…καλά ειμαι δω που αναπαύομαι
Δίνοντας τον ασβέστη και το φώσφορο μου
Στη γη που ελήστεψα και πυρπόλησα.
Άνοιξη έχει όλο το χρόνο, το σύννεφο αραιό
Ο ήλιος διαπερναει και με ζεσταίνει,
Μεσόγειος , έζησα με του αλατιού τη λαχτάρα.
Αυτή μου χάρισε την αιώνια της θάλασσα
Που ονειρευόμουν όταν διάβαζα Όμηρο:
Καλή τε και πίειρα
Εν μεσω δ΄οίνοπι πόντω…»
Βικτωρία Θεοδώρου
Φωνές από τους τάφους, ε΄(1)
ΠΡΟ-ΘΕΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΣΤΑΣΗ
Δευτέρα 15 Ιουλίου άνοιξε και φέτος το διεθνές Φεστιβάλ Σύγχρονου χορού Dance days Chania, στο θέατρο ανατολικής Τάφρου που σχεδόν γέμισε, όχι μόνο από τους φίλους του σύγχρονου χορού και αυτούς που αξιολογούν ή θαυμάζουν τον Αντώνη Φωνιαδάκη (ένας από αυτούς είμαι κι εγώ) αλλά και για να δουν πώς θα συνδυαστει με τον εξελίξιμο ως ένα συγχρονο «ταξισευτη» της εντόπιας μετα-εθνι μουσικης, Αντώνη Μαρτσάκη. Δε λεω αυθεντικο, γιατι δεν πιστευω ότι η παραδοσδιακη μουσικη όπως εξελισεται παραμενει «αυθεντική» αρα ακαδημαϊκη στατικη εγκλωβισμενη σε στερεοτυπες μεταφερομενες παγιωτικές… Αυτοαναφορικοτητες. Ο Αντωνης και η ομαδα του πηγαινουν στην πηγη της διονυσιακης μουσικης εκστασης, περα από το χρονο, αλλα μεσα στον τοπο και αυτό το διεκρινε ο διεθνης χορογραφος Φωνιαδάκης σε ένα γλέντι «του τσιγαριαστου» σε ένα ημιοεινο χωριο και φαντασιακά εντυπωσιαστηκε. Ηχος απογειωτικος, καλο φαγητο και καλο κρασι, έδωσαν τη χαρά του γλεντιού, τη βιταλιστικη θεοποιηση της έκστασης των ανθρωπων της μεσσογείου που ο ήλιος ισόρροπα πρυτανευει-ζεσταίνοντας τη μερα και ξεσσαλώνοντας τη νύχτα ο αιρετικος Τζωρτζ Μπατάιγ, διατυπώνει.
Αλλά, 150 χρονια περιπου πριν ο μεγας ρομαντικος ποιητης Φρίντριχ Σίλλερ γραφει την Ωδη στη χαρά, και ο γίγαντας μουσουργός Λ.Β. Μπετοβεν «πατάει» σε αυτή και συνθέτει την κορυφαία 9η συμφωνία .
…Να ειστε χαρούμενοι όπως οι ηλιοι που
Μες στ’ ουρανού τη θαυμαστή απλωσιά.
Αδέλφια, τις τροχιές σας σμίξτε με χαρά,
Οπως ο ήρωας που λαχταρά τη νίκη.
ΣΑΛΕΜΑ Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
Ακούει το 2018 το καλοκαίρι ο Φωνιαδάκης τον Αντώνη Μαρτσάκη και τους συνεργάτες του να τραγουδούν σαν να ρίχνει ριπές στη Σελήνη και συν-δυαζει αναδιατάσσοντας την Κρητική ιστορία από τους Μινωικούς χρόνους και αργότερα στην Ενενηντουπολη Ομηρική Κρήτη εκείνη την ονειρεμένη, βασική θεματική του διάσταση η θάλασσα – το Διονυσιακο ξεσάλωμα, το βαθύ κόκκινο κρασί. Αμφιβάλω αν έχει μελετήσει Ομηρο αναλυτικά και σίγουρα δεν ξέρει τους στίχους της αξέχαστης Βικτωρίας Θεοδώρου που ξεχώρισε και ενσωμάτωσε από την Ιλιάδα Ε. 771, «Καλή τε και πίειρα εν μέσω δ΄ οίνοπι πόντω…» που σημαίνει (2) ανήσυχη θάλασσα κάποτε παχιά θεριασμενη στο βαθύ κόκκινο χρώμα του κρασιού.
