Συνεχίζουμε και σήμερα την αναφορά μας στο “ψηλότερο χωριό του Αποκόρωνα”, το όμορφο και ηρωικό Μελιδόνι. Λέγεται πως η παλιότερη γειτονιά του σημερινού χωριού είναι η “Πίσω Ρούγα”, κάτι που συμφωνεί και με τη γενικότερη εικόνα της. Σχεδόν την ίδια ηλικία όμως έχουν και οι όμορες γειτονιές της “Πάνω Κοπράνας”, της “Κοπανίστρας” και του “Καταρράχτη” που αποτελούν τον κεντρικό οικιστικό πυρήνα του χωριού και ακολουθούν η “Κεφάλα”, στο λόφο που το 1866 οι Τούρκοι οικοδόμησαν πύργο (κουλέ), η “Κάτω Κοπράνα”, του “Κούκη”, του “Γαβαλά” κ.λπ.. Όπως ήδη αναφέραμε, πρώτοι οικιστές θεωρούνται τα μέλη της σφακιανής οικογένειας του Σήφη “Κόκκινου” ή “Βάφη” (λόγω του χρώματός του), γόνου της οικογένειας των Κουτρουμπάδων – Πατακών όπως και ο στενότατος συγγενής του (πιθανότατα αδελφός του, ίσως πρώτος του ξάδερφος) Μανούσος, γνωστότερος ως “Μανούσακας”.
Ο ένας γιος του Σήφη ήταν ο σωματώδης Κωνσταντίνος (“Κωστάντουλας”) που έλαβε μέρος στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη κοντά στον Μανούσακα, ο δεύτερος λεγόταν Νικόλας, γενάρχης των Νικολούδηδων του Μελιδονιού και ο τρίτος Γεώργιος, με το παραστούκλι “Νεύρης” εξαιτίας των μυώνων του, που έγινε γενάρχης των Νευράκηδων. Ο Νικόλας λεγόταν και “Κατζηλιέρης” γιατί στο σπίτι του διέθετε ένα κρυφό δωμάτιο χωρίς ανοίγματα, που χρησιμοποιήθηκε ως κρησφύγετο σε διωκόμενους αγωνιστές και στο στόμα των ντόπιων ονομάστηκε “καντζηλιερία”, προξενικό γραφείο δηλαδή. Τελευταίος ήταν ο Μανώλης, που εξαιτίας της “κακής” σωματικής του διάπλασης (σε σχέση με τους αδελφούς του τουλάχιστον) ονομάστηκε “Κακούρης” και είναι ο γενάρχης των Κακούρηδων του Μελιδονιού. Ο “Κωστάντουλας” ήταν ο πατέρας του θρυλικού αγωνιστή του ’21 Σήφη, του γνωστού “Σήφακα”.
Η προαναφερόμενη οικογένεια ήρθε σε επιμιξία με τους λιγοστούς παλιότερους κατοίκους του χωριού, δημιουργώντας νέες οικογένειες που οι απόγονοί τους υπάρχουν μέχρι σήμερα. Αργότερα, κυρίως στη διάρκεια του 19ου αιώνα, εγκαταστάθηκαν κι άλλες οικογένειες σφακιανής καταγωγής στο χωριό, μεταξύ των οποίων και η οικογένεια του προπάππου μου Γεώργιου που ήρθε από την Ιμπρο των Σφακίων το 1880, καθώς και άλλοι από γειτονικές περιοχές. Ο χώρος φυσικά εδώ δεν προσφέρεται για να αναφερθούμε στη δράση των ηρώων του χωριού και πολύ περισσότερο του Σήφακα. Η δράση του εξιστορείται με πληρότητα μαζί με πλήθος πληροφορίες για το χωριό, ιστορικό σχεδιάγραμμα των σημαντικότερων γεγονότων της εποχής καθώς και παρουσίαση της δράσης των υπολοίπων μελών της ίδιας οικογένειας που έχει προσφέρει πάρα πολλά στην πατρίδα μας, ο αείμνηστος καθηγητής Γεώργιος Αντ. Σήφακας στο βιβλίο του “Σήφακας ο ήρως της Κρήτης” που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1953. Το χωριό δεν έλειψε σε κανένα από τους εθνικούς αγώνες, από την επανάσταση του Δασκαλογιάννη μέχρι και την Εθνική Αντίσταση του 1941-45, αναπτύσσοντας πλούσια δράση που πληρώθηκε με θυσίες και αίμα. Το 1821-29 καθώς και το 1866-69 μεγάλο μέρος του κάηκε, ξανακτίστηκε και ξανακάηκε, μάχες έλαβαν χώρα εδώ (κυρίως στο σηκωμό του 1866 αλλά και αργότερα) και κάτοικοί του συμπεριλαμβάνονται μεταξύ των σημαντικότερων ηρώων της Κρήτης. Στην επανάσταση του ’21, σημαντικός αγωνιστής εκτός από το Σήφακα ήταν ο Μανουσοσήφης (Ιωσήφ Μανουσάκης) ενώ το 1866-69, εκτός τον αδελφό του Σήφη, Αντώνη, σημαντικότατη μορφή ήταν και ο καπετάν Ανδρέας Κακούρης, που το σπίτι του σώζεται σε άριστη κατάσταση μέσα στο χωριό (σχετικό ρεπορτάζ είχε γράψει στα “Χανιώτικα νέα” ο κ. Γιάννης Κάκανος στις 22 Νοεμβρίου). Οι Τούρκοι όπως είπαμε έκτισαν ένα “κουλέ” στο ψηλότερο σημείο του χωριού, την Κεφάλα, στα 1867.
