ΩΣ ΠΑΝΧΡΩΜΙΑ Τζον Κράξτον μνήμη
Συμπεράσματα μετά την ξενάγηση
1ο ΜΕΡΟΣ
Συχνά περνάω από την παλιά μου γειτονιά
Το σπίτι που γεννήθηκα ολοσκότεινα
Ρίζωσε το σκοτάδι
Το σπίτι που γεννήθηκα, ολοσκότεινα
Ρίζωσε το σκοτάδι
Το σπίτι που γεννήθηκα θηλαστικό
Αναμασάει με προσήλωση
Τις συνήθειες των κατοίκων του
Και κάποτε, κάποτε
Δακρύζει για τους πεθαμένους που σκέπασε
Για τους λυπημένους που παρηγόρησε
Για χρόνια που φευγάτα
Βγάζουν την γλώσσα τους
Και το κοροϊδεύουν
Από το «σπίτι που γεννήθηκα»
Του Λεωνίδα Κακαρογλου (1)
Αφιερωμένο στον Μιχάλη Μανουσάκη
Συχνά περναω από την παλιά μου γειτονιά έξω από το σπίτι που γεννήθηκα το 1952 στον Κατσαμπά. Όπως ποιητικά αναφέρεται στο σπίτι και την παλιά γειτονιά (την Σπλάντζια) του Μιχάλη του Μανουσάκη, ο Λεωνίδας Κακάρογλου. Αυτή η πόλη γεμάτη μνήμες ενώνει τόσους δημιουργούς της γενιάς μου. Μερικοί ήδη είναι πεθαμένοι και η κλεψύδρα για άλλους ενδεχομένως ενεργοποιημένη, μετρώντας τα φευγάτα χρόνια που βγάζουν τη γλώσσα τους θυμίζοντας μας πως είμαστε θηλαστικά που μάθαμε να κτίζουμε σπίτια, να συνθέτουμε πίνακες, ενώ άλλοι κατασκευάζουν μπόμπες θανάτου.
Πέμπτη 26 Ιανουαρίου απόγευμα
Μέρες τώρα θέλω να γράψω εν κείμενο για την έκθεση του John Craxton στην Δημοτική Πινακοθήκη Χανιών με τίτλο «Μα ελληνική ψυχή» που ολοκληρώνεται στις 31 Ιανουαρίου. Δυο βασικοί λόγοι με έκαναν να το αναβάλλω, το πρόβλημα υγείας μου και οι επιβαρύνουσες δραστηριότητες του «Χώρου Τεχνης¨που έχουν πέσει στους αδύναμους ώμους μου πλέον. Ένας άλλος λόγος-ήταν- οι ενστάσεις μου για το «στήσιμο» κάποιων βασικών παραμέτρων στην παρουσίαση της ίδιας εκθεσηςπου έγινε πρώτα στο Μουσείο Μπενάκη και μετά στη Δημοτική Πινακοθήκη μας.. Και εξηγούμαι εξ αρχής. Η έκθεση του Τζων Κραξτον στην Πινακοθήκη, ήταν η καλύτερη ατομική έκθεση που πραγματοποιήθηκε στα Χανιά το 2022 (2 ) και προσωπικά πιστεύω ότι είναι ότι καλύτερο είδαμε σε ατομικό αναδρομικό επίπεδο από το 2011 και την εκπληκτική έκθεση του Γιάννη Μετζικώφ (Παπαδάκη), του σπουδαίου καλλιτέχνη που γνωρίζω από τη εφηβεία μου και που σπουδάσαμε την ίδια εποχή στην ΑΣΚΤ της Αθήνας.(3)
Σαπφώ : θα θυμάστε/γιατί κι εμείς τα κάναμε αυτά/στα νιάτα μας/αφού πολλά και όμορφα/η πόλη/εμείς/εκθαμβωτικά.(4)
Πέμπτη ώρα 7.00 επισκέπτομαι τη Δ. Πινακοθήκη την έκθεση του Κραξτον για 3η φορά. Θέλω να δω κάποια έργα πριν γράψω το κείμενο μου. Στο ισόγειο, ήδη μια ομάδα ενηλίκων μαθητών περιμένει την οδηγία της διευθύντριας τους για την όποια ξενάγηση. Ο υπάλληλος της πινακοθήκης , Αντώνης Παπαδάκης, τους εξηγεί ευγενικά ότι παρόλο που πραγματοποιούνται ξεναγήσεις, κυρίως από την προϊσταμένη της Αθηνά Γιανουλάκη και τον αντιπρόεδρο , ζωγράφο καθηγητή, Δημήτρη Ανδρεαδάκη, δεν είναι προγραμματισμένη για την επίσκεψη αυτή η ξενάγηση. Παίρνω θάρρος, αφού έχω ξεναγήσει και στο παρελθόν στο Πνευματικό Κέντρο το σχολειό δεύτερης ευκαιρίας, παράρτημα Πλατανιά,, και προτείνω στην ευγενική διευθύντρια κα Σκαλίδη Νίκη, να πω μερικές κουβέντες στην ομάδα των μαθητών .
