■ (Μέρος Α’)
Στο ημερολόγιο των κατοίκων του νησιού μας, οι εορτές του Πάσχα, είναι σημειωμένες σαν: Βαγιοβδομάδα, Μεγαλοβδομάδα, Λαμπρή, Ξέλαμπρα…
Το Σάββατο των του Λαζάρου έχουμε την εορτή του Λαζάρου. Στο λεξιλόγιο το τοπικό, σημειώνουμε σχετικά: «Μοιάζει σαν το Λάζαρο», για χλωμούς κι αδύνατους.
«Αχι!, καημένε Λάζαρε…», σ’ ανθρώπους π’ αναρρώσανε από βαριά ή πολύκαιρη εξαντλητική ασθένεια, κ.λπ.
Πιστεύεται, ακόμη, πως ο Λάζαρος στη δεύτερη ζωή του δε γέλασε ποτές! Γι’ αυτό τον ρωτούν:
«Πες μας, Λάζαρε και τι ‘δες
εις τον Άδη όπου πήγες;…»
Κι απαντά:
«Είδα φόβους, είδα τρόμους,
είδα βάσανα και πόνους.
Δώστε μου λίγο νεράκι
να ξεπλύνω το φαρμάκι
της καρδίας, των χειλέων
και μη μ’ ερωτάτε πλέον…»
(Απόσπασμα από διαδεδομένο στην Κρήτη τραγούδι του Λαζάρου. Δες: Δ. Πετρόπουλου: “Ελλην. Δημ. Τραγούδια”, τομ. Β’ (1959), σελ. 13-17)
Στη Κρήτη, δεν ετοιμάζουν “ειδικά ψωμιά”, δε λένε κάλαντα του Λαζάρου και δε “στήνουν το Λάζαρο”, όπως σε άλλα μέρη της Πατρίδας μας!
Κυριακή των Βαΐων: Η Βαγιοβδομάδα κλείνει με την Κυριακή τω Βαγιώ.
Από τις λαϊκές εκφράσεις που μπορούμε ν’ ακούσουμε είναι: «Σήμερα είναι τω Βαγιώ», «ελάστε να πάμε στου παπά, να βοηθήξουμε, να σιάξουνε τα βαγιά», κ.ά…
Από την προηγούμενη μέρα φέρνουν απ’ όπου υπάρχουν, κλαδιά βαγιών και το βράδυ του Λαζάρου, στην αποσπερίδα, ετοιμάζονται οι σταυροί, τα βάγια, από τα λεπτά φύλλα.
Τοποθετούνται σε δυο πανέρια και τα φέρνουν στην εκκλησία. Τα σχέδιά των, πολλά και όμορφα, περίτεχνα. Σύνθετα, για τις άγιες Εικόνες και τους πολυέλαιους, με διάφορα σχέδια για τους προεστούς κι απλοί σταυροί για το λοιπό εκκλησίασμα.
Μοιράζονται από τον παπά, στο τέλος της θείας Λειτουργίας, σ’ όλους.
Ύστερ’ από τον εκκλησιασμό, το βαγί τοποθετείται στο πέτο, για να φαίνεται, ώσπου να φτάξουμε στο σπίτι.
Με την είσοδό μας, κρατάμε μπρος το βαγί, και λέμε:
«Όξω ψύλλοι και κοργιοί
μέσα μπαίνει το βαγί…».
και μετά το βάζουμε κοντά στα εικονίσματα.
Τυχερό θεωρείται το άσπρο βαγί, η καρδιά…
Είμαστε στην Κυριακή τω Βαγιώ: Στο τραπέζι της ημέρας, καλό είναι να υπάρχει ψάρι. Το λέει κι η λαϊκή μαγειρική:
«Βάγια, βάγια τω Βαγιώ
τρώνε ψάρι και κολιό,
κι ως την άλλη Κυριακή
του καλιτσουνιού τ’ αυτί».
Όταν πίνουμε, ευχόμαστε: «Και στην αγία Ανάσταση, με υγεία», «Και τη Λαμπρή, με καλό», κ.ά.
Από σήμερα, έχουν κλείσει και τα σχολεία και τα “δασκαλάκια” ξεχύνονται στα χωράφια και στα πλάγια, όπου συγκεντρώνουν με χαρούμενη διάθεση, ξύλα και φρύγανα, για τον οφανό, που θα κάψουν τον Ιούδα, τα μεσάνυχτα της Ανάσταση!
