Το μελάνωμα, ο πιο επιθετικός καρκίνος του δέρματος, συνεχίζει να προσβάλλει ολοένα και περισσότερους ανθρώπους και μάλιστα νεώτερες ηλικίες.
H υπεβολική έκθεση των νέων στον ήλιο, η μόδα με τα ρούχα που καλύπτουν λιγότερο το σώμα και οι περιβαλλοντικές αλλαγές, θεωρούνται τα αίτια αυτής της εξάπλωσης. Περισσότεροι από 50.000 Ευρωπαίοι κάθε χρόνο ανακαλύπτουν ότι μια «αθώα» ελιά στο σώμα τους έγινε ο πιο επιθετικός καρκίνος του δέρματος. Τετρακόσια τουλάχιστον νέα κρούσματα μελανώματος εμφανίζονται κάθε χρόνο στην Ελλάδα. Η συχνότητα του πιο επιθετικού καρκίνου του δέρματος υπολογίζεται ότι αυξήθηκε κατά 30% την τελευταία πενταετία.
Το μελάνωμα είναι ένας κακοήθης όγκος του δέρματος που προέρχεται από τα μελανοκύτταρα, τα κύτταρα που παράγουν τη χρωστική του δέρματος (μελανίνη).
Πως εμφανίζεται το μελάνωμα;
Συχνά, η πρώτη ένδειξη για το μελάνωμα είναι αλλαγή στο μέγεθος, σχήμα ή χρώμα ενός σπίλου (ελιάς). Φυσιολογικά ένας σπίλος είναι ένα καφέ, σκούρο ή μαύρο σημάδι στο δέρμα. Μπορεί να είναι επίπεδος ή επηρμένος και το σχήμα μπορεί να είναι στρογγυλό ή οβάλ. Οι σπίλοι είναι συνήθως μικροί, μικρότεροι από 0,5 εκατοστό. Ένας σπίλος μπορεί να υπάρχει από τη γέννηση ή μπορεί να εμφανιστεί αργότερα, συνήθως τα πρώτα 10 χρόνια της ζωής. Πολλοί από τους σπίλους εξαφανίζονται σε μεγάλες ηλικίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν 10-30 σπίλους στο δέρμα τους. Η μεγάλη πλειοψηφία από αυτούς είναι τελείως ακίνδυνοι. Μια αλλαγή πάντως σε ένα σπίλο είναι σημάδι ότι θα πρέπει να επισκεφτείτε το δερματολόγο σας. Φυσικά το μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί και σαν ένας καινούριος σπίλος. Το μελάνωμα στους άνδρες εμφανίζεται συχνότερα στον κορμό, στο κεφάλι και στο λαιμό. Στις γυναίκες εμφανίζεται συνήθως στους βραχίονες και στις κνήμες. Είναι πιο συχνό στα ανοιχτόχρωμα δέρματα. Στη μαύρη φυλή και σε πολύ μελαχρινά άτομα, είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί στις παλάμες και στα πέλματα.
Ποια είναι τα αίτια του μελανώματος;
Ξέρουμε ότι η υπεριώδης (UV) ακτινοβολία του ήλιου είναι ένας παράγοντας κινδύνου που αυξάνει την πιθανότητα προσβολής από μελάνωμα. Οι άνθρωποι με κόκκινα ή ξανθά μαλλιά, μπλε μάτια και γενικά ανοιχτόχρωμοι, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν μελάνωμα. Οι σκουρόχρωμοι λιγότερο συχνά εμφανίζουν μελάωμα, μάλλον γιατί έχουν περισσότερη μελανίνη στο δέρμα τους που τους προστατεύει. Ο κίνδυνος ανάπτυξης μελανώματος είναι μεγαλύτερος σε ανθρώπους με δυσπλαστικούς σπίλους ή οικογενειακό ιστορικό μελανώματος ή σε αυτούς με μεγάλους σπίλους (ελιές). Ρόλο παίζει επίσης και το μέρος όπου ένα άτομο ζει. Σε περιοχές με αυξημένη ηλιακή ακτινοβολία, ο κίνδυνος αυξάνεται. Έτσι, σε παγκόσμιο επίπεδο, τα μεγαλύτερα ποσοστά μελανώματος βρίσκονται στην Αυστραλία.
