Μυστικά της πλαστικότητας του εγκέφαλου μας αποκαλύπτει ο David Eagleman, νεύρο-επιστήμονας στο Πανεπ. Stanford.
Δημιουργούν οι εγκέφαλοί μας νέες αισθήσεις; Μπορούμε να αποκτήσουμε την ικανότητα να εντοπίζουμε μαγνητικά πεδία;
Σε αυτές και σε άλλες περίεργες ερωτήσεις απαντά ο συγγραφέας-εφευρέτης D. Eagleman σε πρόσφατη συνέντευξη του στο περιοδικό New Scientist. Στο σημείωμα παρουσιάζω αποσπάσματα από τη συνέντευξη με τα σχόλια μου – σε πλάγια γραφή.
Υπέρ-πλαστικότητα
Η νεύρο-πλαστικότητα ή η ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιαμορφώνεται, μας επιτρέπει να ερμηνεύουμε κάθε είδους αισθήσεις. Τη χρησιμοποιούμε για να δημιουργήσουμε νέους τρόπους για να αντιληφθούμε τον κόσμο. Πιστεύω ότι σύντομα θα είναι δυνατόν να συνδεόμαστε σε μια συσκευή για
να εντοπίζουμε μαγνητικά πεδία όπως ένα πουλί ή ένα υπέρυθρο φως όπως ένα φίδι. Πως γίνεται; ‘Όταν μαθαίνουμε το όνομα ενός ανθρώπου γίνονται αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου μας. Αυτό μας επιτρέπει να τον θυμόμαστε.
Ο όρος πλαστικότητα δεν είναι αρκετά ευρύς για να αποτυπώσει τον τρόπο που κινείται ολόκληρο το σύστημα των δισεκατομμυρίων νευρώνων που αναδιαμορφώνουν το κύκλωμα τους κάθε δευτερόλεπτο. Οι συνδέσεις τους αλλάζουν τη δυναμική τους, αποσυνδέονται και επανασυνδέονται αλλού.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα πλαστικότητας και συνεχούς μάθησης είναι μια παρέα Χανιωτών ιστιοπλόων οι οποίοι στην 8η δεκαετία τους συνεχίζουν να αθλούνται με επιτυχία.
Διαφορετικοί μηχανισμοί πλαστικότητας;
Υπάρχουν διαφορετικά χρονικά διαστήματα αλλαγής στον εγκέφαλο μας. Όπως συμβαίνει σε μια πόλη κάποια πράγματα αλλάζουν γρήγορα ή αργά, όπως καταστήματα, εστιατόρια, δημόσια κτήρια, διακυβέρνηση, κανόνες και νόμοι.
Το ίδιο συμβαίνει με τον εγκέφαλο μας. Όταν μαθαίνουμε κάτι καινούργιο, κάποια μέρη του αρχίζουν αμέσως να προσαρμόζονται. Όμως, μόνο εάν αυτό που έχουμε μάθει έχει συνάφεια και παραμένει συνεπές, τα βαθύτερα επίπεδα του εγκέφαλου μας αποφασίζουν…
«Εντάξει, αυτό φαίνεται σαν κάτι που πρέπει να κρατήσουμε».
Είναι ακόμη δύσκολο να κατανοήσουμε πώς λειτουργούν τα βαθύτερα επίπεδα.
Δεν έχουμε τρόπο να καταλάβουμε τι κάνουν 86 δισεκατομμύρια νευρώνες εκεί. Είναι σαν ένα ζωντανό ύφασμα, με κοινότητες, γάμους και διαζύγια.
Σημειώνω τη θέση του βραβευμένου με Νόμπελ στη Φυσική Sir R. Penrose που υποστηρίζει την ύπαρξη κβαντικών λειτουργιών στο εσωτερικό των νευρώνων.
Αναπτύσσουν οι ενήλικοι νέα εγκεφαλικά κύτταρα;
Ναι. Το διαπιστώνουμε κάθε φορά που κάνουμε ποδήλατο ή πατίνι.
Είναι σαν, αντί να γεννηθείς με δύο πόδια, γεννήθηκες με τροχούς και ο εγκέφαλος σου έχει βρει τρόπους πώς να χειριστεί το νέο του σώμα.
Κάθε φορά που πρέπει να μάθουμε κάτι, αυτό γίνεται χάρη στις πλαστικές αλλαγές στον εγκέφαλό μας. Όταν δοκιμάζουμε ένα νέο μουσικό όργανο ή μια νέα δεξιότητα, παρατηρούμε αλλαγές στη φυσική δομή του.
Έτσι αναγνωρίζουμε τη διαφορά ανάμεσα σε ένα βιολιστή και σε ένα πιανίστα με την απεικόνιση του εγκεφάλου τους. Ο βιολιστής χρησιμοποιεί το ένα χέρι με μεγάλη ακρίβεια, οπότε μόνο η μία πλευρά του κινητικού φλοιού του -που είναι το μέρος του εγκεφάλου που καθοδηγεί το σώμα- μεγαλώνει, σε ένα συγκεκριμένο σημείο που ελέγχει τα δάχτυλα. Σε έναν πιανίστα, τόσο η δεξιά όσο και η αριστερή πλευρά μεγαλώνουν.
