 55 χρόνια που εκδίδονται θυμάμαι και ανακεφαλαιώνω θεματικά
Προσωπικά στα 40 χρόνια που γραφώ σε αυτή, θεωρώ πως έχω κάνει περισσότερα από 120 αφιερώματα στο θέατρο. Τα τελευταίο 33 χρόνια που συμπλήρωσε ο Χώρος Τέχνης Χανίων (2) τα κείμενα γράφτηκαν στη βιβλιοθήκη του . Τα βιβλία συμπλέουν-θερμοκήπιο ιδεών και γνώσης με την εξωστρέφεια των παραστάσεων. Σαν συγκοινωνούντα δοχεία με θωρακίζουν με υγρά πνευματικής επιβίωσης αλλά ακόμη και θραύσματα, θηρία ανήμερα αναζητούν το θύσανο της σύμπλευσης. Θέατρο και οι άλλες τέχνες (3) στην όποια θεματική συνύπαρξη. Από τα Υδάτινα τοπία (ειδα τινα τοπια) της Π. Ντουντουλάκη
«θραύσματα πηλού και σιδήρου
Ράκη ναυαγίων εγκλωβισμένα
Σε περίκλειστα πλέγματα κοραλλιών
Το γυάλινο μπουκάλι με το ανεπίδοτο μήνυμα…»
Θεωρία και πράξη υπηρετούν θαυμάσια το θέατρο όταν αυτό απλό στη μορφή του, θύλακας αναγκαιότητας πνευματικής του ανθρώπου.
Όταν ο θραυσματικός επανακολητής της ιστορίας, Φασμπίντερ, υπηρετεί τη μεγάλη τέχνη απλοϊκά και σύνθετα υπηρετεί την μεγάλη τέχνη του μεγαλου Θ.
«εγκωμιάζει το κάτεργο του θανάτου;»
Και ναι, ο μάγος της εξπρεσιονιστικής κινηματογραφικής και θεατρικής θεώρησης, το λέω θωρώντας κυρίως τα έργα του στο σινεμά, πάλι πως εχει τη δυνατότητα στο θέατρο να κάνει τον θεατή να θεραπευτεί από την απλοϊκή εκτύλιξη των συνεχόμενων φόνων, ενοχοποιώντας τη δολοφόνο πρωταγωνίστρια αφού η πλοκή στο θεατρικό του «ελευθερία στη Βρέμη» λειτουργεί εξ αρχης με δεδηλωμένη εξέλιξη και όχι σαν θρίλερ σ ένα συγχρονο θίασο. Ο κάθε θεατής της παράστασης είναι μοναχός απέναντι στο έργο ανάλογα με το θεατρικό υπόβαθρο που κουβαλάει και την φλογώδη ή παθητική σχέση του με τον ΚΟΣΜΟ και των άλλων Τεχνών.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΤΗ ΒΡΕΜΗ
«σχετικά με τη φύση της γλώσσας. Κάθε γλώσσα, άπαξ και ωριμάσει, μετά υστερεί, δηλαδή άπαξ και συστοιχήσει με την πρόκληση της, χάνει μετά τη λαμπρότητα της. Εγώ εκθειάζω τη δυνατότητα της απουσίας στυλ στα γαλλικά της καθαρής επικοινωνίας.»
Σάμιουελ Μπέκετ 1937 «Γερμανία: τα άγνωστα ημερολόγια».