Αυτή την αίσθηση της θεριεμένης θάλασσας έβλεπα να αναμοχλεύουν στη σκηνή ισότιμα άντρες και γυναίκες χορευτές με τους οποίους συνεργάστηκε ο Αντώνης Φωνιαδακης για μια εξαιρετική χορογραφία, σύντομη αλλά πλούσια σε διαφοροποιήσεις. Πυκνώματα ηχητικά και κορυφώσεις απογείωναν κινήσεις που λες και ήταν κύμματα χτυπούσαν ευκίνητο σκαρί. (ιδιαίτερα το τίναγμα της κεφαλης με ταχύτητα έκανε τα λυμένα πλούσια γυναικεια μαλλιά να αφρίζουν στο καθηλωμένο αμφιβληστροειδή. Το «σάλεμα» ειχε προάγγελους των γνωστών αργών η γρήγορων χορών όπως ο Μαλεβιζιώτικος, το Πεντοζάλη. Ο Φωνιαδάκης είχε μελετήσει πάντως αγγεία και ειδώλια κυκλομορφικα Μινωικης αποδοσης και εκανε ένα εργο νεωτεριστικης αποδοσης μιας εκλεκτιστικης ματιας στη διαχρονική συνδυαστική απόδοση ενστίκτου (Μαινάδες και Φαύνοι χωρίς περιγραφή) και Απολλώνιες πνευματικοφανείς συγκλίσεις σε χορογραφικά σχεδόν κλισαρισμενα γκρουπαρισματα (αν ξέρεις την αναμφισβήτητη επίδραση του από τον μέντορα του Μωρίς Μπεζάρ. Ομως η αίσθηση της κρητογενους χαράς πέρα από το δραματουργικό πλαίσιο, μέσα από το «γλέντι» που κυρίαρχο στη συνδυασμό δυο τόσο διαφορετικών εκφραστικών κόσμων της «παράδοσης» και της «νεωτερικοτητας» απογείωσε τους θεατές στο φλατ θέατρο των Χανιών, σπρώχνοντάς τους σε κάτι εξαιρετικά πρωτότυπο να συνεχίσουν να χορεύουν κυκλομορφικους χορούς μετά το τέλος της χορογραφίας λες και το χρυσό κρασί έρεε στο αίμα τους. Διαλέγω στίχους από την «Ωδή στη χαρά»
«…Αφρίζει μεστα κύπελλα η χαρά,
Από του σταφυλιού το αίμα το χρυσό
Ακόμα κι οι κανιβαλοι πίνουν πραότητα
Κι οι απελπισμένοι το θάρρος των ηρώων.
Αδέλφια, σηκωθείτε από κει που κάθεστε
Οταν περνά γεμάτο, χέρι-χέρι, το ποτήρι,
Με αφρό κρασιού τον ουρανό ραντίστε:
Υψώστε το ποτήρι για το Πνεύμα το αγαθό!…»
ΑΤΜΑ, Η ΠΡΟΑΙΩΝΙΑ ΠΑΛΗ
Οι παραστάσεις που είδα φέτος στο Φεστιβάλ του χορού Dance Days Chania (3), ήταν λιγότερες από αυτές που επιθυμούσα να δω, δεδομένου του ασφυκτικού μου προγράμματος για την ετοιμασία της έκθεσης μου «90 ονειρεμένα φεγγάρια για την Πηνελόπη» (η άλλη Οδύσσεια) στον Αγιο Ρόκκο, Σπλάντζια, 13/08-16/09
Ξεχώρισα μια συγκλονιστική performance τη Δευτέρα 22/07 στο Βενιζέλειο Ωδείο. Τη σκοτεινή (κυριολεκτικά) «ΑΤΜΑ» των Δανάη Δημητριάδη και Διονύση Αλαμάνου οι οποίοι αν και τόσο νέοι χορογράφησαν, αλλά και ερμήνευσαν εξαιρετικά «πατώντας» στη μουσική σύνθεση της Βάγιας Νικολακόπουλου -μια μινιμαλιστική ηλεκτρονική με σύγχρονα εξπρεσιονιστικά στοιχεία μιας παρατεταμένης εσωτερικότητας χωρίς ηχητικές ακρότητες. Το κάθετο φως ανέδειξε ιδανικά την υπέρ εκφραστικότητα των ερμηνευτών που έφτανε σε κυφώσεις δραματικού γκροτέσκο, τόσο πειστικά αποδομένου. Χωρίς προσπάθεια να καινοτομήσουν με ευρήματα πρωτότυπα έδωσαν στο κοινό μια παράσταση βγαλμένη
-ως- εκλεκτιστικη ανάδυση από χορογραφικές κατακτήσεις της χορευτικής εσωτερικότητας, ιδιαίτερα με την ταχυτάτη κίνηση των χεριών (παρέπεμπε ιστορικά στο Γερμανικό εξπρεσιονισμό) και την κυκλική – μια δεδομένη στιγμή-κίνηση των χεριών ως προς το σώμα των 320 μοιρών σχεδόν μια επανάληψη ενός τέλειου κύκλου.
