Την ώρα που γράφονται οι γραμμές αυτές δεν έχει καταλαγιάσει η σκόνη από το δυστύχημα, δεν έχουν ταυτοποιηθεί όλοι οι νεκροί και αποκαλούνται ακόμα κατ’ ευφημισμόν αγνοούμενοι. Μια λέξη που κρύβει μέσα της ελπίδα, σε ένα περιβάλλον που ελπίδα δεν υπάρχει. Και δεν υπάρχει όχι μόνο στο κομμάτι της ανεύρευσης κάποιου επιζώντος, αλλά στη συλλογική μας προοπτική.
Εχει ήδη καταδειχθεί το οξύμωρο της απουσίας προηγμένης τεχνολογίας στα τρένα, σε μια περίοδο όπου η ψηφιακή αναβάθμιση της χώρας ήταν ομολογουμένως ουσιαστική και απλοποίησε σε μεγάλο βαθμό τη ζωή του πολίτη. Δεν πρόκειται περί αντίφασης. Τα τρένα δεν αποτελούν προτεραιότητα της Πολιτείας· αυτό, σε συνδυασμό με τη θεσμοθετημένη σχεδόν πια αδράνεια του δημόσιου τομέα, οδήγησε σε μια νέα εκατόμβη. Αλλά ας δούμε πιο συγκεκριμένα αυτά τα ζητήματα.
Διαχρονικά, το ελλαδικό κράτος δε λειτουργεί ως έκφραση του λαού ο οποίος (υποτίθεται πως) το δημιούργησε, αλλά ως μέσο καταδυνάστευσής του και εξυπηρέτησης συμφερόντων ελίτ, των οποίων τους υπηρέτες ο λαός εκλέγει και τους παραδίδει την εξουσία. Κεντρικός σχεδιασμός δεν υπάρχει ούτε στην οικονομία, ούτε στην άμυνα, ούτε στην εξωτερική πολιτική, ούτε στις μεταφορές. Ανάλογα ποιος κυβερνά τη συγκεκριμένη στιγμή, υπάρχουν ενέργειες ή απραξία, αντιδράσεις σε εξωτερικές προκλήσεις ή υποταγή σε αυτές που ενίοτε φτάνει τα όρια της προδοσίας, εκ των υστέρων ανάληψη διορθωτικής δράσης και σπάνια ενέργειες υποδομής και πρόληψης. Η μνημονιακή και μεταμνημονιακή περίοδος βρίθουν τέτοιων παραδειγμάτων, για να περιοριστούμε στην πρόσφατη περίοδο.
Όπου υπήρξε πρόοδος, αυτή επιταχύνθηκε ή και προκλήθηκε από δυσμενείς εξελίξεις, πχ η ψηφιακή αναβάθμιση από την πανδημία, ο επανεξοπλισμός από την Τουρκική απειλή. Παράλληλα, σε άλλες περιπτώσεις, οι χρήσιμοι υπηρέτες των σχεδιασμών των ξένων και των ντόπιων ελίτ οδήγησαν σε υποχωρήσεις, πχ η δημιουργία του Υπερταμείου και η προδοσία των Πρεσπών. Πάντως πουθενά δεν υπάρχει ένα συνολικό όραμα για τη χώρα, στα πλαίσια του οποίου μπορεί να πει κανείς ότι αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες και υλοποιείται σχεδιασμός.
Ίσως αυτό να ξεπερνάει πια τους ίδιους τους εκάστοτε κυβερνώντες. Ένας δημόσιος μηχανισμός που λειτουργεί(;) ανεξέλεγκτος, σε βάρος της κοινωνίας που υποτίθεται πως υπηρετεί, έχει διαμορφώσει μια ιδιότυπη ομάδα συμφερόντων που αντιστρατεύεται οτιδήποτε μπορεί να περιορίσει τα προνόμιά της. Προνόμια που αφορούν το δικαίωμα στην απραξία, στην ανευθυνότητα, στη συντεχνιακή διατήρηση προνομίων, στον παρασιτισμό με ξενιστή την κοινωνία. Ακόμα κι αν κάποιος είχε σχέδιο, δε θα μπορούσε να το υλοποιήσει παρά μόνο κάμπτοντας την αντίσταση του δημόσιου μηχανισμού στην αυτονόητη υποχρέωση παραγωγής έργου.
