Από το κερί, τον λύχνο, τη λάμπα θυέλλης, στον πρώτο δημοτικό φωτισμό, στην παραγωγή ρεύματος από την πτώση του νερού, στο πετρέλαιο, στους μικρούς και μεγάλους σταθμούς παραγωγής. Μια περιπέτεια η πορεία της ηλεκτροδότησης και για τα Χανιά, μια ενδιαφέρουσα όμως περιπέτεια ένα τμήμα της οποίας καταγράφουμε στο σημερινό μας αφιέρωμα. Σε μια εποχή που η ανάγκη για καθαρή ενέργεια και για αντιμετώπιση του ρεύματος ως κοινωνικό αγαθό είναι επιτακτική, ρίχνουμε μια ματιά στο όχι και τόσο πρόσφατο παρελθόν της ηλεκτροδότησης στη Δυτική Κρήτη.
ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΑΓΙΑΣ: Ενα εργοστάσιο μπροστά από την εποχή του
Εμβληματικό έργο για την εποχή του, με τεχνικές προδιαγραφές που εντυπωσιάζουν ακόμα και τους σημερινούς επιστήμονες, ο μικρός Υδροηλεκτρικός Σταθμός της Αγιάς έδινε μέχρι και πρόσφατα ενέργεια για την κάλυψη των τοπικών αναγκών.
Το εργοστάσιο κατασκευάστηκε το 1928 για τις ανάγκες της τότε Δημοτικής Επιχείρησης Ηλεκτροφωτισμού και εγκαινιάστηκε ένα χρόνο αργότερα από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, όπως εξήγησε μιλώντας στις “διαδρομές”, ο επίκουρος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης Αλέξανδρος Βαζάκας. «Ο Υδροηλεκτρικός Σταθμός της Αγιάς ήταν ένα πρωτοποριακό για την εποχή του έργο που έγινε για την ηλεκτροδότηση της πόλης των Χανίων», εξήγησε και πρόσθεσε ότι η απόφαση που λήφθηκε τότε από την κυβέρνηση για να δημιουργηθεί ένα υδροηλεκτρικό εργοστάσιο αντί κάποιου άλλου συστήματος παραγωγής ενέργειας, ανέβασε το κόστος σημαντικά. «Ωστόσο, το σκεπτικό ήταν, όπως και συνέβη πρακτικά, ότι θα γίνει απόσβεση σε βάθος χρόνου», ανέφερε ο κ. Βαζάκας και συμπλήρωσε ότι επρόκειτο για ένα έργο πρωτοποριακό για την εποχή του όχι μόνο για το γεγονός ότι παρήγαγε “πράσινη” ενέργεια αλλά και ως αρχιτεκτόνημα: «Εχει μια ξεχωριστή αρχιτεκτονική αισθητική που ήταν ενταγμένη στην πρωτοπορία της εποχής και το ρεύμα του μοντερνισμού. Παράλληλα, είναι εντυπωσιακό ότι ενώ συνήθως τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια βρίσκονται δίπλα στα φράγματα, στην προκειμένη περίπτωση, λόγω της ιδιαιτερότητας του τοπίου, οι μηχανικοί εκμεταλλεύτηκαν την υψομετρική διαφορά που υπάρχει μεταξύ του σημείου που είναι το εργοστάσιο και της λίμνης κι έτσι η δεξαμενή φόρτισης βρίσκεται μέσα στο κτήριο κι όχι πάνω στο φράγμα. Αρα έχουμε έναν αγωγό που μεταφέρει το νερό σε μια δεξαμενή πάνω στο κτήριο και μέσα στο κτήριο γίνεται πτώση του νερού και βρίσκονται οι τουρμπίνες που μετέτρεπαν τη μηχανική ενέργεια σε ηλεκτρική».
Αξιοσημείωτη, μεταξύ άλλων, είναι και η αντοχή που έχει επιδείξει το κτίσμα μέσα στα 90 χρόνια ύπαρξής του: «Για να καταλάβετε την ιδιαιτερότητά του κτηρίου φανταστείτε ότι έχετε μια πιλοτή πολυκατοικίας που έχει από πάνω μια πισίνα. Κι όμως μετά από τόσα χρόνια, όπως με διαβεβαίωσαν και οι εργολάβοι που εργάστηκαν για την ανακαίνιση του κτίσματος πρόσφατα, στατικά δεν παρουσιάζει κανένα πρόβλημα!».
Το παλιό υδροηλεκτρικό έργο παραχωρήθηκε στη ΔΕΗ το 1959 και το 2007 πέρασε στη ΔΕΗ Ανανεώσιμες Α.Ε.
