A’. Πρόλογος:
Mε τον παραπάνω τίτλο δημοσιεύτηκε στις 8/4/15 στην έγκριτη εφημερίδα των “Χανιώτικων Νέων” η είδηση, ότι, σύμφωνα με Ανακοίνωση του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς, βρίσκεται σε εξέλιξη μελέτη για τις ασθένειες των πεύκων σε ορισμένα σημεία του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς, όπως Ανώπολη και Αγιο Ιωάννη Σφακίων. Τούτο έγινε, με αφορμή τη συνάντηση το Σάββατο 4 Απριλίου στην Ανώπολη, όλων των εμπλεκόμενων φορέων του Υποέργου: «Μελέτη εκτίμησης και αξιολόγησης των ασθενειών του πεύκου και της επεκτασιμότητάς του στα Λευκά Όρη με επακόλουθες διαχειριστικές προτάσεις».
Β’. Το κοκκοειδές Marchalina hellenica στο πευκοδάσος των Σφακίων:
Δεν θα υπεισέλθω στις λεπτομέρειες και τις διαβαθμίσεις του όλου έργου, με Φορέα υλοποίησης τον Οργανισμό Ανάπτυξης Κρήτης και με Ομάδα μελέτης του Υποέργου τη: “Σύμπραξη Δ. Τσιάρας – Δ. Παλάσκας – Α. Ζαχαριάδης”. Δεν γνωρίζω τους κ.κ. μελετητές και ως εκ τούτου, δεν είμαι σε θέση να παραθέσω ούτε ψήγμα αμφισβήτησης του επιστημονικού υπόβαθρού τους και των αγαθών για την Επαρχία προθέσεών τους. Γνωρίζω όμως άριστα το 1ο κύριο αντικείμενο της υπόψη μελέτης, ήτοι: «Τα αίτια που προκαλούν την εξασθένιση και τις νεκρώσεις πεύκων όπως παρατηρείται έντονα σε ορισμένα σημεία του Εθνικού Δρυμού (π.χ. Ανώπολη και Αϊ Γιάννη)», την αποσαφήνιση των οποίων (αιτίων) καλείται να πράξει το 1ο τούτο αντικείμενο της μελέτης που θα ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο 2015 (άσχετα, εάν έρχεται κάπως καθυστερημένα κατά 15 τουλάχιστον χρόνια!) Κύρια αιτία της σημερινής κατάστασης του δάσους, είναι ως γνωστόν το μελιτογόνο κoκκοειδές Marchalina hellenica, του οποίου τις μελιτώδεις εκκρίσεις συλλέγουν οι μέλισσες και παρασκευάζουν το “πευκόμελο”, προϊόν μεγάλης βιολογικής αξίας μεν, αλλά στις μελιτώδεις αυτές εκκρίσεις αναπτύσσονται δευτερογενώς μύκητες (καπνιά) που καλύπτουν κλαδίσκους, κλάδους, βραχίονες με ένα μαύρο επίχρισμα, με συνέπεια να μην μπορεί το δέντρο να επιτελέσει τις ζωτικές βιολογικές του διεργασίες. Δεδομένης δε και της ισχυρής μύζησης χυμών του πεύκου από το έντομο και την εξασθένισή του, το επακόλουθο είναι η εν τέλει νέκρωσή του (ξήρανση). Δευτερογενώς, ίσως επίσης αναπτύσσονται υπεδάφια (και όχι μόνο) και κάποια άλλα επιζήμια παθογόνα, που επιτείνουν την ζημιά. Κοντολογίς, ένα σύμπλοκο ετερόκλητων αιτίων συνεργεί στην τελική ξήρανση του πεύκου, αφού προηγουμένως το Marchalina, έκανε την επιζήμια αρχή.
