Θα ήταν παράλειψη πριν τη λήξη της εβδομαδιαίας παρουσίας των “Φωτοαναδρομών” να μην αφιερώσω 1-2 δημοσιεύματα στο χωριό καταγωγής του πατέρα μου, το Μελιδόνι Αποκορώνου. Οχι ότι έτσι μπορεί να καλυφθεί στοιχειωδώς η πλούσια ιστορία του, ούτε να δειχθεί το εντυπωσιακό φυσικό τοπίο που το περιβάλλει, στο οποίο έχουν αρμονικά ενταχθεί και τα απλά παραδοσιακά κτίσματα που το αποτελούν. Μόνο να αγγίξουμε λίγο κάτι απ’ όλα αυτά, δίνοντας κίνητρο σ’ όποιον έχει ενδιαφέρον να ψάξει περισσότερο, αποδίδοντας κι ένα μικρό φόρο τιμής στον τόπο που φιλοξένησε τα καλοκαιριάτικα παιδικά μου όνειρα για περισσότερο από μια δεκαετία και που σκεπάζει τα οστά των κοντινότερων προγόνων μου. Ισως κι ως ένα μικρό συμπλήρωμα στην (αρκετά πλούσια) παρουσίαση του χωριού στο διαδίκτυο, την οποία έχει επιμεληθεί ο συντοπίτης Βασίλης Κοντεζάκης στον ιστότοπο
ΑΠΟΚΟΡΩΝΙΩΤΕΣ/ΑΠΟΚΟΡΩΝΙΩΤΙΣΕΣ
Το Μελιδόνι, με υψόμετρο περίπου 450 μέτρα, είναι το ψηλότερο χωριό του Αποκόρωνα, χτισμένο κυριολεκτικά στα πόδια της Μαδάρας και με θέα ολόκληρη την επαρχία Αποκορώνου, μέρος των Κεραμειών και μέρος του Ρεθύμνου. Είναι ένα από τα 5 ομώνυμα χωριά(!) στον χώρο της σημερινής Ελλάδας, από τα οποία το μεγαλύτερο βρίσκεται στο Ρέθυμνο (τα υπόλοιπα στην Αρκαδία, στη Φθιώτιδα και στην Κοζάνη) συν το όνομα ενός όρμου με παραλία στα Κύθηρα. Ολα τους οφείλουν την ονομασία τους στην καταγεγραμμένη βυζαντινή οικογένεια Μελιδόνη, απόγονοι της οποίας υπάρχουν ακόμα στην Κρήτη, την Κεφαλλονιά και αλλού. Πότε όμως εμφανίζεται το χωριό στο ιστορικό προσκήνιο και με ποιο όνομα; Η ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή του χωριού αρχίζει στα προϊστορικά χρόνια, στις απαρχές της μινωικής περιόδου, όταν κάποια από τα σπήλαια της περιοχής (κυρίως η “Λεντάκα” και τα “Γουργούθια”) χρησιμοποιήθηκαν για αιώνες ως λατρευτικοί χώροι και χώροι κατοικίας. Αρκετά είναι τα κτερίσματα που κατά καιρούς έχουν έρθει στο φως χωρίς ποτέ να έχει γίνει συστηματική ανασκαφή.
Να σημειωθεί ότι η περιοχή του χωριού είναι από τις πλουσιότερες σπηλαιολογικά περιοχές στην Ελλάδα και φιλοξενεί τρία από τα μεγαλύτερα σπηλαιοβάραθρα της Ευρώπης, το “Γουργούθακα”, το “Μαύρο Σκιάδι” και το “Λεοντάρι”. Εμφανή είναι και κάποια κατάλοιπα ιστορικών χρόνων, τόσο στα ευρήματα των προαναφερόμενων λατρευτικών σπηλαίων όσο και στα οικιστικά κατάλοιπα στις θέσεις “Ελληνικό”, “Λουμπινές”, “Αγιασμένο” και “στση Παπάς” καθώς και λίγα αρχαία νομίσματα. Στις 2 τελευταίες θέσεις βρέθηκαν (και κατά μέρος σώζονται) τάφοι ρωμαϊκών χρόνων. Στα χρόνια της βενετοκρατίας, οπότε φαίνεται επανιδρύθηκε το χωριό, εμφανίζονται στις απογραφές 5 τουλάχιστον χωριά με την ονομασία “Πομόνια” ή “Πεμόνια” και με δεύτερο συνθετικό το επώνυμο οικογενειών ευγενών στους οποίους ως φαίνεται ανήκαν τα χωριά αυτά ως φέουδα. Άλλωστε η λέξη Pomogna ή Pomonia όπως αναγράφεται, προέρχεται από τη λέξη pomo που σημαίνει μήλο, συνεπώς εννοεί μηλόκηπο και κατ’ επέκταση κτήμα και φέουδο. Τα επώνυμα αυτά επαναλαμβάνονται σε κάποιες απογραφές, δεν ταυτίζονται όμως. Συνολικά αναφέρονται 9 διαφορετικά οικογενειακά επώνυμα, μεταξύ των οποίων συχνότερα απαντώνται των Μπαρότσι, των Μπαρμπαρίγων, των Μπολάνι και των Τζαγκαρόλων, απαντάται όμως μια φορά και το ελληνικό τοπωνύμιο “Ανωράχη” (10ο όνομα!). Πρόκειται για τα σημερινά χωριά Πεμόνια, Μελιδόνι, Παϊδοχώρι, Νεροχώρι και ίσως Αγ. Πάντες, πιθανά τα σημερινά Πεμόνια να απογράφονται ως 2 διαφορετικοί οικισμοί αφού αποτελούνται από 2 παλιότερους πυρήνες, γενικά όμως είναι δύσκολο να ταυτιστούν τα εκάστοτε επώνυμα με τους σημερινούς οικισμούς, αφού φαίνεται πως τα φέουδα αυτά άλλαξαν πάνω από μια φορά χέρια. (Τα Πομόνια Μπαρμπαρίγω ταυτίζονται με το Παϊδοχώρι όπως δείχνει καταχώρηση στην απογραφή των ναών και των μονών του 1637). Πολλά όμως είναι τα τοπωνύμια στο Μελιδόνι που έχουν βενετσιάνικη ή και βυζαντινή καταγωγή, όπως “στου Γαβαλά”, “Ντρό” (Τρον), “Τζαγκαρέλω”, “Κάβαλη”, “Κούκη”, “στση Βαλακάταινας” κ.