» Graeme Macrae Burnet (µτφρ. Χίλντα Παπαδηµητρίου, εκδόσεις Μεταίχµιο)
Πριν από έξι χρόνια, διάβασα και απόλαυσα Το µατωµένο του έργο τού, άγνωστου ως τότε σε µένα, Γκρέαµ Μακρέι Μπερνέτ, γεννηµένου στη Σκοτία το 1967. Στο µυθιστόρηµα εκείνο ο Μπερνέτ, στον ρόλο του αφηγητή-ερευνητή, µεταφέρει τον αναγνώστη στα Χάιλαντς του 19ου αιώνα, µε αφορµή ένα τριπλό φονικό και τη δίκη που ακολούθησε, για να διηγηθεί µια ιστορία µε τεράστιο ενδιαφέρον, όχι µόνο ως προς την εξέλιξη της δίκης, αλλά κυρίως για τις συνθήκες διαβίωσης σε εκείνη την αποµακρυσµένη περιοχή, όπου η ζωή ήταν ένας καθηµερινός αγώνας επιβίωσης, η γη ανήκε σε έναν µεγαλογαιοκτήµονα, η εκπαίδευση ήταν αχρείαστη πολυτέλεια, οι βεντέτες κάτι συνηθισµένο και η πατρική εξουσία απόλυτη, χωρίς να παραλείψει κανείς να αναφερθεί στις επικρατούσες δεισιδαιµονίες, την ισχύ της εκκλησίας και τη σεξουαλική καταπίεση.
Άγνωστες οι βουλές του αναγνωστικού κοινού αλλά και της συγκυρίας, το µυθιστόρηµα εκείνο δεν γνώρισε και την πιο ένθερµη υποδοχή, παρότι, µόλις λίγα χρόνια νωρίτερα, ένα αντίστοιχης ατµόσφαιρας βιβλίο, ο λόγος για Τα έθιµα ταφής, διαβάστηκε µε ενθουσιασµό και βρέθηκε για καιρό στα πλέον ευπώλητα µυθιστορήµατα µεταφρασµένης λογοτεχνίας. Έκανα τον πρόλογο αυτό για να πω πως περίµενα µε ενδιαφέρον κάποιο επόµενο βιβλίο του Μπερνέτ στα ελληνικά, φοβούµενος µήπως η χλιαρή υποδοχή εκείνου του πρώτου µυθιστορήµατος αποθάρρυνε τον εκδοτικό οίκο. Όµως, όχι! Πρόσφατα σχετικά κυκλοφόρησε η Μελέτη περίπτωσης.
Στον, οργανικά ενταγµένο στο µυθιστόρηµα, πρόλογο ο συγγραφέας πληροφορεί τον αναγνώστη πως κάποιος άγνωστος σε εκείνον επικοινώνησε µαζί του για να τον πληροφορήσει πως, ύστερα από το θάνατο µιας συγγενούς του, είχαν πέσει στα χέρια του κάποια τετράδια που αναφέρονταν στην εµπειρία της συγγραφέως στο δωµάτιο του αµφιλεγόµενου ψυχοθεραπευτή Κόλινς Μπρέιθγουεϊτ. Για τον Μπερνέτ, ο Μπρέιθγουεϊτ αποτέλεσε για καιρό αντικείµενο ενδελεχούς έρευνας, γεγονός το οποίο κατέστησε άκρως ιντριγκαδόρικη την ύπαρξη αυτών των τετραδίων ασχέτως αν διατηρούσε επιφυλάξεις σχετικά µε την εγκυρότητά τους. Το εύρηµα της ύπαρξης ενός χειρογράφου που πέφτει στα χέρια του συγγραφέα είναι αρκετά παλιό και σύνηθες, για µένα ως αναγνώστη πάντοτε δελεαστικό ως ύπαρξη, παρότι δεν είναι λίγες οι φορές που οι ενθουσιώδεις προσδοκίες που αυτό γέννησε δεν ικανοποιήθηκαν εντέλει.
Στα τετράδια της άγνωστης συγγραφέως, ο Μπερνέτ ενσωµατώνει και παρεµβάλλει βιογραφικά αποσπάσµατα σχετικά µε τη ζωή του Μπρέιθγουεϊτ. Το αφηγηµατικό αυτό εύρηµα αποδεικνύεται ιδιαιτέρως λειτουργικό και καθοριστικό για τη σύλληψη και οικοδόµηση αυτού του απολαυστικού µυθιστορήµατος που µας µεταφέρει στο Λονδίνο της δεκαετίας του ‘60, όταν πια ήδη είχε γίνει σύνηθες η επίσκεψη στο δωµάτιο της ψυχοθεραπείας, την ώρα που η αντικουλτούρα επιτελούσε τον καθοριστικό της ρόλο στη διαµόρφωση όχι µόνο του πολιτισµικού αλλά και του ευρύτερου κοινωνικοπολιτικού πλαισίου.