Η επιλογή της καλλιτεχνικής διευθύντριας του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, Έφης Θεοδώρου, να εμπιστευτεί το έργο του πρωτοποριακού για την εποχή του σκηνοθέτη Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ στον Νίκο Μαστοράκη, σε νέα μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα, την δικαίωσε. Όχι γιατί το «ελευθερία στη Βρέμη» είναι ένα θεατρικό αριστούργημα (αφου «πάσχει» από θεατρική ωριμότητα) ούτε γιατί ο Μαστοράκης το απογείωσε σκηνοθετικά. Το εργο όμως στην εποχή του απόλυτου σημερινού μετα-μεταμοντέρνου εκλεκτικισμού λειτουργεί ως απαραίτητο ιστορικό συμπλήρωμα στο θεατρικό ρεπερτόριο του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης που δεν εχει να επιδείξει αντίστοιχο έργο-νομίζω- της δεύτερης φάσης του γερμανικού εξπρεσιονισμού, των δεκαετιών του ‘70, ‘ 80, όπου στον κινηματογράφο εκτός από τον Φασμπίντερ κυριάρχησαν στην παγκόσμια «σκηνή» ο Βιμ Βέντερς και ο αγαπημένος μου Βέρνερ Χερτζογκ, που στις 24 Μαΐου του 1978 από το Ντελφ της Ολλανδίας γράφει το «οδοιπορικό στον Πάγο» (4)
Η διαδρομή 23/11/74 από το Μόναχο βηματίζοντας εκατοντάδες χιλιόμετρα με αντίξοες συνθήκες έφτασε στο Παρίσι στις 14 Δεκεμβρίου ΄74. Ο οδοιπόρος Χέρτζογκ ο μέγας εξπρεσιονιστής ακτιβιστής σκηνοθέτης έγινε παράλληλος πνευματικός συνοδοιπόρος ενός μεγίστου εικαστικού δημιουργού του Γιόζεφ Μπόις γράφει από το 1979 από το «Τσόχινο καπέλο» (5 )
«επείγουν αλλαγές που θα πρέπει να «εξισορροπήσουν το λογαριασμό» με περιβάλλον μας με τους σύγχρονους μας και με τους απογόνους μας. Είναι η ωρα που πρέπει να αλλάξουν τα συστήματα «οργανωμένης ανευθυνότητας» με μια αλλαγή γραφής, μια εναλλακτική λύση ισότητας και αλληλεγγύης Αυτή την ισότητα και αλληλεγγύη διεκδίκησε ο Φασμπίντερ 8 χρόνια πρωτύτερα μέσα από το έργο του «ελευθερία στη Βρέμη» ο εξπρεσιονισμός του διακριτικός αφού θέλησε να «πατήσει» σε ιστορικοκοινωνικά δεδομένα του 19ου αιώνα, τόσο διαφορετικά από την εποχή του “Me too»κι ο Φασμπίντερ δεν θέλησε να καινοτομήσει, έκανε ένα έργο χωρίς αστυνομική πλοκή όταν η δεδομένη αναγνωρίσιμη δολοφόνος εξ αρχής Γκεεσε Γκοτφριντ ξετυλίγει τη θανατερή πλοκή τόσο έκδηλα (το εύρημα των 9 κεριών στην παράσταση του ΔΗΠΕΘΕΚ από τον Μαστοράκη λειτουργεί καταλυτικά εξ αρχής). Έτσι ο σκηνοθέτης απαλλαγμένος από προδηλωμένα σασπένς εστιάζει στο μήνυμα μέσα από μια σκηνοθετημένη απόδοση τουλάχιστον αισθαντική. Στηρίχθηκε σε εναλλαγές αφηγηματικές πρόζας με μουσικά ιντερμέδια κλασικής μουσικής που όμως δεν υποστηρίχτηκαν κινησιολογικά μ΄ένα σύγχρονο τρόπο από τους 5 ηθοποιούς. Το less is more (όχι κατ’ ανάγκη μινιμαλιστικό) που πρεσβεύει ο Μαστοράκης με τον πολυεργαλειακό του πρώτο ρόλο προσπαθώντας να δώσει αναζωογόνηση στο προφανές έργο θεατρικής γραφής. Τα κόντρα φώτα που «ενοχλούν» το θεατή, λειτούργησαν ως ένα