λπ. κι επίσης η παλιότερη εκκλησία του χωριού, ο Αγ. Αντώνιος (άραγε σχετίζεται με το φεουδάρχη Αντόνιο Τζαγκαρόλ που αναφέρει ο Καστροφύλακας;) φαίνεται να κτίστηκε στους χρόνους της βενετοκρατίας. Χάλκινα βενετσιάνικα σολδίνια έχουν επίσης βρεθεί κατά καιρούς. Σύμφωνα με τις παραδόσεις των γεροντότερων, ο μεσαιωνικός οικισμός βρισκόταν δίπλα στον Αγ. Αντώνη στη θέση “Καταλύματα”, όπου μέχρι κάποια χρόνια υπήρχαν υπολείμματα παλιών σπιτιών στα οποία λέγεται ότι κατοικούσαν “Πεμονιανοί”. Αυτό δεν πρέπει να απέχει από την αλήθεια, αφού στο σημερινό χωριό εντοπίζονται υπολείμματα μόνο των χρόνων της τουρκοκρατίας, από το 18ο και το 19ο αιώνα, όπου μπορεί κανείς να εντοπίσει πολλές βενετσιάνικες επιρροές, όπως τις είχε αφομοιώσει η ντόπια λαϊκή παράδοση.
Το χωριό εμφανίζεται με το όνομα Μελιδόνι για πρώτη φορά στο χάρτη των Γάλλων πρακτόρων Philippe De Bonneval και Mathieu Dumas που ήρθαν εδώ το 1783 και συνέταξαν μυστική έκθεση για το νησί μας για λογαριασμό του Λουδοβίκου ΙΣΤ. Οι περισσότεροι κάτοικοι προέρχονται από Σφακιανούς μετοίκους, στο σύνολό τους κτηνοτρόφους, που εγκαταστάθηκαν εδώ το 18ο και το 19ο αιώνα, κυρίως μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη. Αυτοί, είτε ίδρυσαν το χωριό από την αρχή, είτε εγκαταστάθηκαν στη βορειότερη γειτονιά του που ονομαζόταν ήδη με το σημερινό του όνομα, δημιουργώντας νέο οικιστικό πυρήνα που απορρόφησε και το υπόλοιπο χωριό. Μουσουλμάνοι δεν κατοίκησαν ποτέ εδώ, ούτε κανείς από τους κατοίκους εξισλαμίστηκε, παρόλο που αυτό συνέβη σε όλα σχεδόν τα γειτονικά χωριά. Πολλοί από τους νέους ιδρυτές του χωριού προέρχονται από την πολύκλαδη και προβεβλημένη γενιά των Πατακών από την Ιμβρο των Σφακίων, από την οποία προέρχεται και η δική μου οικογένεια. Γι’ αυτά όμως θα τα πούμε την ερχόμενη βδομάδα… Στην πρώτη φωτογραφία, μια μικρή πλατεία με παραδοσιακά κτίσματα στη θέση “Πάνω Κοπράνα”. Αριστερά το κτήριο του πρώην κοινοτικού γραφείου, έργο του Μελιδονιανού αρχιτέκτονα Π. Κακούρη. Στη δεύτερη, παλιά κατοικία ίσως του 18ου αιώνα στην “Πίσω ρούγα” του χωριού. Καταστράφηκε από τη μεγάλη πυρκαγιά πριν 2 δεκαετίες. Στην τρίτη, σοκάκι στο κέντρο του χωριού με εγκαταλελειμμένες παλιές κατοικίες, Κάμποσα παλιά σπίτια διατηρούν ακόμα τη στέψη του δώματός τους με “ματζιπέτια” (mezzo petto) που θυμίζουν γιγάντιες απολιθωμένες… οδοντοστοιχίες. Στην τέταρτη, ο ναός του Αγ. Αντωνίου, το νεκροταφείο του χωριού σήμερα. Ο αρχικός ανήκει στα χρόνια της βενετοκρατίας, έχει υποστεί όμως επεμβάσεις στην πρόσοψη κατά τα μέσα του 19ου αιώνα όπως μπορεί κανείς να δει. Ισως το παλαιότερο σωζόμενο κτίσμα του χωριού. Στην πέμπτη, ο χάρτης των Γάλλων αξιωματικών του 1783. Στην έκτη, αρχαίος σπόνδυλος κίονα που είχε μεταφερθεί εδώ για να χρησιμοποιηθεί ως “κύλιντρας” για τη συντήρηση των χωμάτινων δωμάτων. Στην έβδομη, περίτεχνο παλιό τζάκι που βρισκόταν στο εσωτερικό ερειπωμένου σήμερα καφενείου στο κέντρο του χωριού. Στην όγδοη τέλος, χαρακτηριστικό διώροφο σπίτι της τουρκοκρατίας, με στοιχεία παλιότερων περιόδων και “ανθρωπομορφικά” χαρακτηριστικά.