Αν και ο μηχανισμός δράσης της υπεριώδους ακτινοβολίας στη γένεση του μελανώματος δεν είναι επακριβώς γνωστός, η υπόθεση είναι ότι η διαλείπουσα έκθεση (αυτή που προσλαμβάνουμε στις καλοκαιρινές διακοπές) είναι πιο σημαντική, ειδικά όταν συμβαίνει σε ανοιχτόχρωμο, μη προσαρμοσμένο δέρμα. Τα έντονα ηλιακά εγκαύματα σε οποιαδήποτε ηλικία αποτελούν δείκτη επικινδυνότητας για τη νόσο. Το κατά πόσον τα ίδια τα εγκαύματα συμβάλλουν στην παθογένεση του μελανώματος με την πρόκληση ογκογόνων μεταλλάξεων στο γενετικό υλικό των μελανοκυττάρων ή αποτελούν απλώς έναν δείκτη της ευαισθησίας του δέρματος, βρίσκεται υπό διερεύνηση.
Άλλοι παράγοντες εκτός από την υπερέκθεση στον ήλιο και το solarium είναι:
– Γενετικοί παράγοντες.
– Ανοσοκαταστολή.
– Παρουσία γιγαντιαίων συγγενών σπίλων («ελιών» που υπάρχουν από τη γέννηση).
– Ορισμένες σπάνιες κληρονομικές δερματοπάθειες, όπως η μελαγχρωματική ξηροδερμία.
Η κληρονομικότητα
Σε ένα ποσοστό 10% των περιπτώσεων υπάρχει κληρονομικότητα, με την έννοια ότι συνυπάρχουν και άλλα κρούσματα μελανώματος μέσα στην ίδια οικογένεια.
Άνθρωποι με ιστορικό υπέρμετρης έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία. Στην ομάδα αυτή συγκαταλέγονται όσοι έχουν υποστεί έντονα ηλιακά εγκαύματα, έχουν εργαστεί για πολλά χρόνια στο ήλιο ή έχουν ζήσει σε τροπική χώρα. Επίσης, όσοι έχουν εκτεθεί σε πηγές τεχνητού μαυρίσματος (solarium), ειδικά εκείνοι που έχουν αρχίσει από την εφηβική ηλικία και υποβάλλονται σε μεγάλο αριθμό συνεδριών κάθε χρόνο.
Άνθρωποι με συγκεκριμένο τύπο δέρματος, που εμφανίζει μεγάλη ευαισθησία στον ήλιο, χωρίς να αναπτύσσει τους συνήθεις προστατευτικούς μηχανισμούς (μαύρισμα). Αυτός ο τύπος δέρματος χαρακτηρίζεται από ανοιχτόχρωμα μάτια (γαλανά, γκρι), μαλλιά (ξανθά, κόκκινα) και δέρμα, ενώ αναπτύσσει εύκολα φακίδες στο πρόσωπο ή στη ράχη.
Άνθρωποι με μεγάλο αριθμό (πάνω από 50) κοινών σπίλων, η παρουσία των οποίων πιθανώς έχει γενετική βάση, επηρεάζεται από την έκθεση στον ήλιο κατά την παιδική ηλικία και δείχνει μία ενδογενή ενεργοποίηση των μελανοκυττάρων γενικότερα.
Άνθρωποι με «δυσπλαστικούς» σπίλους, οι οποίοι διαφέρουν από τους κοινούς σπίλους στο ότι έχουν μεγαλύτερο μέγεθος και σχετικά ανώμαλο σχήμα και χρώμα.
