«Αν δεν μπορείς να λύσεις ένα πρόβλημα, υπάρχει ένα ευκολότερο που θα καταφέρεις».
George Polya, Μαθηματικός
Κανένας μας δεν μπαίνει στον κόπο να λύνει προβλήματα στα καλά καθούμενα. Φυσιολογικά και σε καθημερινή βάση σχηματίζουμε απόψεις πολλές φορές διαισθητικά για μύρια όσα θέματα.
Μας αρέσει ο τάδε, μας ξινίζει ο δείνα. Εμπιστευόμαστε τον ένα, αμφιβάλλουμε για τον άλλο. Χωρίς να γνωρίζουμε το γιατί, λέμε τη γνώμη μας για το κάθε τι. Γιατί το κάνουμε αυτό;
Μια λύση μας δίνει ο Daniel Kahneman, ψυχολόγος, νομπελίστας (2002).
«Οταν δεν μπορούμε να απαντήσουμε μια δύσκολη ερώτηση, καταφεύγουμε σε μια ευκολότερη και την απαντάμε». Είναι αυτό που κάνουν κάποιοι υποψήφιοι στις Πανελλήνιες εξετάσεις.
Στο σημερινό σημείωμα παραθέτω τέτοια ζευγάρια ερωτήσεων για κάθε ηλικία. Το κάθε ζευγάρι έχει το απαιτητικό σκέλος που απαιτεί γνώση και προσπάθεια και το βατό σκέλος που μπορεί να απαντηθεί διαισθητικά-παρορμητικά.
Εργασίες για εφήβους
Η ταχύτατη διάχυση των πληροφοριών και των ειδήσεων μας δίνει την αίσθηση ότι ο πλανήτης μας έγινε χωριό. Ας προσπαθήσουμε να μεταφέρουμε αυτή την αίσθηση στους έφηβους μας αναθέτοντας τους δύο ζευγάρια εργασιών.
Η πρώτη εργασία τους αφορά κι είναι ένα σύνθετο πρόβλημα-δίλημμα:
1. «Να σκεφθούν πώς θα ήθελαν να είναι ο πλανήτης μας, όταν οι ίδιοι θα έχουν παιδιά εφήβους».
Οι όψεις του προβλήματος είναι τόσες πολλές που θα μπορούσε να είναι θέμα στις προσεχείς Πανελλήνιες εξετάσεις.
Το δύσκολο σκέλος της είναι…
«Τι κάνουν οι ίδιοι για να περιορίσουν την κλιματική αλλαγή;».
Η δεύτερη εργασία αφορά τους γονείς, τους παππούδες και τις γιαγιάδες και θέλει σοβαρή έρευνα στο διαδίκτυο.
2. Ολοι οι “έγκλειστοι” ενήλικοι αναρωτιόμαστε αν έχουμε ανοσία. Ας ανακαλύψουν οι έφηβοι μας – στο διαδίκτυο ένα αξιόπιστο ερωτηματολόγιο που θα μας βοηθήσει να βρούμε την βιολογική μας ηλικία. Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα του περιοδικού New Scientist αυτά τα δύο συσχετίζονται.
Δηλαδή, αν ένας 60χρόνος έχει την βιολογική ηλικία ενός 50χρόνου τότε λέγεται ότι έχει και καλύτερη ανοσία. Το ανησυχητικό θα είναι να μας πουν το αντίθετο. Σε διεθνή έρευνα διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά στο Μπαγκλαντές έχουν την ίδια ανοσία με νεαρούς ενηλίκους που ζούσαν στην Καλιφόρνια.
Κι επειδή οι πληροφορίες του διαδικτύου δεν είναι ελεγμένες συζητήστε το θέμα με το γιατρό σας.
Το εύκολο σκέλος αυτού του προβλήματος είναι «Πώς αισθάνονται οι ίδιοι σχετικά με την βιολογική τους ηλικία;».
Προβλήματα για ενηλίκους
Εναλλακτικές, καινοτόμες λύσεις ή ζεύγη προβλημάτων δεν μας απασχολούν συνειδητά. Είναι δουλειά των ειδικών. Σωστά.
Εδώ εμείς θα ασχοληθούμε με τρία ζευγάρια ερωτήσεων ακριβώς για να διαπιστώσουμε τη δυσκολία μας ή την ευκολία που έχουμε για να λύνουμε τέτοια προβλήματα.