Η διευθύντρια με ευχαριστεί κι έτσι βήμα βήμα, προχωράμε στο σημείο που εκτίθενται μια πελώρια φωτογραφία υπερμεγενθυμένη, του εξαιρετικού φωτογράφου Μιχάλη Καλαιτζάκη, με την παλιά πόλη των Χανίων, όπου ως γνωστόν είχε αγοράσει σπίτι ο Κράξτον. Ένα μεγάλο μέρος του εξοπλισμού του εργαστηρίου του κα σ ένα χαμηλό κίτρινο βάθρο, η περίφημη μοτοσυκλέτα του. Ξεκίνησα απ αυτήν τη δική μου περιήγηση , η ξενάγηση εναυσματικά ανασκάλεψε τη μνήμη.
1984 καλοκαίρι, έχω ηδη γνωριστεί μερικά χρόνια με τον Τζον Κραξτον, του έχω πει ότι ο πατέρας μου Πέτρος για δυο δεκαετίες περίπου διατηρούσε τυροκομείο στον Ομαλό, στο Σελινιωτικο γύρο και με το απίστευτο χαμόγελο του, με πείθει να πάμε μαζί να τον γνωρίσει, όπως και μερικούς βοσκούς που έμεναν εκεί με τα κοπάδια τους γιδοπρόβατα, τον Μπεζόκο, τον Πρωτοπαπαδακη (Τρουμαν) , τους Καλαμαράκηδες και άλλους. Ο πατέρας δεν τυροκομούσε πλέον, αλλά φύτευε στην άνυδρη γη πατάτες , κηπευτικά, δημητριακά κυρίως σίκαλη. Ο Τζον ενθουσιάστηκε, ιδιαίτερα μετά το υπέροχο τσιγαριαστό στο χαμηλοτάβανο καφενείο του Παύλου Μπουλνταδάκη. Υποσχέθηκε ότι θα ξαναπήγαινε μόνος του πλέον… Μερικούς μήνες μετά, τον Ιανουάριο του 1985 είδα από κοντά την έκθεση με το βουκολικό αυτό κλίμα, βοσκούς, κατσίκες, μια θεματική που ξεκίνησε από το 1948. Ήμουν κοντά του και στα εγκαίνια και τις επόμενες λίγες μέρες της έκθεσης στον καλύτερο εκθεσιακό χώρο που διαχειριζόταν με πάθος και μεράκι, ο πρόεδρος του «Χρυσόστομου», Αντώνης Πετρουλάκης (5 )
Στον ίδιο χώρο, το καλοκαίρι του1983 είχα κάνει την πρώτη μου θεματική έκθεση, «Γλυπτική, Χώρος, Δράση», που ταυτόχρονα ήταν και η πρώτη γλυπτική μεγαλοεγκατάσταση μεικτών μέσων, που ειχε γίνει στην Κρήτη,,, Σχεδόν 40 χρόνια μετά, τον Απρίλιο του 2022, αγόρασα την Ελληνική έκδοση του βιβλίου, από τον βιογράφο και επιμελητή της έκθεσης : Jan Collins, «John CRAXTON Ο ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ μια Ελληνική ψυχή» (6). Το εξαιρετικό αυτό βιβλίο το ρούφηξα άμεσα, αρκετά πριν την παρουσίαση του στο σημαντικό ελπιδοφόρο Α Φεστιβάλ βιβλίου Χανίων που τόσο άξια «ενορχήστρωσε» ο διευθυντής του, Μανώλης Πιμπλής με τους συνεργάτες του, στο τέλος του Ιουνίου 2022. Είχα την τύχη να του σφίξω το χέρι. Βέβαια, άλλο το βιβλίο και άλλο η έκθεση! Επιλέγω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Κόλινς και το κεφάλαιο «Δάφνις και Χλόη» σελ. 293
«το φθινόπωρο του 1950 ο John (Κράξτον) ήδη έκτιζε στην αυθεντική του εμπειρία για τη συμμετοχή του στα μεγάλα σχεδία για το Φεστιβάλ της Βρετανίας… ο John ήταν ανάμεσα στους καλλιτέχνες στους οποίους δόθηκαν δωρεάν υλικά και οι οποίοι κινητοποιήθηκαν ακόμα περισσότερο χάρη στα βραβεία των 500 λιρών. Επέλεξε μια σειρά σχεδίων που είχαν γίνει κατά τη διάρκεια της πιο πρόσφατης εκτεταμένης περιοδείας του στην Κρήτη, με αποκορύφωμα τη συνάθροιση βοσκών στο γάμο στο Κουστογερακο, για το ζωγραφικό εργο που τελικά θα γινόταν οι «τέσσερις μορφές σε ορεινό τοπίο».
Ο πίνακας ηταν μια κορυφαία στιγμή στην καριέρα του, αν και η προθεσμία του Φεστιβάλ αποδεδείχθηκε μοιραία. Ενώ προσποιούταν ότι ηταν ακόμα στην Αγγλία για να συμμορφωθεί με την επιτροπή του Συμβούλιου των Τεχνών, ο John επέστρεψε στον Πόρο …
Εκείνη την εποχή 1984-86 κάναμε παρέα με τον Τζον, και είχα επισκευθεί το σπίτι του, ποτέ δεν μου είπε για την εμπειρία του από το Κουστογέρακο, ίσως γιατί δεν ήξερε πως το ημιορεινό αυτό ιστορικό χωριό ήταν το χωριό της μητέρας μου, της Ευαγγελίας Μυριζάκη (δεν ειχα κάνει ακόμα τον ανδριάντα του περίφημου ήρωα Καντανολέωντα.