Η λειτουργία του υδροηλεκτρικού σταθμού σταμάτησε το 2008 και το 2011 η ΔΕΗ Ανανεώσιμες Α.Ε. παραχώρησε (έως το 2048) αρχικά στη Νομαρχία Χανίων και στη συνέχεια στην Περιφέρεια Κρήτης συνολικά 290 στρέμματα προκειμένου, μεταξύ άλλων, να διαμορφωθεί ένας πρότυπος εκθεσιακός χώρος ενημέρωσης του κοινού για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ).
«Η μετατροπή του παλιού Υδροηλεκτρικού Σταθμού σε βιομηχανικό μουσείο προέκυψε μέσα από τη συνέργεια της Περιφέρειας με την ΔΕΗ Ανανεώσιμες Α.Ε. Στο πλαίσιο αυτό, η ΔΕΗ Ανανεώσιμες παραχώρησε εξοπλισμό, όπως τμήματα από τις πρώτες ανεμογεννήτριες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα και από παλιά φωτοβολταϊκά πάρκα και υπάρχουν διαδραστικές κατασκευές όπου ενημερώνεται κανείς για την ηλιακή ενέργεια κ.ά., μέσα από τα οποία μπορούν επισκέπτες και μαθητές να μάθουν και να ευαισθητοποιηθούν γύρω από τις διάφορες μορφές των ΑΠΕ και την ωφελιμότητά τους. Συγχρόνως, αξίζει να επισκεφθεί κάποιος τον χώρο για να θαυμάσει το ίδιο το κτήριο, ενώ με διάφορες αναπαραστάσεις και σύγχρονα μέσα δίνεται στον επισκέπτη η εικόνα για το πώς λειτουργούσε το κτήριο», επεσήμανε ο κ. Βαζάκας.
Να σημειώσουμε, τέλος, ότι συγχρόνως με την ανακαίνιση του παλιού υδροηλεκτρικού σταθμού και τη μετατροπή του σε μουσείο, η Περιφέρεια Κρήτης – Περιφερειακή Ενότητα Χανίων προχώρησε στην ανάπλαση της ευρύτερης περιοχής διαμορφώνοντας μονοπάτια και σημεία αναψυχής για τους επισκέπτες του υγροβιότοπου της Αγιάς, και δημιουργώντας έναν πόλο έλξης για ξένους και Ελληνες επισκέπτες.
ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΟΛΗΣ: Σε διαρκή λειτουργία!
Σε συνεχή λειτουργία, 24 ώρες το 24ωρο βρίσκεται από τη δεκαετία του ’50 το υδροηλεκτρικό του Αλμυρού στη Γεωργιούπολη Αποκορώνου.
Το εργοστάσιο ήταν ιδιοκτησία του Μανώλη Βουγιούκαλου που αξιοποιώντας τις πηγές της περιοχής μπόρεσε να παράγει ηλεκτρικό ρεύμα όχι μόνο για το χωριό αλλά και να τροφοδοτήσει τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του ακόμα και χωριά έξω από τα Χανιά.
Σήμερα το εργοστάσιο συνεχίζει να λειτουργεί με την εργασία του υπαλλήλου της ΔΕΗ Ανανεώσιμες κ. Στέλιου Τσικουδάκη που φροντίζει ώστε όλα να είναι στην εντέλεια. Η ροή του νερού να γίνεται απρόσκοπτα και να καθαρίζεται 2 και 3 φορές την ημέρα το σημείο όπου πέφτει πάνω στον στρόβιλο, να γίνεται η συντήρηση των μηχανημάτων.
«Λειτουργούμε 7 μέρες την εβδομάδα, 24 ώρες την μέρα μόνο αν έχουμε κάποια βλάβη ή απαιτηθεί κάποια δύσκολη εργασία σταματάει τη λειτουργία του το υδροηλεκτρικό. Υπάρχει άφθονο νερό που εξασφαλίζει καθαρή ενέργεια» μας λέει ο κ. Τσικουδάκης καθώς μας ξεναγεί μέσα στον χώρο του υδροηλεκτρικού.
Η παραγωγή ρεύματος γίνεται με το τρεχούμενο νερό από το ποτάμι που πέφτει από ύψος 1 μέτρο σε ένα στρόβιλο που κινείται και το παραγόμενο ρεύμα πηγαίνει στο μετασχηματιστή πριν μπει μέσα στο δίκτυο.
«Από όσο γνωρίζω το εργοστάσιο πήρε άδεια λειτουργίας στις αρχές της δεκαετίες του ’50, ξεκίνησε να λειτουργεί το 1954 και αγοράσθηκε από τη ΔΕΗ το 1962. Εδινε ρεύμα στην περιοχή αλλά ακόμα και στο δημοτικό φωτισμό που υπήρχε έξω από τις εγκαταστάσεις του ναυστάθμου» μας λέει.