Σημειώνω ότι είναι ζητούμενο η κατά το δυνατόν αμφίπλευρη ανάπτυξη των 2 ημισφαίριών για ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Σε επόμενο σημείωμα θα αναφερθώ πως μπορούμε να το πετύχουμε.
Παρατηρώ, τις τελευταίες δεκαετίες, ότι ένα ελάχιστο ποσοστό μαθητών την έχει κατακτήσει χωρίς προηγούμενη εκπαίδευση.
Ανάπτυξη παιδιών
Η μητέρα φύση παίζει ένα είδος τυχερού παιχνιδιού μαζί μας. Ρίχνει τον εγκέφαλό μας στον κόσμο μισοέτοιμο και αφήνει τις εμπειρίες του να τον ετοιμάσουν και να τον διαμορφώσουν. Έτσι, τα μωρά έχουν πολύ λιγότερο ανεπτυγμένους εγκεφάλους από ότι άλλα ζώα κατά τη γέννηση. Αυτή αποδεικνύεται ότι είναι μια επιτυχημένη στρατηγική. Για να αναπτυχθούν σωστά, τα παιδιά χρειάζονται σωστή εισαγωγή στη γλώσσα, στην αφή (και στις υπόλοιπες αισθήσεις) με φροντίδα κι αγάπη.
Σημειώνω την ύπαρξη χρονικών γνωστικών περιόδων ραγδαίας ανάπτυξης. Παράδειγμα οι μαθητές που διακρίνονται σε μικρή ηλικία και στην πρώτη εφηβεία να δημιουργούν πρωτοφανέρωτα, όπως το 13χρόνο ‘Ελληνόπουλο που λύνει το κύβο Rubik σε 30 δευτερόλεπτα με κλειστά μάτια.
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=147716497369307&id=100063928728638
Οφέλη – προκλήσεις της πλαστικότητας
Πριν 10 χρόνια άρχισα να αντιλαμβάνομαι τις αισθήσεις μας ως ανιχνευτές, όπως δηλαδή ανιχνεύουν τα ζώα μαγνητικά πεδία, ηλεκτρικά πεδία ή το υπεριώδες φως.
Στο εργαστήριό μας δημιουργήσαμε ένα βραχιόλι που μεταφράζει δεδομένα σε μοτίβα δονήσεων στο δέρμα. Το τροφοδοτούμε με υπέρυθρο ή υπεριώδες φως που βλέπει ένα ρομπότ – ή με δεδομένα χρηματιστηρίου. Το βραχιόλι συλλαμβάνει ήχους, τους μετατρέπει σε μοτίβα δόνησης τα οποία ακολουθούν τα νεύρα μέχρι τον εγκέφαλό σας, ο οποίος μαθαίνει να τα ερμηνεύει. Ήδη χιλιάδες κωφοί το χρησιμοποιούν. Η περιοχή του δέρματος που μπορεί να δημιουργήσει δονήσεις είναι πολύ μικρή, παρόλα αυτά μπορεί να δημιουργήσει 4 δισεκατομμύρια διαφορετικά σχέδια.
Την πρώτη φορά που φοράτε το βραχιόλι, νοιώθετε μια δόνηση στον καρπό σας. Για παράδειγμα, εάν βλέπετε το στόμα ενός σκύλου να κινείται και αισθάνεστε βουητό στον καρπό σας, συνειδητοποιείτε: «Κατάλαβα, ο σκύλος γαβγίζει». Χρειάζεται εκπαίδευση λίγων μηνών για να ακούτε το γάβγισμα.
Αν αναρωτιέστε πόσο εκπαιδευμένος είναι ο εγκέφαλος σας σκεφτείτε…
«Πόσο εύκολα θα άλλαζα αυτοκίνητο, κινητό τηλέφωνο, τόπο διαμονής ή σύντροφο στην 5η,, 6η, 7η, 8η , ή στην 9η δεκαετία της ζωής μου;’
Συμπερασματικά
• Η ανάπτυξη της πλαστικότητας του εγκέφαλου μας γίνεται σε όλες τις ηλικίες. Ιδιαίτερα μέχρι την εφηβεία η χρήση ασκήσεων με ιδιαίτερη στόχευση είναι αποτελεσματική.
• Υπάρχουν μυστηριώδεις τρόποι με τους οποίους ο εγκέφαλος μας αλλάζει συνεχώς. Την επόμενη μέρα θα αισθανθούμε ένοχοι που τους παραβλέπαμε.
• Με την ενίσχυση του εγκέφαλου μας θα αποκτήσουμε ενδιαφέρουσες νέες ικανότητες.
• «Νιώθω ότι είμαστε στους πρόποδες του βουνού που θα κατακτήσουμε κι είμαι ενθουσιασμένος που βλέπω τι θα συμβεί τις επόμενες δεκαετίες» David Eagleman
*Πτυχ.Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στην Δια Βίου Μάθηση, συγγραφέας ‘Μαθαίνω εύκολα’, ‘Θυμάμαι εύκολα’. • Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr • facebook polygnosi
Τα βιβλία του “Μαθαίνω εύκολα”, “Θυμάμαι εύκολα”, “Γνωστική ανάπτυξη” διατίθενται από τα βιβλιοπωλεία ΚΥΒΟΣ και LIBRAIRIE.