σημείο αναδιατακτικά. Αυτό -που δεν δήλωσε-ενώ το υιοθέτησε ο σκηνοθέτης είναι τα δυο στοιχεία που χρησιμοποίησε το ένα υφολογικό, ελαχιστοποίησε το εξπρεσιονιστικό παρελθόν του Φασμπίντερ και ενσωμάτωσε τον θεατρικό κοινωνικό «συμβολισμό» που σίγουρα γνώριζε ο συγγραφέας δημιουργώντας γέφυρες θεματολογικες με το περίφημο παράλογο του Ευγενιου Ιονέσκο και το θανατερό «Το μάθημα» του 1950 ένα απόσπασμα παράλογης (αφελούς) θεματολογικής σύμπλευσης.(6)
«Καθηγητής: ναι Μαρία μου. Αλλά πες μου τι θα κάνουμε τώρα;
Υπηρέτρια: Τι θα κάνουμε; Θα το θάψουμε μαζί με τις άλλες τριάντα εννέα… Σαράντα φέρετρα! Θα ειδοποιήσω το Γραφείο Κηδειών κα τον εραστή μου, τον πατέρα Τιμόθεο… Θα παραγγείλουμε τα στεφάνια…»
Το άλλο στοιχείο μορφολογικό, εκφραστικό η υιοθέτηση ενός γκροτέσκο, πότε σαν δραματική κραυγή μ’ ένταση, κυρίως η αντίδραση των ηθοποιών απέναντι στα ηχογραφημένα αφανέρωτα παιδικά «σκουξίματα» αλλά και ενίοτε ως μούτες ενσωματωμενης αντιδιαστολής απέναντι στο συμβατικό επαναληπτικό διάλογο των ερμηνευτών. (7) Με τη γκροτέσκο έκφραση ο Μαστοράκης ρισκάρισε αλλά δεν απέτυχε… Φυσικά χρησιμοποιώντας την έκφραση γκροτέσκο αποδίδω την κυριολεκτική έννοια και όχι τις μεταφορικές παράπλευρες ή στρεβλωμένες που επικρατούν. Δηλαδή η ρίζα του grottesco «σπηλαιώδης», grotto σπηλιά (το άνοιγμα του στόματος σαν σπηλιά, εννίοτε ενέχει τον κίνδυνο από δραματικό να γίνει γελοίο) επιλέγω πάλι από το «οδοιπορία στον πάγο» του Χέρτζοκ «…με στίφη από γκροτέσκες μορφές να συγκεντρώνονται στην ακτή, όπως παντού στη Γη. Μεμιάς όμως, οι κραυγές τους σκεπάστηκαν από ένα αλλόκοτο σφύριγμα κι έναν απόκοσμο θρήνο…»
Το έργο που θα παιχτεί και στο ιστορικό υπόγειο του Κουν δικαιώνει την επιλογή του. Δεν αναφέρω τους συντελεστές αφού το ρεπορτάζ καλύπτει αυτή την ανάγκη ενημέρωσης.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) «το μεγάλο Θήτα» εκδ. Α-Ω με εξώφυλλο του Βαγγέλη Τζερμιά για τη σεμνή , λυρική ποιήτρια, μεθοδική συγραφέα και σπουδαιο πολιτιστικό παραγοντα του τόπου. Θα επανέλθω μ’ αφορμή τις ποιητικές συλλογές της.
2) Κυρίως ως εικαστικό παιδαγωγικό εργαστήρι για όλες τις ηλικίες
3) Η παρουσίαση-κριτική καλλιτεχνών διαφορετικών τεχνών όλα αυτά τα χρόνια, άφησαν ίχνος
4) Εκατοντάδες χιλιόμετρα πεζοπορίας του Χέρτζογκ για να συναντήσει στο Παρίσι την βαριά άρρωστη ιέρεια του εξπρεσιονισμού, Λόττε Αιβνερ
5) «Το τσόχινο καπέλο» υπότιτλοι Γιόζεφ Μπόις η διήγηση μιας ζωής, της Λουκρέτσια Ντε Ντομίτσιο Ντουρίνι, εκδ Εξάντας
6) Ευγένιος Ιονέσκο , «Η φαλακρή τραγουδίστρια», «Το μάθημα», «Οι καρέκλες» σε μετάφραση Ερρίκου Μπελιέ, εκδ. Κέδρος
7) Ο ανδρικός φασισμός της καθημερινότητας σαν μότο επαναληπτικό, μέσα από διαταγές, «εφημερίδα, καφέ, ρακί» γίνονται κίνητρα θανάτου, ή ο θάνατος σαν λύτρωση από τον Φασμπίντερ, Μαστοράκη κλείνει μια σημαδιακή εποχή;