Με την κατασκευή του υδροηλεκτρικού συγκρατήθηκαν τα νερά που δημιούργησαν τον υγροβιότοπο του Αλμυρού που έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura.
ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ: Από την παλιά Ηλεκτρική στην Ξυλοκαμάρα
Τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια πέρασαν στα χέρια της δημόσιας ΔΕΗ, μαζί με όλες τις ιδιωτικές και δημοτικές επιχειρήσεις ηλεκτροδότησης, μια κίνηση που έβαλε σε άλλη βάση το ζήτημα της ενέργειας για όλη τη χώρα. Με βάση τα συμβόλαια αγοράς που βρίσκονται στο αρχείο της ΔΕΗ και μας τα έδειξε ο κ. Βασίλης Χαλκιόπουλος, το υδροηλεκτρικό της Αγιάς αγοράστηκε το 1959 από τη Δημοτική Επιχείριση Ηλεκτροφωτισμού Χανίων του Δήμου μαζί με όλη την περιουσία της με το ποσό των 36.500.000 δραχμών (αφαιρέθηκαν οφειλές πελατών κ.ά.). Μάλιστα το συμβόλαιο είναι τόσο περιγραφικό που αναφέρονται αναλυτικά από τους στύλους, μέχρις τις ασφάλειες και τους μονωτήρες που έπαιρνε η ΔΕΗ.
Το 1962 εξαγοράστηκε από τον ιδιώτη Μ. Βουγιούκαλο με
το ποσό των 16.500.000 εκατομμυρίων δραχμών το υδροηλεκτρικό της Γεωργιούπολης στον Αλμυρό.
Πέρα από τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια καθώς η πόλη των Χανίων αναπτυσσόταν συνεχώς, αυξάνονταν και οι ανάγκες σε ρεύμα.
Η “Δημοτική Επιχείριση Ηλεκτροφωτισμού” διέθετε δικές της γεννήτριες παραγωγής ρεύματος σε χώρο δικό της στην οδό Περίδου εκεί που σήμερα είναι το δημοτικό πάρκιγκ. «Το 1945 άλλαξαν δύο μηχανές 200 KW που είχε μέχρι τότε το εργοστάσιο με δύο των 250 ΚW που είχε κάνει δώρο το Αμερικάνικο Πολεμικό Ναυτικό. Και επειδή ήταν από τις πρώτες πολύστροφες μηχανές είχαν πρόβλημα με τα πιστόνια που “κτυπούσαν “.
Τη συντήρηση τους την είχαν αναλάβει εναλλάξ το μηχανουργείο Μαυρομάτη (στην οδ. Σκαλίδη) και το μηχανουργείο Αντωνιάδη (Κυδωνίας και Μανουσογιαννάκηδων).
Οι μηχανές μεταφέρονταν με μακρύκαρα στα μηχανουργεία για τη συντήρηση μέχρις ότου ο Μαυρομάτης έκανε μια πατέντα και τις επισκεύαζε επιτόπου» αναφέρει ο κ. Γιώργος Πλοκαμάκης, ανώτερο στέλεχος της ΔΕΗ παλαιότερα και του ΔΕΔΔΗΕ σήμερα.
Στα 1952 εγκαινιάζεται ένα νέο εργοστάσιο (η σημερινή παλαιά Ηλεκτρική) στην οδό Γογονή που λειτούργησε μέχρι το 1969. Νωρίτερα το 1967 είχε έλθει η πρώτη μηχανή πάνω στην οποία στήθηκε το εργοστάσιο της Ξυλοκαμάρας. «Η Ξυλοκαμάρα μέχρι το 1991 ήταν ένας μικρός σταθμός που υποστήριζε το ηλεκτρικό σύστημα της Κρήτης σε περιόδους αιχμής. Τη χρονιά αυτή έγινε πρόσληψη προσωπικού έγινε ο συνδυασμένος κύκλος, έφυγαν τα παλιά container και κατασκευάστηκαν τα κτήρια και έγινε ένας σωστός σταθμός βάσης που μάλιστα πιστοποιήθηκε και με ISO 14000, το πρώτο ISO για λόγους περιβάλλοντος» αναφέρει ο κ. Πλοκαμάκης.