Το έντομο αυτό εισήγαγαν στο δάσος κάποιοι μελισσοκόμοι, οι οποίοι, παρακινούμενοι ίσως από παρόμοιες περιπτώσεις στη Μακεδονία και αλλού, δεν γνώριζαν ότι: 1) Το πεύκο των Σφακίων ανήκει στο είδος της τραχείας πεύκης (Pinus brutia), κατ’ εξοχήν προτιμούμενο είδος από το Marchalina. 2) Το μακεδονικό πεύκο που ανήκει στο είδος της χαλέπιας πεύκης (Pinus halepensis), είναι ανθεκτικότερο στις προσβολές του εντόμου αυτού, και το στρώμα της καπνιάς ξεπλένεται σε μεγάλο βαθμό με τις καλοκαιρινές και φθινοπωρινές, βροχοπτώσεις, επιτρέποντας στο πεύκο να συνεχίσει την αναβλάστησή του. Στην Επαρχία Σφακίων αντίθετα με το έντονο ξηροθερμικό κλίμα, απουσιάζουν οι βροχές το καλοκαίρι αλλά και το φθινόπωρο (συνήθως), και το στρώμα της καπνιάς επιτείνει τη ζημιά, “ανενόχλητο”.
Την υπόψη προσβολή παρατήρησα στις 16-4-2001 (περίοδο όπου υπηρετούσα σε Κεντρική Υπηρεσία της ΑΤΕ των Αθηνών) κατά τη μετάβαση στο χωριό μου. Αμέσως ξεκίνησα τη σύνταξη Αναφορών σε όλες τις αρμόδιες Υπηρεσίες, τα τοπικά ΜΜΕ, ζητώντας την ΑΜΕΣΗ καταπολέμηση του εντόμου, γνωρίζοντας τί επρόκειτο να ακολουθήσει. Συνέχισα και τα ακόλουθα χρόνια με αναφορές και συνεντεύξεις στις εφημερίδες και στα τοπικά τηλεοπτικά κανάλια, έχοντας συντάξει μέχρι σήμερα ένα ογκώδη φάκελο επιστολών, συνεντεύξεων και άρθρων για το θέμα. Δεν υπήρξε όμως, καμία παρέμβαση εκ μέρους της Πολιτείας (γενικά) για τη σωτηρία του δάσους, με το “κακό” να κυριαρχεί και να επεκτείνεται στο μοναδικό αυτό δασικό οικοσύστημα… Λυπάμαι!
Το 2001, ήταν πανεύκολη η αναχαίτιση του εντόμου (και η σωτηρία του δάσους), δεδομένου ότι η προσβολή βρισκόταν στα αρχικά της στάδια, και στα περισσότερα σημεία μπορούσε να μεταβεί τρακτέρ και να γίνει ψεκασμός και μάλιστα με ήπια εντομοκτόνα, για να μην ζημιωθούν τα τυχόν βόσκοντα αιγοπρόβατα. Απλά, θα έπρεπε να απομακρυνθούν τα μελισσοσμήνη.
Δεν εισακούστηκα… Λυπάμαι!
Και κατά βάσιμες πληροφορίες, έχει εισχωρήσει στο δάσος κατά το διαρρεύσαν διάστημα μαζί με το Marchalina και το συγγενές του έντομο Matsucoccus josepha (και κατά πληροφορίες πιο επιζήμιο) που επιτείνει τη ζημιά στο μοναδικό αλλά δύσμοιρο όσο και αιώνιο πευκοδάσος, που του έλαχε τα τελευταία χρόνια να γίνει βορά και θύμα ασύστολης κερδοσκοπίας… Λυπάμαι!
