ΟΝΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ: Αντ. Δανασή μνήμη
Όνειρο στη σκοτεινιά
Έρχεσαι όταν ο ύπνος
Εξαίσιος Θεός
Τρομερής στ αλήθεια λύπης
Να κρατά τη δύναμη χώρια
Εύχομαι όμως
Να μην χρειάζεται να συμμετέχω
Τίποτα απ τους μακάριους
Γιατί δεν ήμουν έτσι
Παιχνίδια, και είθε να έχω
Τα πάντα.
Σαπφώ 63ο ποίημα(1)
Τέχνη Φιλοσοφία με μορφή… Λαμπρινή
Παρακάμπτοντας –για πόσο;- την τρομερή στ’ αλήθεια λύπη από το δράμα των Τεμπών, σκέφτομαι.
Σκέψεις που διατυπώνω γραπτά μ’ αφορμή την ολοκλήρωση της έκθεσης της Λαμπρινής Μποβιάτσου στο Χώρο Τέχνης Χανίων, έως την Παρασκευή 17 Μαρτίου, που συνυπήρξε αγαστά συνδυαστικά με μερικά δεδομένα σταθερώς εκτιθέμενα προσωπικά έργα μου, λειτούργησε ταυτόχρονα αφυπνιστικά για μένα , ώστε να επαναπροσδιορισω υπαρξιακά φιλοσοφικά τη σχέση χώρου και εκθεμάτων. Επιλέγω από τον Μάρτιν Χάιντεγκερ (2) «Το εντος-αλλήλων παιχνίδισμα μεταξύ τέχνης και χώρου θα έπρεπε να νοηθεί με βάση την εμπειρία του τόπου και της περιοχής …ο τόπος δεν βρίσκεται μέσα στον ήδη δεδομένο χώρο κατά τρόπο του φυσικοεπιστημονικού τεχνολογικού χώρου…»
Σ ένα κόσμο που η τεχνητή νοημοσύνη τείνει ν’ αντικαταστήσει τον ανθρώπινο παράγοντα, μια διαχρονική αναγκαιότητα του ανθρώπου αντιστέκεται. Η Τέχνη, ως έμπρακτη μορφολογική κατάσταση, δίνει απαντήσεις ελευθερίας της βούλησης εκεί που οι επιστήμες μέσα από τις κατακτήσεις τους, τεχνολογικές κυρίως, οριοθετούνται. Ιδιαίτερα στις δυστοπικές κοινωνίες που επανέρχονται σαν καρδιογράφημα με υφέσεις και κορυφώσεις. Για να κατανοήσω καλύτερα τις παγκόσμιες ψυχροπολεμικές καταστάσεις που ζούμε, ανατρέχω στην ιστορικοκοινωνική προσέγγιση του φαινομένου, μέσα από το πρίσμα της φιλοσοφίας, με σταθερές παγκόσμιους στοχαστές, από την αρχαιότητα μέχρι τον 20ο αιώνα. Ανασύρω από το βιβλίο «Στοχασμοί Βαλερύ» (3)
«…κατά τη γνώμη μου η φιλοσοφία είναι θέμα μορφής. Δεν είναι καθόλου επιστήμη, και οφείλει, ίσως να αποσπαστεί από κάθε ανυποθετο δεσμό με την επιστήμη. Αν υποστηρίζει ότι είναι υπόθεση μορφής, εννοώ ότι αν αναζητώ μια διευθέτηση και μια έκφραση που να συνοψίζουν και να συνθέτουν για μένα το σύνολο της προσωπικής μου εμπειρίας, εσωτερικής και εξωτερικής, αυτό είναι η φιλοσοφία μου και αυτό είναι η αναζήτηση της μορφής,,…»
Η μορφή στις παραστατικές τέχνες, όμως περισσότερο πρέπει να ΕΙΝΑΙ από το να ΦΑΙΝΕΤΑΙ ή ναδιατηρείται μια εξισορρόπηση των δυο φιλοσοφικών αισθητικών καταστάσεων. Αυτό επιτυγχάνει η Μποβιάτσου, μετά τις πρωτοπορίες του 20ου αιώνα, νταντά, υπερρεαλισμό, εννοιολογικές διατυπώσεις, στο εργο της όταν σκύβει τρυφερά, υπομονετικά με μαεστρία και ζωγραφίζει ένα μέρος του σώματος της αντανακλαστικά εμμονικά γεμάτο χάρη πειστικά και ταυτόχρονα προβάλλει ως σύμβολο