Ο ίδιος τονίζει τον κοινωνικό χαρακτήρα της ΔΕΗ όλα αυτά τα χρόνια. «Η ΔΕΗ παραχώρησε στον Δήμο Χανίων δωρεάν τον χώρο της Περίδου για να γίνει το πάρκιγκ, κρατώντας μόνο 200 τ.μ. για το κτήριό της εκεί, παραχωρεί στη συνέχεια την παλαιά Ηλεκτρική για να γίνει αθλητικό κέντρο πάλι δωρεάν! Για αυτό και όταν θέλουμε να βάλουμε υποσταθμούς και δεν μας αφήνουν, ειλικρινά στεναχωριέμαι. Δεν μπορεί π.χ. στην 1866 να έχουμε αυτόν τον υποσταθμό μπροστά στην Πειραιώς και να μην βοηθάει ο Δήμος να βρούμε χώρο κατάλληλο!».
ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ
Προπολεμικά αλλά και μεταπολεμικά μέχρι τη δημιουργία της ΔΕΗ ελάχιστες περιοχές είχαν ρεύμα και αυτές βασίζονταν κυρίως σε μικρές μονάδες ιδιωτών ή Δήμων που εξυπηρετούσαν τα πιο μεγάλα χωριά. «Η πραγματικότητα είναι ότι η ΔΕΗ πήγε το ηλεκτρικό παντού! Γιατί δεν έβαζε τον παράγοντα κόστος-όφελος, δεν έβαζε την απόσβεση. Μοναδικό σύνθημα της ΔΕΗ για 30 χρόνια ήταν το “ηλεκτρισμός παντού”. Εξαγοράζοντας ιδιωτικές μονάδες, επεκτείνοντας τα δίκτυα, ενοποιώντας τα γιατί ήταν διαφορετικών τεχνολογιών, έφτασε το ρεύμα σε κάθε άκρη της χώρας και βέβαια και στα Χανιά. Είχε βέβαια τις σχολές της που εκπαίδευε προσωπικό, είχε άριστους τεχνίτες και μηχανικούς και οργανώθηκε από την Εbasco, μια από τις καλύτερες εταιρείες στον κόσμο σε αυτόν τον τομέα».
Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την ύπαιθρο:
• ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑ: Υπήρχε σταθμός παραγωγής που παρήγαγε ενέργεια με νερό που κατέβαινε από ψηλά.
• ΚΑΣΤΕΛΙ ΚΙΣΑΜΟΥ: Η ηλεκτροδότηση γινόταν από μια μικρή ηλεκτροπαραγωγική μονάδα που λειτουργούσε με πετρέλαιο στον χώρο όπου βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της Ενωσης Συνεταιρισμών.
• ΚΑΛΥΒΕΣ: Στις Καλύβες Αποκορώνου υπήρχε μικρό υδροηλεκτρικό εργοστάσιο.
«Η ΔΕΗ ήταν μια καθετοποιημένη τεράστια βιομηχανική και εμπορική επιχείριση. Παρά τα προβλήματα διαχείρισης τις πολιτικές παρεμβάσεις, ήταν η μεγαλύτερη εταιρεία στη χώρα και ήταν κερδοφόρα. Χρειαζόταν κατά την άποψη μου μια αναδιοργάνωση. Το “σπάσιμό” της σε διάφορες εταιρείες δεν ξέρω αν ήταν απαραίτητο και αν τεχνικά ήταν η βέλτιστη λύση» καταλήγει ο κ. Πλοκαμάκης.
Aπό τα 500 kw για όλα τα Χανιά… στα 15.000 kw για την παλιά πόλη!
«Το ’50 και το ’60 στα περισσότερα σπίτια υπήρχαν 2-3 λάμπες άντε και κάποιο ψυγείο.
Επομένως η κατανάλωση ρεύματος ήταν πολύ μικρή, φανταστείτε τι γίνεται σήμερα» μας λέει ο κ. Γιώργος Πλοκαμάκης που μας δίνει μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα. «Ενας τυπικός υποσταθμός σε μια πολυκατοικία που τροφοδοτεί με ρεύμα 2-3 οικοδομικά τετράγωνα είναι ισχύος 1000 KW όταν και οι τρεις μηχανές της Αγιάς έδιναν 900 KW και οι δύο της Περίδου 500 KW!
Σήμερα μόνο η παλιά πόλη των Χανίων έχει 15 υποσταθμούς ισχύος 15.000 KW για να καλύψεις τις τεράστιες ανάγκες για ενέργεια, ενώ σε όλο το νομό λειτουργούν 2.500 υποσταθμοί».
• Παραγωγή ρεύματος υδροηλεκτρικού Αγιάς
2008… 138 MW
1999… 386 MW
1994… 291 MW
• Παραγωγή ρεύματος υδροηλεκτρικού Αλμυρού (Γεωργιούπολης)
2003… 1003 MW
2018… 253 MW