Η σταδιακή ξεδίπλωση από την ακινησία του κάτω μέρους (λεκάνης, ποδιών) έως τη συνθετική, συνδυαστική κίνηση στο χώρο, χρεώνεται εκτός των άλλων στην «προγιαγιά μου» αρχιχορεύτρια Μαίρη Βίκμαν, «γιος της» ο Ζερόμ Αντριους, «εγγονή της» η Εφη Καλούτση, η δασκάλα μου. Διαπίστωσα μια «κλεμμένη» ιδέα από τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, η προβολή (τρυκ ψευδαίσθηση) των ποδιών του έγινε καταπληκτικά από το δίδυμο Δανάης-Διονύση με τα χέρια. Περισσότερα ως συμπεράσματα για το φεστιβάλ στο επόμενο κείμενο.
ΤΟ ΠΕΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΛΙΟΝΑΚΗ
Ολοι όσοι τον ήξεραν αλλά ακόμη και αυτοί που διάβασαν τα αφιερώματα, έχουν να λένε για την καλοσύνη του, την επιστημονική κατάρτιση, τις διακρίσεις του στη δικηγορία, την πίστη του, την αναγνώριση από την Εκκλησία – Πατριαρχείο, την κοινωνική του ζωή, την αγάπη του για την παράδοση. Γι’ αυτό και θα γράψω δυο κουβεντες-τωρα- που η απώλεια του είναι ακόμα δυσβάστακτη για τους οικείους του, μονο για την αγαπη του, το πάθος του για τον χορό.
Είμαστε συμμαθητές (ο Σπύρος γενημμένος στο 1951, εγώ το 1952) στα δύσκολα χρόνια της Χούντας στο 1ο Γυμνάσιο Χανίων, έκανα πρωταθλητισμό στο τρέξιμο στο στίβο κι ο Σπύρος ήταν πρώτος χορευτης στον Ομιλο Βρακοφόρων Κρήτης! Τον θαύμαζα, ήταν αεικίνητος, επαιρνε δύναμη από τη γη αλλά λες και δεν πατούσε. Ναι, αισθανόμουν -όντας γειωμένος- πως ο Σπύρος, ο φίλος μου, πετούσε! Τον θαύμαζα γιατι αγαπούσα το χορό, αλλά δεν μπορουσα να είμαι συνεργάσιμος στους κυκλομορφικούς παραδοσιακούς χορούς (μου έμεινε απωθημένο) και όταν μετά από τις σπουδες μου, στρατό κ.λπ. επανήλθα στα Χάνια το 1982, η Εφη Καλούτση με βοήθησε να ανακαλύψω τον σύγχρονο χορό και με απελευθέρωσε! Το 1990 μαζί της δημιουργήσαμε το Διεθνές Φεστιβάλ του χορού (η Σοφία Φαλλιέρου συμμετείχε ως χορεύτρια). Οταν παρουσίασα τις περφόρμανς μου σε αυτό, χρονο με το χρονο, ο Σπύρος Λιονάκης ηταν πια προεδρος του Παγκρήτιου Ομιλου Βρακοφορων, μπορουσα πλεον να τον κοιτάζω ισοδύναμα στα μάτια, υπηρετούσαμε από διαφορετική σκοπιά τη μεγιστη τεχνη του χορού. Καταξιωμενοι στη συνειδηση των Κρητικων για την αγαπη μας σε αυτή την τεχνη και τη διάθεσή μας να την υπηρετήσουμε.
Ο Σπύρος έφυγε έχοντας στο ταλαιπωρημενο κορμί του από την αρρώστια εγκλωβισμενη την πίστη για τη ζωη που απορρέει από αξίες όπως η διάδοση του χορού, του τραγουδιού της παράδοσης. Η διάθεσή του και η προσφορά του για την οικογένεια του Νίκου Ξυλούρη με βρήκε αρρωγό. (για το θέμα θα επανέλθω, εις μνήμην του).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Η αείμνηστη φίλη Βικτωρία Θεοδώρου “Αρειος Υπνος” εκδ. Συνδέσμου Φιλολόγων Νομού Χανίων. Η Β. Θεοδώρου τιμάται σήμερα με φιλολογικό μνημόσυνο – ημερίδα στο Κολυμπάρι.
(2) Αμεση απόδοση από το διακεκριμένο καθηγητή Φιλολογίας Δημήτρη Αγγελάτο
(3) Το Φεστιβάλ ολοκληρώνεται σήμερα με ενδιαφέρον συνέδριο.