απελευθέρωσης ένα άλλο από εκείνα που συνήθως κρύβει η κοινωνία μέσα από μια παρατεταμένη ιστορική ντροπή, εμφυτεύοντας νοητικές-συνδυαστικές πορνοδιαστροφες που ταυτίζουν την αλήθεια του γυμνού σώματος με την ντροπή τον ερωτισμό με την πορνογραφία. Η Λαμπρινή σαν νεώτερη εκδοχή της Αμπράμοβιτς , πατάει στο είναι και συνδυάζει το φαίνεσθε μέσα από τη μετατόπιση ενός φάσματος απενοχοποίησης της παγκόσμιας μετασυντήρησης με οδηγό, πυξίδα και πράξη, δηλαδή ποιητικό έργο το ίδιο το δημιούργημα της. Η συνδυαστική πράξη δε φαίνεται μόνο στο υπομονετικό ζωγράφισμα της επιφάνειας του έτοιμων αντικειμένων που τη «δέχεται» αλλά και στην υπερδιόγκωση ως αντιδιαστολή μιας καρδιάς περήφανης υπερβεβλημένης που επιβάλλεται ως άμεσο φαίνεσθε που πρέπει να ψάξεις επίμονα για ν’ ανακαλύψεις τις ποιητικές διακριτικές του αξίες, πέραν του προφανούς του άμεσα ηχηρού με τη βοήθεια της έμπρακτης φαντασίωσης και του ονείρου, δηλαδή της Τέχνης. Η ποιοτικότερη Τέχνη συνήθως δεν… κροταλίζει, ιδιαιτερως η διακριτική αναπαραστατική ζγραφική, διαχρονικη από την αρχαιότητα εως σήμερα, στοχαστικά πυκνα αναλύει στην πραγματεία του ο Δημήτρης Αγγελάτος στο κορυφαίο βιβλίο του «Λογοτεχνία και ζωγραφική» (4). Ο ίδιος, χαρακτηρίζει τη τέχνη της Λαμπρινής ‘Αυτοαναφορική μυθοπλασία».
Σαπφώ 214Γ΄περηφανη Ατθίδα/γεμάτη χάρη/με καρδιά δωμάτιο/ήχος κροτάλων/μισητά.
Ανασύρω από την απύθμενη αρχαιολογική πραγματεία, Αριστοτέλης Ηθικά, Νικομάχεια Ζ 114α , παραθέτω στις σημειώσεις μέρος του αρχαίου κείμενου , αφού οι μεταφράσεις είναι τόσο σχετικές. (5) Το συμπέρασμα που βγάζω κι έχει να κάνει με την Τέχνη, ακόμα και σήμερα. Η Τέχνη για τον Αριστοτέλη, είναι μια ποιητική σύμβαση «…ψεύδεται ως δει…» αυτή η σύμβαση-αντιδιαστολή σε σχέση με τις ανάγκες του ανθρώπου, δημιουργεί ένα έργο ποιητικό, «κατασκευαστικό», που δεν είναι ένα από τα πράγματα που υπάρχουν εξ ανάγκης, ούτε είναι φυσικά προϊόντα, γιατί αυτά ενυπάρχουν ως φύση. Η τέχνη είναι μια έλλογη, νοητική διαδικασία , έξη, στην ποιητική κατασκευή. Η Τέχνη δεν διέπεται από χρηστική διαδικασία και αυτό το κάνει ιδανικά η φιλοσοφία ο Pierre Hadot στην εισαγωγική τοποθέτηση του εξαιρετικού βιβλίου του Νούντσιο Ορτινε «η χρησιμότητα του αχρήστου» γράφει «και ο ρόλος της φιλοσοφίας είναι να αποκαλύπτει στους ανθρώπους τη χρησιμότητα του αχρήστου ή αν προτιμάμε, να τους διδάσκει να ξεχωρίζουν τις δυο έννοιες της λέξης χρησιμότητα» Είναι σαν σύμπλευση διαφοροποίησης θα έλεγα της λέξης ανάγκης από την αναγκαιότητα Ανάγκες έχουν και τα ζώα δεν παράγουν έργο. Η αναγκαιότητα ως παρατεταμένη ενσυνείδητη κατάσταση του έλογου ζώου ανθρώπου, δίνει έργο που δεν χρησιμεύει στην πρακτική του ζωή, παρά μόνο στην ψυχή του σαφέστατα, ψυχαγωγία.