Η συντάκτρια των τετραδίων θα αποφασίσει να επισκεφθεί ως πελάτισσα το ιατρείο του Μπρέιθγουεϊτ πιστεύοντας πως η υπόθεση της αδερφής της, της Βερόνικα, που αυτοκτόνησε και που για καιρό τον συναντούσε ως ειδικό ψυχικής υγείας, είχε γίνει περιστατικό µε το όνοµα Ντόροθυ, µε αλλαγµένα κάπως τα πρόσωπα και τις καταστάσεις, σ’ ένα από τα διάσηµα βιβλία που εκείνος εξέδωσε. Θα επινοήσει µια διαφορετική ταυτότητα, εκείνη της Ρεβέκκα Σµάιθ, και όχι Σµιθ, όπως θα έσπευδε σε κάθε αφορµή να διευκρινίσει, ελπίζοντας να τον παραπλανήσει και να µην αντιληφθεί πως είναι η αδερφή της, έτσι ώστε να µπορέσει, µε την πρώτη ευκαιρία, να ψαχουλέψει στους φακέλους µε τα περιστατικά του για να επιβεβαιώσει τις υποψίες της. Εκείνος θα αποδειχτεί ωστόσο ένας ικανός αντίπαλος.
Σε αυτή την ευφυή µυθοπλαστική κατασκευή, ο Μπερνέτ, µε την τροµερή αφηγηµατική άνεση και την έκδηλη ικανότητα στη διαχείριση µιας σύνθετης πρώτης ύλης που τον διακρίνει, θα πετύχει σε µεγάλο βαθµό τις επιδιώξεις του, µε κύρια εκείνη της παιγνιώδους, αλλά όχι ελαφριάς, διάθεσης που επιθυµεί και καταφέρνει να διαπνέει από την πρώτη µέχρι την τελευταία σελίδα του µυθιστορήµατος αυτού, προσφέροντας γενναιόδωρα µια ιλιγγιώδη ανάγνωση, χωρίς να παραµένει εγκλωβισµένος στην ίδια του την ιστορία, αλλά χρησιµοποιώντας τη συνολική κατασκευή µε τέτοιο τρόπο που κατορθώνει να την υπερβεί, αποτυπώνοντας συνολικά εκείνη την ενδιαφέρουσα και σκληρή, όπως κάθε εποχή, εποχή, τη γεµάτη από ετερόκλητες ζυµώσεις. Αλλά, και πέρα από την χρονική εκείνη περίοδο, να αναφερθεί, έστω και πλάγια διαµέσου της µυθοπλαστικής οδού, σε ζητήµατα ακόµα και σήµερα, ή ιδιαιτέρως σήµερα, επίκαιρα, που σχετίζονται µε την ψυχική υγεία, το σκοτεινό πλαίσιο που την χαρακτηρίζει, καθώς µοιάζει, ίσως περισσότερο από κάθε άλλο επάγγελµα, ένα ξέφραγο αµπέλι για τον κάθε επίδοξο σύµβουλο ή ειδικό, µε ό,τι αυτό µπορεί να συνεπάγεται για το εκάστοτε θύµα του.
Και αν η σύλληψη και εµψύχωση της Ρεβέκκας Σµάιθ δεν αποτελεί κάποιο ιδιαίτερης µνείας συγγραφικό παράσηµο, παρότι εκείνη αργά και σταθερά χάνεται ανάµεσα στον πραγµατικό και επινοηµένο εαυτό της, ο χαρακτήρας του Μπρέιθγουεϊτ, παρέα µε όλα τα εργοβιογραφικά συστατικά του, σίγουρα αποτελεί ένα παράσηµο στο πέτο του Μπερνέτ, λειτουργώντας ως ο κεντρικός άξονας περιστροφής γι’ αυτό το ωραίο µυθιστόρηµα, χαρακτήρας που αποτυπώνει υπέροχα την έννοια του αµφιλεγόµενου και προκαλεί τα ανάµεικτα συναισθήµατα τόσο όσων τον γνώρισαν και τον συναναστράφηκαν αλλά και του ίδιου του αναγνώστη, που ποτέ δεν είναι σίγουρος αν πρόκειται για µια ιδιοφυΐα ή για έναν απατεώνα που εκµεταλλεύεται τους εύπιστους ασθενείς του. Αλλά και παραπέρα, ο Μπερνέτ πετυχαίνει µέσω του Μπρέιθγουεϊτ να αποτυπώσει τον εν γένει αµφιλεγόµενο χαρακτήρα του επαγγέλµατος και της επιστήµης της ψυχολογίας αλλά και της ψυχιατρικής, χωρίς να παίρνει ξεκάθαρη, αλλά για τον αναγνώστη αδιάφορη, θέση υπέρ ή κατά, παρότι από τον τίτλο που επιλέγει για το µυθιστόρηµά του, Μελέτη περίπτωσης, µοιάζει να ενστερνίζεται τη µοναδικότητα του κάθε περιστατικού, την απουσία, δηλαδή, µιας ξεκάθαρης και γενικευµένης θεωρίας και άρα και θεραπείας. Και αυτή η µοναδικότητα του κάθε ατόµου βρίσκεται ανέκαθεν ανάµεσα στις συµπληγάδες πέτρες της επιβεβληµένης κανονικότητας που την καθιστά ευάλωτη και της ψυχοθεραπείας που συχνά αδυνατεί να τη διακρίνει και να τη φροντίσει.
Η Μελέτη περίπτωσης είναι ένα ωραίο µυθιστόρηµα, παρά τον ιδιαιτέρως εγκεφαλικό, σε όλες τις εκφάνσεις, χαρακτήρα του. Ο Μπερνέτ καταφέρνει και εδώ να αναµείξει την επινοηµένη πραγµατικότητα µε τη µυθοπλασία, χωρίς αυτό να µοιάζει µε µανιέρα ευκολίας, αλλά, µάλλον, µε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της συγγραφικής του µατιάς.
Θα επαναληφθώ: ελπίζω κάποια στιγµή να κυκλοφορήσει και κάποιο άλλο από τα βιβλία του Σκοτσέζου συγγραφέα.