Τώρα τι μπορούμε να κάνουμε για να σώσουμε το δάσος μας; ΤΙΠΟΤΑ! Δυστυχώς, απολύτως τίποτα! Απλά, συντάσσουμε τη “νεκροψία” του μέχρι τώρα προσβεβλημένου δάσους, και έπεται συνέχεια! ΔΕΝ υπάρχει πλέον τρόπος καταπολέμησης του Marchalina σε ένα τέτοιο δύσβατο, άναρχο, χαραδρώδες, κρημνώδες και δυσπρόσιτο ορεινό δασικό οικοσύστημα. Για ψεκασμό από εδάφους ή αεροψεκασμό; Ούτε κουβέντα! Για φερομόνες; Ούτε κουβέντα. (Δεν θα τα αναλύσουμε τούτη τη στιγμή). Τώρα, είναι πλέον, πολύ αργά! Χάθηκε οριστικά και ανεπιστρεπτί η ευκαιρία του 2001! Απλά, θα έρθει η στιγμή, που όσο θα επεκτείνεται η ζημιά στο μοναδικό πευκοδάσος του Δρυμού της Κρήτης, θα πέσει βαρύς ο πέλεκυς – πρόστιμο από την Ε.Ε. (δεδομένης της κατάταξής του ως περιοχής Natura), ως έχοντες παραβιάσει κατάφωρα τις αρχές 5 και 6 της Αειφόρου Ανάπτυξης ήτοι την “Αρχή της βιοποικιλότητας” και την “Αρχή της κοινής φυσικής κληρονομιάς”. Νομική βάση των Αρχών αυτών είναι το άρθρο 24 του Συντάγματος, το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο “περί κυρώσεως της διεθνούς Συμβάσεως της Βέρνης, του Ρίο και της Πράξης Συμβάσεως Ramsar των Παρισίων”, το Διεθνές Δίκαιο κλπ σχετικά νομοθετήματα. Κοντολογίς, επιπλέον, θα διασυρθούμε διεθνώς! Τότε, ας αναλογισθεί καθένας τις ευθύνες του…
Θα αναμένουμε με ενδιαφέρον τα αποτελέσματα και τις προτάσεις της ανωτέρω μελέτης τον ερχόμενο Δεκέμβριο ως προς το θέμα που αναλύσαμε, ευχόμενοι από καρδιάς να είναι αποτελεσματικά και όχι μια ακόμη μελέτη που θα προστεθεί σε ήδη υπάρχουσες για τον ορεινό όγκο των Σφακίων, αλλά σκονίζονται σε κάποια ράφια…
Σημειώνω, ότι το πυκνό πευκοδάσος Δυτικά του χωριού μου (Αγ. Ιωάννης) έχει υποστεί μεγάλη ζημιά και η προσβολή συνεχίζεται προς κάθε κατεύθυνση.
Δεν θα σχολιάσω το 2ο αντικείμενο της υπόψη μελέτης, ήτοι:
2) «Την εκτίμηση και αξιολόγηση της δυναμικής και τάσης επέκτασης του πεύκου εις βάρος άλλων δασικών ειδών στα Λευκά Ορη με έμφαση στον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς και στις παλαιές καλλιέργειες, και όπου αυτές υπάρχουν».
Αντιλαμβάνομαι πλήρως την έννοια του αντικειμένου αυτού, το οποίο δεν θα σχολιάσω στην παρούσα παρέμβασή μου. Θα αναμένω με ενδιαφέρον –και περιέργεια- τις προτάσεις των μελετητών – Δασολόγων…
Γ’. Επίλογος:
Θεωρώ ότι επί 15ετία επιτέλεσα το καθήκον μου ως Σφακιανός και ειδικός επιστήμονας. Ως άλλος Ιωάννης, απεδείχθην “φωνή βοώντος”… Τουλάχιστον θα έχω τη συνείδησή μου ήσυχη, χωρίς τούτο να μετριάζει την απέραντη θλίψη μου για το θάνατο του μοναδικού πευκοδάσους μας -δώρου της Φύσης- βορά στις ορέξεις μιας πρόσκαιρης κερδοσκοπίας από κάποιους μελισσοκόμους ντόπιους ή όχι, που χρόνια τώρα πριονίζουν με ελαφράν την συνείδηση, το κλαδί που τους στηρίζει…
Στην κυριολεξία… Λυπάμαι!
*γεωπόνος – εντομολόγος
ithpol@gmail.com