Το βράδυ τω Βαγιώ, αρχίζουν οι Ακολουθίες του Νυμφίου, οι “αγρυπνίες”, όπως τις λέμε, κι εκκλησιάζονται όλοι. Με την απόλυση, χτυπούν τα κορίτσια την καμπάνα χαρακτηριστικά, για να «πάει καλά το μεταξαργιό τους», δηλ. να έχει επιτυχία η εφετινή σοδειά των σηροτρόφων κι έτσι πιο γρήγορα να ετοιμαστούν “τα προικιά”, κι ο γαμπρός… να μην αργήσει!
Μεγαλοβδομάδα: Από το πρωί της Μεγάλης Δευτέρας, οι γυναίκες ασχολούνται με την καθαριότητα των σπιτιών. Γίνεται άσπρισμα, διαλύεται τ’ αργαλειό, ως ξέλαμπρα, σταματά το τραγούδι της κόρης, που ήταν μόνιμη συνοδεία στην εργασία της, κόβονται γλέντια και χοροί, ετοιμάζονται από τον παπά και τους ψαλτάδες, κάθε ενορίας, οι συντροφιές των αγοριών και κοριτσιών που θα ψάλλουν τα Εγκώμια, και μαζί με τη νηστεία συμπληρώνουνται τα νέα βιώματα.
Τη Μεγάλη Τετάρτη, η νηστεία κι από λάδι, είναι καθολική. Από το Ευχέλαιο δεν απουσιάζει κανένα “στεφάνι”, κανένα σπίτι, καμιά οικογένεια. Κρατούν, πηγαίνοντας στην εκκλησία, πρωί – πρωί, σιτάρι, για “την ψυχή των πεθαμένων” και για ευλογία. Σχηματίζεται έτσι, στη μέση του ναού, πάνω σε τραπέζι ένας σωρός σιτάρι.
Στο τέλος, μεταλαβαίνουν πολλοί. Σαν γυρίσουν στο σπίτι, το ‘χουν σε καλό να φάνε “κρασοψυχιά”, δηλαδή ψωμί ή παξιμάδι, βουτηγμένο σε κρασί.
Τη Μεγάλη Πέμπτη, συνεχίζονται οι ετοιμασίες για το Πάσχα. Βάφονται τα κόκκινα αυγά, σ’ άλλα σπίτια με μπογιές εμπορίου, σ’ άλλα με καρυδόφυλλα.
Πιστεύεται, πως τ’ αυγά που θα κάνουν σήμερα οι κότες δε “χαλούν” όλο το χρόνο, αν είναι βρασμένα και βαμμένα.
Τα φαγητά της ημέρας, ντολμαδάκια από νέα φύλλα της κληματαριάς, κουκιά φρέσκα γιαχνί ή σαλιγκάρια. Έχουν λάδι, γιατί αντί της σημερινής ημέρας, νηστέψανε το λάδι τη Βαγιοπέμπτη!
Κι όσο για τα παιδιά, συνεχίζουν να συγκεντρώνουν τα υλικά για τον Ιούδα και τον οφανό που θα στήσουν έξω από την εκκλησία.
Το βράδυ στα “Δώδεκα Ευαγγέλια”, δεν απουσιάζει κανείς!
Τα κορίτσια δένουν κόμπο μετά από κάθε Ευαγγέλιο, σε μια κλωστή, που τη βάζουν ύστερα πάνω τους, να μη “ματιάζονται”.
Συγκλονίζονται όλοι, όταν μετά το πέμπτο Ευαγγέλιο, ντύνουν οι Επίτροποι της Εκκλησίας τις εικόνες στα μαύρα.
Απόψε στέλνουν και οι “συντέκνοι” τα δώρα στους “φιλιότσους” των.
Στα καφενεία -τέλος- κρεμνούν με μια κλωστή απ’ το ταβάνι τον Φάντη κι ο καφετζής λέει: «Χωριανοί, στο μαγαζί δε θα παιχτούν “χαρθιά”, απού σήμερο κι ως τη Δευτέρα τση Λαμπρής!» κι ό,τι πει, γίνεται!
Λέμε όμως να σταματήσουμε για σήμερα, εδώ.
Να αφήσουμε για τη δεύτερη συνέχεια, τα της Μεγάλης Παρασκευής -που είναι τόσο πλούσια και στη μέρα τους, καθώς και Μέγα Σάββατο και Λαμπρή.
Κάνετε λοιπόν τις προετοιμασίες σας, τις πρόβες σας στα Εγκώμια, το βράδυ της Μ. Παρασκευής, καθώς και τις προετοιμασίες -που δεν έχουν τελειωμό, για το Μέγα Σάββατο και την ημέρα της Λαμπρής!
Εμείς, λοιπόν, σας αφήνουμε εδώ και σας ευχόμαστε Υγεία και Καλό Πάσχα.
Την άλλη Παρασκευή, τη Μεγάλη, τα ξεναλέμε συν Θεώ. Υγεία λοιπόν, και αναμείνατε!..