Όταν ένα καλοκαίρι πριν 53 χρόνια στο Κουστογέρακο ρώτησα τη γιαγιά μου γιατί είχε μια πατανία υφαντή στον τοίχο αντί για το κρεβάτι, μου είπε η αγράμματη γριά «Γιατί παιδί μου είναι όμορφη, δεν την έφτιαξα ούτε για να σε καλικώνει, ούτε για να σκεπάζει, σαν κόσμημα την έφτιαξα. Ο-ΜΟΡΦΗ ΤΩΡΑ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ (6)
Ξαναγυρνώ στον Βαλερύ «Ένα «σύστημα» , του Σπινόζα, του Αριστοτέλη ή άλλων, δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα μεγάλο φυτό, που ο σπόρος του-μέσα σ εκείνον τον κόσμο-είναι σύμπτωση-γεγονός- εύστοχη σύλληψη της συνείδησης…. Δεν θα εξαντλήσεις τον κόσμο. Αλλά τον εαυτό σου-και αυτό είναι το σπουδαίο, γιατί ο κόσμος εδώ σημαίνει το άμορφο (είναι το αντίθετο του Κόσμου) Αλλά εσύ είσαι η μορφή και δε θα ξεφύγεις απ αυτήν-Θέληση Μορφής…. Κατά τη γνώμη μου, η φιλοσοφία είναι θέμα μορφής…»
*Οι φωτογραφίες είναι του Νίκου Καμπιανάκη
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Σαπφώ: Ποιητικά άπαντα, μεταφρ. Εισαγωγής , σχόλια Βασίλης Παπαγεωργίου, εκδ. ΣΑΙΞΠΗΡΙΚΟΝ
2) Martin Heidegger, Η τέχνη και ο Χώρος, εισαγωγή μετάφραση σχόλια, Γιάννης Τζαβάρας, εκδ. Ινδικτος
3) Πωλ Βαλερύ, επιλογή από το εργο του, εισαγωγή, μετάφραση, Χαρλά Μπονάτου Καραγκούνη, εκδ. στιγμή
4) Του Δημήτρη Αγγελάτου από το βιβλίο του «Λογοτεχνία και ζωγραφική» προς μια ερμηνεία της διακαλλιτεχνικής (ανα)παράστασης». Δεν παραθέττω απόσπασμα για να μην αδικήσω το εύρος του της συγκλονιστικής εργογραφίας του..
5) «Του δ’ ενδεχομένου άλλως έχειν εστι τι και ποιητόν και πρακτόν έτερον σ’ εστι. Ποιηις και πράξις…ώστε και η μετά λόγου έξις πρακτική έτερον εστί της μετα λόγου ποιητικής έξεως. Διο ουδε περιέχεται υπ άλλων ούτε γαρ η πραξις ποιησις ουτε η ποιησις πράξις εστιν.»
6) Καλικώνω : φοραω παπουτσια, η λαικη σοφία συνοδοιπορεί με τη φιλοσοφία και την ιστορία της Τεχνης
7) Το κειμενο αυτό είναι αφιερωμένο στη μνήμη του καθηγητή φιλοσοφίας-παιδαγωγικής στην Α.Σ.Κ.Τ. Αθηνων τη δεκαετία του ΄70. Τον είχα παρεξηγήσει με την εμμονή του στους σπουδαίους Έλληνες «ιδεαλιστές» φιλοσόφους, και κυρίως στον Αριστοτέλη. Πόσο διαφορετικά το βλέπω τώρα, 48+ χρόνια μετά!