A. Πώς θα συνεισφέρατε για να σωθεί ένα απειλούμενο είδος;
B. Πώς αισθανθήκατε για τη χελώνα που βρέθηκε προχθές νεκρή στο λιμάνι των Χανιών; Απαντήστε τώρα.
A. Πώς θα αντιμετωπίσουμε αυτούς που εκμεταλλεύονται οικονομικά τους ηλικιωμένους;
B. Ποια είναι τα αισθήματα σας για τα “γεράκια” που εξαπατούν ηλικιωμένους; Απαντήστε τώρα.
A. Πόσο ευτυχισμένοι είσαστε αυτήν την περίοδο;
B. Πώς αισθάνεστε αυτή τη στιγμή; Απαντήστε τώρα.
Οι ερωτήσεις A είναι σύνθετες σαν θέμα έκθεσης Πανελληνίων. Για να τις απαντήσετε απαιτούνται ειδικές γνώσεις π.χ. για Περιβαλλοντικά θέματα, την Οικονομική και Κοινωνική κατάσταση και Φιλοσοφικά διλήμματα «Αραγε τι σημαίνει ευτυχία;».
Οι ερωτήσεις B προκαλούν γρήγορες απαντήσεις με την ελάχιστη προσπάθεια, ικανοποίηση ότι τα καταφέραμε και συνήθως λάθος εκτιμήσεις.
Ασκήσεις αποκλίνουσας σκέψης για μεγάλα παιδιά
Αυτές οι ασκήσεις είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη των 10χρόνων, όσο απαραίτητο είναι και το πρωινό τους. Για να χρησιμοποιήσει την πλάγια σκέψη του ένα παιδί χρειάζεται να εγκαταλείψει τη λογική της εύκολης λύσης. Κι αυτό είναι το ζητούμενο. Να κάνει ανατροπές.
Τα παιδιά που δείχνουν έφεση σε αυτές τις ασκήσεις γίνονται πετυχημένοι σύμβουλοι και ερευνητές.
1. Ανακαλύψετε μη παραδοσιακές χρήσεις ενός κανονικού τούβλου. Σημειώνω ότι έχουν βρεθεί πάνω από 30.
2. Ο Γιώργος ήταν κλεισμένος σε ένα δωμάτιο που δεν είχε ανοίγματα, αλλά μόνο μια πόρτα. Τρία άτομα τον παρατηρούσαν σιωπηλοί. Στο δωμάτιο δεν υπήρχε καμιά ηλεκτρονική ή ηλεκτρική συσκευή. Οι τρεις παρατηρητές είχαν τέλεια όραση ακοή και όσφρηση. Παρ’ όλο που δεν παρατήρησαν καμιά αλλαγή, ήχο ή κίνηση ο Γιώργος κατάφερε να στείλει ένα μήνυμα στον Τζακ που ήταν στο διπλανό δωμάτιο. Πώς τα κατάφερε;
Σημείωση: Ο Γιάννης δεν έχει υπερφυσικές ικανότητες, απλά με τον Τζακ βγαίνουν βόλτα μαζί.
Συμπερασματικά
• Η συνήθειά μας να καταφεύγουμε στην παρορμητική λύση για να λύσουμε προβλήματα και διλήμματα είναι τόσο διαδεδομένη που φαίνεται φυσιολογική.
• Απαιτείται προσπάθεια, εκπαίδευση και τύχη για να ξεφύγουμε από την πεπατημένη.
• Απαιτείται δύναμη θέλησης και χρόνος για να απαλλαγούμε από καθιερωμένες λύσεις.
• Απαιτείται κρίση για να προκρίνουμε το δύσκολο ή το εναλλακτικό από το εύκολο.
• Ο “εγκλεισμός” είναι ευκαιρία να ασκηθούμε στη σοφή αλλά και στην αποκλίνουσα σκέψη.
Λύση προβλήματος
Ο Γιάννης επικοινώνησε με το σκύλο του, τον Τζακ, χρησιμοποιώντας μια υποηχητική σφυρίχτρα.
Τα βιβλία του “Μαθαίνω εύκολα”, “Θυμάμαι εύκολα”, “Γνωστική ανάπτυξη” διατίθενται από τα βιβλιοπωλεία ΚΥΒΟΣ και LIBRAIRIE.