Τα πράγματα περιπλέκονται, αν μπει στην εικόνα και το ότι ο δημόσιος μηχανισμός στελεχώνεται από τους ευνοούμενους των εκλεγμένων εκπροσώπων του λαού, τους οποίος ο τελευταίος έχει εθιστεί να εκλέγει για ικανοποιήσουν επιθυμίες τακτοποίησής του στο δημόσιο τομέα· ένας φαύλος ανατροφοδοτούμενος κύκλος, όπου το κεντρικό του σημείο είναι η πρόταξη του ατομικού βολέματος έναντι του συλλογικού συμφέροντος. Μια καθοδική σπείρα που οδηγεί στην καταστροφή και που μόνο με ρήξεις θα απαλλαγούμε από αυτήν.
Τις ρήξεις όμως πρέπει να τις κάμει η κοινωνία, δρώντας συλλογικά, υποστέλλοντας τα επί μέρους ατομικά συμφέροντα υπέρ ενός κοινού στόχου, που μεσοπρόθεσμά θα καταλήξει να ανεβάσει το σύνολο, οδηγώντας στην πρόοδο του καθενός μέσα από τη συλλογική αναβάθμιση. Όσο η κοινωνία δεν το συνειδητοποιεί αυτό, τόσο θα συνεχίζεται η καθοδική σπείρα.
Υπάρχει βέβαια κι άλλος τρόπος να γίνει αυτό, αν δεν κινητοποιηθεί αυτόβουλα η κοινωνία. Οδυνηρός και ίσως μη ικανός πια, ακόμα και αν κριθεί αναγκαίος: Μια καταστροφή, στην οποία άλλωστε οδηγούμαστε με τον ένα ή άλλο τρόπο, από την εξωτερική απειλή μέχρι τη δημογραφία. Το 1909, σε μιαν άλλη καταστροφική συγκυρία, υπήρξε μια συνειδητοποιημένη προσπάθεια ρήξης με μιαν υφιστάμενη κατάσταση, που οδήγησε σε μια ξέφρενη πορεία προς τα μπρος μέχρι να προδοθεί.
Τα περιθώρια για αναγεννήσεις μέσα από καταστροφές μάλλον εξαντλήθηκαν το 1922. Στη διαρκή υποχώρηση του Ελληνισμού έκτοτε, προστέθηκε και η ηθική παρακμή της μέσης και ύστερης μεταπολίτευσης, όπου η πάση θυσία πρόταξη του ατομικού συμφέροντος απέναντι στο συλλογικό περιβλήθηκε ιδεολογημάτων περί δικαιώματος του λαού στη ρεμούλα και τον παρασιτισμό.
Σήμερα, δίχως παραγωγική βάση, με το δημογραφικό να αποτελεί βραδυφλεγή βόμβα στα θεμέλια της ύπαρξής μας σα λαού, με την Τουρκία να αποτελεί διαρκή απειλή, το μεταναστευτικό να διαλύει τον κοινωνικό ιστό, μια νέα καταστροφή είναι ορατή. Αλλά δε θα πρέπει να ιδωθεί ξανά αυτό ως ευκαιρία, δε δίδονται ευκαιρίες στο διηνεκές σε όποιους δεν είναι σε θέση να καταλάβουν τί πρέπει να κάμουν. Μια νέα καταστροφή πιθανότατα δε θα αφήσει περιθώρια αναγέννησης, εξαντλήθηκε η δύναμη αντίδρασης. Μόνο η συνειδητοποίηση της κατάστασης τώρα κι όχι αύριο, η ανάληψη δράσης αντιστροφής της πορείας αυτής, η ρήξη με το υπάρχον γραφειοκρατικό και πολιτικό προσωπικό κι η ανάδειξη νέων υγιών δυνάμεων μπορεί να δημιουργήσει ελπίδες. Κι αυτό προϋποθέτει ρήξη με τον εαυτό μας τον ίδιο.