Άνθρωποι με ιστορικό μελανώματος. Κάθε άτομο με ιστορικό μελανώματος έχει λίγες πιθανότητες (10-15%) να αναπτύξει και δεύτερο μελάνωμα του δέρματος στο μέλλον. Οι πιθανότητες αυτές αυξάνουν όταν στο ίδιο άτομο υπάρχουν πολλαπλοί σπίλοι ή υπάρχει οικογενειακό ιστορικό μελανώματος.
Άνθρωποι με αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα. Όσοι έχουν ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενημένο από ορισμένες κακοήθειες, από φάρμακα που δίνονται ύστερα από μεταμόσχευση οργάνων ή άλλες καταστάσεις (λοίμωξη ΗΙV/ΑΙDS), διατρέχουν αυξανόμενο κίνδυνο για ανάπτυξη μελανώματος.
Πώς γίνεται η διάγνωση του μελανώματος;
Επειδή το μελάνωμα μπορεί να δώσει μεταστάσεις, η έγκαιρη διάγνωση από τον δερματολόγο, έχει μεγάλη σημασία. Η βιοψία είναι αυτή που θα θέσει την οριστική διάγνωση.
Έχει σημασία η έγκαιρη διάγνωση;
Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι κανόνας στην ιατρική κι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το μελάνωμα: Όσο πιο έγκαιρα διαγιγνώσκεται, τόσο πιθανότερη είναι η πλήρης ίαση. Θα πρέπει τακτικά να εξετάζετε το δέρμα σας και οποιαδήποτε αλλαγή σε σπίλο ή εμφάνιση καινούριου θα πρέπει να σας οδηγεί στο δερματολόγο σας. Ειδικότερα αυτοί που ήδη έχουν ιστορικό μελανώματος, θα πρέπει τακτικά (ανά 3 – 6 μήνες) να εξετάζονται για τη πιθανότητα υποτροπής. Σε μερικές οικογένειες, τα μέλη έχουν μια ορισμένη κατηγορία σπίλων που λέγονται δυσπλαστικοί σπίλοι. Αυτοί εξελλίσσονται πιο συχνά σε μελανώματα. Βρίσκονται σε μεγάλους αριθμούς (>50) .
Η πορεία της νόσου
Ο συχνότερος τύπος μελανώματος εμφανίζει μια αρχική επιφανειακή επέκταση («ελιά» με ανώμαλο σχήμα κα χρώμα, που «απλώνεται» ασύμμετρα). Σε δεύτερο στάδιο, το μελάνωμα αποκτά μια κάθετη φάση ανάπτυξης και διεισδύει βαθιά στο δέρμα διηθώντας αιμοφόρα αγγεία και λεμφαγγεία με δυνατότητα διασποράς εκτός του δέρματος.
Η διασπορά του όγκου συνήθως αρχίζει από τους γειτονικούς λεμφαδένες και μπορεί να επεκταθεί σε όργανα και ιστούς, προκαλώντας μεταστάσεις στους πνεύμονες, το συκώτι και τον εγκέφαλο. Το προσδόκιμο επιβίωσης λοιπόν εξαρτάται από το στάδιο κατά το οποίο διαγιγνώσκεται το μελάνωμα: όταν είναι επιφανειακό και εντοπισμένο στο δέρμα η πενταετής επιβίωση είναι μεγαλύτερη από 80%-90%. Εάν έχει επεκταθεί στους λεμφαδένες κυμαίνεται από 30% μέχρι 70%, ενώ όταν έχει εκδηλώσει μεταστάσεις, η πρόγνωση είναι δυσμενής.
Πώς να κάνετε αυτοεξέταση
Η αυτοεξέταση του δέρματος αποτελεί μία σημαντική μέθοδο πρόληψης, γιατί ο ασθενής μπορεί να εξετάζει το δέρμα του σε τακτικότερα χρονικά διαστήματα από τον γιατρό. Ο καλύτερος χρόνος για να εξετάζετε το δέρμα σας είναι ύστερα από ένα ντους ή ένα μπάνιο. Πρέπει να βρίσκεστε σε ένα καλά φωτισμένο δωμάτιο χρησιμοποιώντας έναν ολόκληρο καθρέφτη και ένα φορητό καθρέφτη. Είναι καλύτερα να αρχίσετε με την εξέταση όλων των εκ γενετής δερματικών βλαβών, των σπίλων, και των άλλων κηλίδων συγκρατώντας την εικόνα τους στη μνήμη σας.
