Η πληθυσμιακή εξέλιξη του χωριού παρουσιάζει διακυμάνσεις, φυσικό επακόλουθο των εκάστοτε ιστορικών και κοινωνικών εξελίξεων, μικρότερες όμως από άλλα χωριά της περιοχής. Από ένα πληθυσμό περίπου 150 κατοίκων στα χρόνια της ύστερης βενετοκρατίας, βρίσκουμε 20 χριστιανικές οικογένειες στην απογραφή του 1834 (το χωριό είχε καταστραφεί στην επανάσταση του 1821) οι οποίες γίνονται 259 ψυχές στην απογραφή του 1881, παρά τη σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή του 1866 και συνεχώς αυξάνονται για να φτάσουν τον αριθμό των 375 το 1920 και τους 381 το 1940. Μεταπολεμικά ο αριθμός αυτός άρχισε να φθίνει, για να φτάσει τους 169 το 1981 και λίγες δεκάδες πια σήμερα, όμως άλλα ορεινά χωριά έχουν ήδη ερημώσει. Oπως έχουμε αναφέρει, το χωριό ήταν πάντα κτηνοτροφικό και λογαριάζεται στα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της “σφακιανής διασποράς” που παρατηρήθηκε το β’ μισό του 18ου και τον 19ο αιώνα, άλλωστε είναι όμορο με την επαρχία Σφακίων. Στις αρχές του 20ου αιώνα, μικρός αριθμός νέων του χωριού μετανάστευσε στην Αμερική για να δουλέψει στα ορυχεία, όπως έγινε και με τα περισσότερα γειτονικά χωριά. Ορισμένοι που επέστρεψαν έκτισαν νέες κατοικίες, κυρίως την περίοδο του μεσοπολέμου, που διαφέρουν από τις παλιότερες σε μέγεθος και ρυθμό. Πρόκειται για διώροφες κατοικίες με απλουστευμένα νεοκλασικά στοιχεία, “ραφιναρισμένα” από την τοπική παράδοση και ανοίγματα μεγαλύτερα από τα παλιότερα παραδοσιακά. Τέτοια “αμερικάνικα” σπίτια σώζονται 3 στο χωριό. Χαρακτηριστική για τη “νεοκλασικίζουσα” αρχιτεκτονική παράδοση του Αποκόρωνα στις αρχές του 20ου αιώνα είναι η κατασκευή του σταυροειδούς ναού της Ζωοδόχου Πηγής, του κεντρικού ναού του χωριού το 1914. Οι λιθοτόμοι εργάστηκαν για περίπου 1 χρόνο δουλεύοντας το σκληρό ασβεστόλιθο της περιοχής, πριν αρχίσουν την οικοδόμηση κάτω από τις οδηγίες του αρχιμάστορα Ρουκουτάκη από τον Κεφαλά Αποκορώνου. Βοηθός και αντικαταστάτης του ήταν ο “πολιτεχνίτης” Πλατσιδάκης Μιχάλης από το Μελιδόνι. Οι ανεπίχριστες εξωτερικές επιφάνειες του ναού, του χαρίζουν ιδιαίτερη γραφικότητα, όπως συμβαίνει και με άλλους παρόμοιους ναούς στον Αποκόρωνα. Το σχολείο του χωριού παραδίπλα, κτίστηκε με τη συμβολή της εθελοντικής εργασίας του αείμνηστου δασκάλου Μιχάλη Χατζηδάκη (και άλλων) στα τέλη της δεκαετίας του ’30. Εθελοντικά κατασκευάστηκε και ο δρόμος που συνδέει το χωριό με τα γειτονικά Πεμόνια αργότερα, στη δεκαετία του ’50. Στον πόλεμο του ’40, τη Μάχη της Κρήτης και τις σκοτεινές μέρες της Κατοχής, αρκετοί χωριανοί θυσιάστηκαν δίνοντας το αίμα τους για την πατρίδα. Από τις πρώτες μέρες της Κατοχής στο χωριό βρήκαν καταφύγιο οι καταδιωκόμενοι άνδρες των συμμαχικών δυνάμεων, έχω στο αρχείο μου τα ονόματα και τις επιστολές 5 ανδρών, που φιλοξενήθηκαν στο σπίτι της οικογένειας του πατέρα μου σχεδόν στο μισό διάστημα της Κατοχής. Ο θείος μου, Μανώλης, ήρωας του Αλβανικού