Σαπφώ: σαν το γλυκόμηλο που ωριμάζει σε ψηλό κλαδί/ψηλά στον πιο ψηλό, και οι μηλοσυλλέκτες το χουν ξεχάσει/όχι, δεν το χουν ξεχάσει, δεν μπορούν να το φτάσουν/σαν τον υάκινθο που στα βουνά οι βοσκοί ποδοπατάνε/και στη γη το πορφυρό λουλούδι…
Για το θαυμάσιο βιογραφικό βιβλίο του Κόλινς θα επανέλθω. Σήμερα, θέλω να τελειώσω με το κλείσιμο της ξενάγησης μπροστά στο μεγαλύτερο έργο που εχει ποτέ εκτεθεί όχι μόνο στην Πινακοθήκη, αλλά γενικά στα Χανιά, το εκπληκτικό υφαντό(ταπισερι) «Τοπίο με στοιχεία της φύσης» 1975-76 , 4,23χ4,92 cm
Μια σύνθεση με ποιητικά φυσικά στοιχεία σε μια μετάβαση όπου η πανχρωμια από την ψυχρή γκάμα περνά στα θερμά από τα αριστερά προς τα δεξιά, η μορφολογική διατύπωση στηρίζεται σε μικροφορμες που συνεχώς κινούμενες στροβιλίζουν, δημιουργώντας φρακταλικές δομές ιδιαίτερου ύφους, όπως οι γαλαξιακοί στρόβιλοι στα βαθειά μπλε, που προ-βάλλουν φορμαρίσματα πλουραλιστικά. Ο Κράξτον εδώ σε μια πρώιμη μετα-μοντέρνα υφολογική απόδοση περισσότερο, εμπνέεται από τους δασκάλους του Μπάουχαους, τους μεγάλους Β. Καντίνσκι και Π. Κλεε αλλά και την όποια σύνδεση του με το ύστερο χρωματικό πεδίο του Ορφισμού και λιγότερο από τον Πικάσσο και τον αναλυτικό κυβισμό. Ο μικρός κατάλογος που τύπωσε η Πινακοθήκη Χανίων, απλά αναφέρει για το έργο «αποτίνει φόρο τιμής στην παραδοσιακή Κρητική υφαντουργία και στη μυθολογία, το κλίμα της, τοπία και τον αισθησιασμό της Ελλάδας»
Το έργο φοντάρεται από ένα απαραίτητο βαθύ μπλε τοίχο που το απογειώνει μαγικά, σε αντίθεση με τους διπλανούς κίτρινους τοίχους, που ατύχησε θεωρώ ο επιμελητής, αφού η χρησιμοποίηση του κίτρινου, απενεργοποίησε τα κίτρινα φώτα , πολύ σημαντικών έργων. Περισσότερα στο επόμενο κείμενο, και για την ξενάγηση που για σχεδον δυο ωρες, οι ευαισθητοποιημένοι υπομονετικοί ενήλικες μαθητές, συνέβαλλαν σε μια εκπληκτική μαιευτική διαδικασία.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1)Από τη νεα ποιητική συλλογή του Λεωνίδα Κακάρογλου (1952) «Η πρωτεύουσα των δακρύων», εκδ. «βιβλιοπωλείον της Εστίας. Η ανα-μνηστικη ποίηση του Λεωνίδα είναι λυρικότροπη, αλλά στηρίζεται σε ρεαλιστικά δεδομένα, θα επανέλθω.
2) Πολύ σημαντική και η έκθεση του αείμνηστου συνοδοιπόρου Γιώργου Αυγέρου, θα αναφερθώ σε άλλο κείμενο
3) Τον περίφημο Γιάννη Μετζικώφ, γνώρισα στα Χανιά, καταγωγή του παππού του Παπαδάκη, από την Πλάκα Αποκορώνου. Μαζί, πηγαίναμε το καλοκαίρι του 1969 στη Μάλμειο βιβλιοθήκη.
4) Σαπφώ, ποιητικά άπαντα. Μετάφραση σχόλια, Βασίλη Παπαγεωργίου, εκδ. Σαιξπηρικον
5) Ο Αντώνης Πετρουλάκης είχε τον εκθεσιακό χώρο του Χρυσόστομου υπερδραστήριο. Λίγα χρόνια μετά την έκθεση του Κράξτον, έφερε χαρακτικά του περίφημου Γερμανού εξπρεσσιονιστή Μαξ Μπεκμαν
6) Το βιβλίο του Κόλινς για τον Κράξτον, σπουδαίο και μεγάλο , 564 σελίδες σε μετάφραση, Μαιρης Κιτροφ, εκδ. Πατάκη.
Περισσότερα στο επόμενο.