Ο έλεγχος πρέπει να γίνεται από το κεφάλι έως τα πόδια. Εξετάστε το πρόσωπο, τον λαιμό, τα αυτιά και το τριχωτό της κεφαλής. Ίσως να χρειασθεί να χρησιμοποιήσετε μια χτένα ή ένα σεσουάρ για να μετακινήσετε τις τρίχες, έτσι ώστε να ελέγξετε καλύτερα τις υποκείμενες περιοχές. Μπορείτε επίσης να ζητήσετε από έναν συγγενή ή φίλο να ελέγχει την περιοχή του κρανίου, μιας και είναι δύσκολο να το κάνετε μόνοι σας. Εξετάστε το μπροστινό και το πίσω μέρος του σώματός σας στον καθρέφτη, κατόπιν σηκώστε τα χέρια σας και εξετάστε τις αριστερές και δεξιές πλευρές σας.
Διπλώστε τους αγκώνες σας και εξετάστε προσεκτικά τα νύχια, τις παλάμες, τα αντιβράχια (συμπεριλαμβανομένης και της κάτω επιφάνειας) και το ανώτερο μέρος των βραχιόνων σας. Εξετάστε το πίσω μέρος, το μπροστινό και τις πλάγιες πλευρές των ποδιών σας. Επίσης, ελέγξτε τη μεσογλουτιαία περιοχή και την περιοχή γύρω από τα γεννητικά σας όργανα. Ελέξτε πολύ καλά τις άκρες των δακτύλων, των πελμάτων και των διαστημάτων μεταξύ των δακτύλων.
Με τον φορητό καθρέφτη, ελέξτε την πλάτη και τους γλουτούς. Εξετάζοντας συχνά το δέρμα σας θα εξοικειωθείτε με την εικόνα του. Είναι συχνά χρήσιμο να καταγράφονται οι ημερομηνίες της αυτοεξέτασης του δέρματος και να σημειώνονται οι αλλαγές. Εάν βρείτε κάτι το ασυνήθιστο, επισκεφθείτε αμέσως τον γιατρό σας.
Πότε να ανησυχήσετε
Κάθε ελιά η οποία εμφανίζει κάποια αλλαγή, θα πρέπει να μας βάλει σε υποψία.
Συγκεκριμένα, πρέπει να μας προβληματίσει:
* Ένας νέος σπίλος με σκούρο χρώμα και αυξανόμενο μέγεθος
* Μία προϋπάρχουσα ελιά με πρόσφατη αλλαγή στο μέγεθος, το σχήμα, το χρώμα ή τα όριά της (κριτήρια ΑΒCD)
* Ένας σπίλος που αιμορραγεί επανειλημμένα ή που έχει επίμονο κνησμό (φαγούρα)
* Μία ελιά που εμφανίζει διαφορά ως προς το χρώμα ή το σχήμα της σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες ελιές του σώματός μας (το σημείο του «ασχημόπαπου»)
Είναι σκόπιμο να αφαιρούνται όλες οι μεγάλες ελιές, ακόμα και στα παιδιά;
Αφαιρούνται μόνον εκείνες οι ελιές που, κατά την ιατρική εξέταση, εμφανίζουν ύποπτες αλλαγές. Οι υπόλοιπες μπορούν να παρακολουθούνται. Εξαίρεση αποτελούν ορισμένοι μεγάλοι σε μέγεθος ή γιγαντιαίοι συγγενείς σπίλοι, για τους οποίους υπάρχει η σύσταση για αφαίρεση στην παιδική ηλικία, λόγω της μεγαλύτερης πιθανότητας εξαλλαγής τους σε μελάνωμα.