Αυτός συνδεόταν οπτικά μ’ ένα μικρότερο, στην ουσία ένα απλό δωμάτιο στο άλλο άκρο του χωριού και γενικότερα με το υπόλοιπο δίκτυο των κουλέδων του Αποκόρωνα και συνολικά της Κρήτης. Οι κουλέδες του Μελιδονιού καταστράφηκαν από τους ίδιους τους Τούρκους λίγα χρόνια αργότερα λόγω αδυναμίας φύλαξης και προστασίας από την επαναστατική δράση. Την επόμενη βδομάδα θα ολοκληρώσουμε το μικρό μας αφιέρωμα στο χωριό. Στην πρώτη εικόνα, προσωπογραφία του θρυλικού Σήφακα (Ιωσήφ Κωσταντουλάκη 1770 – 1823) Γενικού αρχηγού Αποκορώνου και μέλους της Φιλικής Εταιρίας. Η δράση του ξεκινά το 1813 στην περιστολή των ανεξέλεγκτων γενιτσάρων της Κρήτης από το Χατζή Οσμάν Πασά και τελειώνει με το θάνατό του από πνευμονία το 1823, μέσα στα επαναστατικά γεγονότα. Στη δεύτερη και την τρίτη, σημαντικοί αγωνιστές μέλη της οικογένειας Σήφακα: Ο Αντ. Κ. Σήφακας (1795 – 1897) αδελφός του Σήφη και αρχηγός του Αποκόρωνα στη θέση του αδελφού του μετά το θάνατο του πρώτου, υπαρχηγός δίπλα στον Κ. Βολουδάκη το 1866-69. Στην τρίτη, ο Αντώνιος Γ. Σήφακας (1852-1910) σχολάρχης, από τους πρωτεργάτες της επανάστασης του 1878, πληρεξούσιος της επαρχίας Αποκορώνου, βουλευτής και αρχηγός του Επαναστατικού στρατοπέδου Ακρωτηρίου στα γεγονότα του 1897. Από τις δυναμικότερες μορφές της νεότερης ιστορίας της Κρήτης.
Στην τέταρτη, ο καπετάν Ανδρέας Κακούρης με πλούσια δράση στην επανάσταση του 1866-69. Στην πέμπτη, υπολείμματα της οικίας του Σήφακα (κυρίως στο πρώτο πλάνο) ενσωματωμένα στη μεταγενέστερη κατοικία της οικογένειας των απογόνων του (μετά το 1910). Συνοικία Πίσω Ρούγα. Στην έκτη, τμήμα της πρόσοψης της τελευταίας, με το αψιδωτό χαγιάτι της κατοικίας του καπετάν Κακούρη αμέσως μετά. Η δεύτερη αποτελεί ένα είδος οικογενειακού μουσείου χάρις στη φροντίδα των μερακλήδων επιγόνων… Στην έβδομη, υπολείμματα του τουρκικού κουλέ στο ψηλότερο σημείο του χωριού, με απεριόριστη θέα σ’ ολόκληρο τον Αποκόρωνα και μέρος του Ρεθύμνου. Λίγο καλύτερα σώζεται η θολωτή στέρνα του κουλέ. Στην όγδοη, ένα από τα χαρακτηριστικότερα σπίτια στην “Πάνω Κοπράνα” είναι η οικία Εμμ. Ρηγάκη, κτισμένη στα 1883, ίσως το πρώτο διώροφο σπίτι του χωριού. Συνδυάζει νεοκλασικά και παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία. Στην ένατη, παράθυρο με ανάγλυφη τη χρονολογία κατασκευής του σπιτιού και στη δέκατη, ανάγλυφο εικονοστάσι με αναγεννησιακά και ισλαμικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως είχαν αφομοιωθεί από τη λαϊκή παράδοση. Στην ενδέκατη τέλος, φραγμένη πολεμίστρα από παλιό σπίτι του χωριού (από την ιστοσελίδα “ΑΠΟΚΟΡΩΝΙΩΤΕΣ/ΑΠΟΚΟΡΩΝΙΩΤΙΣΣΕΣ”).