μετώπου, πολέμησε όντας τραυματίας από την αρχή της Μάχης της Κρήτης, έφερε στο χωριό οπλισμό από τους αλεξιπτωτιστές που σκότωσε και ήδη από το φθινόπωρο του ’41 εντάχτηκε στις ομάδες αντίστασης που με οδηγό την ΑΕΑΚ άρχισαν να σχηματίζονται. Με συνδιοργανωτές τους Πλατσιδάκη Βαγγέλη και Κανελλάκη Αρτέμη σχηματίστηκε στο χωριό ομάδα που εντάχτηκε στην ΕΟΚ κι εξελίχτηκε σε λόχο με 33 άνδρες το 1944. Αργότερα ο Κανελλάκης σκοτώθηκε από τους Γερμανούς στον Σαμωνά μαζί με το Μιλτιάδη Μανουσάκη, 2 χωριανοί (Πλατσιδάκης Κωστής και Πλατσιδάκης Ανδρέας) πιάστηκαν όμηροι κι έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στο ναυάγιο του Τάναϊς (με τους Εβραίους) και 2 ακόμα σκοτώθηκαν στον κανανιοβολισμό του χωριού εξαιτίας αντιστασιακής δράσης το φθινόπωρο του ’44 (Κοντεζάκης Επαμεινώνδας και Μπυράκη Μαρία). Τα γεγονότα του Εμφυλίου ευτυχώς δεν έβλαψαν το χωριό, τουλάχιστον όσο άλλα, παρόλο που υπήρχαν μέλη και από τις 2 παρατάξεις. Υπερίσχυσε το φιλότιμο και η ψυχραιμία των περισσότερων. Το χωριό όμως δεν υστέρησε και σε πνευματική κίνηση: Τέκνο του ήταν ο διαπρεπής νομικός, πολιτικός και συγγραφέας – ερευνητής Γεώργιος Σήφακας, αν και δε γεννήθηκε εδώ, ο αρχιτέκτονας Παύλος Κακούρης, αναστηλωτής εκτός των άλλων και της οικίας των Βενιζέλων στις Μουρνιές, καθώς και ο “τοπικός λόγιος” και συγγραφέας Νικήτας Πλατσιδάκης με 4 βιβλία (το ένα έμμετρο και τα 3 πεζά). Μεγάλη η προσφορά και του δασκάλου Μιχ. Χατζηδάκη, που έχει λεπτομερώς καταγράψει την ιστορία του χωριού κι όχι μόνο, αλλά το έργο του παραμένει αδημοσίευτο. Και βέβαια αρκετοί είναι ακόμα οι επώνυμοι και ανώνυμοι χωριανοί (όπως οι αείμνηστοι Γιώργος και Βλάσης Μανουσάκηδες) που πρόσφεραν και προσφέρουν στον τόπο και γενικά στην πατρίδα μας, ο χώρος όμως δεν μας επιτρέπει περισσότερα δυστυχώς…
Στην πρώτη φωτογραφία, μέλη της τοπικής αντιστασιακής ομάδας με το Μανώλη Μανούσακα αριστερά (αυτός που κρατά το αυτόματο Smizer) φωτογραφημένοι το 1945.
Στη δεύτερη και την τρίτη, λεπτομέρειες από το σπίτι του παππού μου που πρόσφατα αποκατέστησα. Καμένο κατά την παράδοση 3 φορές από τους Τούρκους (το 1770, το 1821 και το 1866) δόθηκε ως προίκα στον προπάππου μου όταν εγκαταστάθηκε εδώ από τα Σφακιά το 1880. Αυτός του προσέθεσε 1 όροφο πριν πεθάνει ένα χρόνο αργότερα, 33 ετών, αφήνοντας τον παππού μου 12 ημερών βρέφος… Ιχνη της πυρκαγιάς διατηρήθηκαν και διατηρούνται ακόμα στο σπίτι.
Στην τέταρτη, η ανατολική πλευρά του ναού της Ζωοδόχου Πηγής.
Στην πέμπτη, η πλατεία του “Καταρράχτη” με τα καφενεία, το κέντρο του χωριού. Φόντο οι θρυλικές Μαδάρες (Σπαθί, Αγιο Πνεύμα, Τροχάρης…).
Στην έκτη, ένα χαρακτηριστικό “νεοκλασικό” σπίτι του 1925, η οικία Νικολούδη, πατρικό του πρώην αντιδημάρχου Αποκορώνου Μανώλη Νικολούδη.
Στις υπόλοιπες 4, παραδοσιακά κτίσματα του χωριού, πορτοπαράθυρα, δώματα με “ματζιπέθια” και καμινάδες, χαρακτηριστικά της ντόπιας λαϊκής παράδοσης.
