Μεράκι και φιλότιμο…

» Οι μη μεταφράσιμες λέξεις του ελληνικού λεξιλογίου
Πόσο εύκολα μπορεί να χωρέσει το “μεράκι” σε έναν ορισμό; Και αν κάτι τέτοιο είναι εφικτό, τότε πώς μεταφράζεται το “φιλότιμο” στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες; Πώς γίνεται η χαρά και η λύπη να εκδηλώνονται ταυτόχρονα ως συναίσθημα; Τι σημαίνει “ξεροσφύρι”, “κελεπούρι” και “παλληκάρι” και σε ποιο βαθμό μπορούν άνθρωποι από άλλες χώρες να καταλάβουν το νόημά τους;
“Μεράκι” είναι η αγάπη και η αφοσίωση που αφιερώνει κανείς στη δουλειά του ή σε μια προσπάθεια. «Το γεύμα ήταν υπέροχο γιαγιά! Έβαλες πολύ μεράκι σε αυτό» είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από την καθομιλουμένη. “Φιλότιμο” είναι «το να βάζεις τους άλλους και τις δικές τους ανάγκες σε προτεραιότητα και να το κάνεις με χαρά, χωρίς να περιμένεις κάτι ως αντάλλαγμα». “Χαρμολύπη” είναι «ο συνδυασμός της χαράς και της λύπης μαζί. Η χαρά που νιώθει ένας νέος επειδή πέρασε στο Πανεπιστήμιο, αλλά ταυτόχρονα η λύπη που αισθάνεται γιατί αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να εγκαταλείψει την οικογένειά του για να ζήσει μόνος…».
Οι παραπάνω ορισμοί και τα παραδείγματα που τους “συνοδεύουν” δόθηκαν από νέους που συμμετείχαν πρόσφατα σε πρόγραμμα του Δικτύου Νέων Ελλάδας (Youthnet Hellas), της Κίνησης Νέων Εδεσσας, του Κέντρου Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού (ΚΕΣΥΠ) Έδεσσας και της “Επί Σκοπόν” για τις μη μεταφράσιμες λέξεις που υπάρχουν στο λεξιλόγιο διαφόρων γλωσσών. Δίπλα τους βρέθηκαν νέοι από πέντε ακόμη χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που παρουσίασαν τις λέξεις που οι ίδιοι επέλεξαν ως χαρακτηριστικές μη μεταφράσιμες λέξεις από την κάθε γλώσσα. Συνολικά 32 νέοι και νέες συναντήθηκαν στην Έδεσσα σε μια προσπάθεια να εξοικειωθούν με διαφορετικές κουλτούρες και πολιτισμικά χαρακτηριστικά που εκφράζονται μέσω αυτών των ιδιαίτερων λέξεων.
«Τα παιδιά αυτά δεν είναι γλωσσολόγοι. Αποφάσισαν να συμμετέχουν σε ένα πρόγραμμα που δεν θέτει προϋποθέσεις, απλώς έχει σκοπό να φέρει πιο κοντά τους νέους από διαφορετικές κουλτούρες, ενθαρρύνοντάς τους να εκφράσουν συναισθήματα, να κατανοήσουν ο ένας τον πολιτισμό του άλλου, να βγουν για πρώτη φορά από τη χώρα τους όσοι ζουν σε απομονωμένες ή ημιαστικές περιοχές» εξηγεί στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο συντονιστής Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων του Δικτύου Νέων Ελλάδας, Κώστας Σιμιτόπουλος.
Σε ό,τι αφορά τις λέξεις καθεαυτές, απορία στους νέους από την Ιταλία, την Ισπανία, την Εσθονία, την Πολωνία και τη Βουλγαρία προκάλεσαν αρχικά οι προσπάθειες των Ελλήνων νέων να περιγράψουν τη λέξη “κελεπούρι”. Οι αντιδράσεις τους χαρακτηρίστηκαν από ξεσπάσματα γέλιου στο άκουσμα της ερμηνείας: «νέος που θεωρείται κατάλληλο “υλικό” για σταθερή σχέση και για γάμο. Συνήθως συνδυάζει χαρακτηριστικά όπως η οικονομική σταθερότητα, το κοινωνικό στάτους και η καλή εμφάνιση».
Εξάλλου, δίπλα στην ελληνική λέξη “ξεροσφύρι”, για το ποτό που δεν συνοδεύεται από φαγητό, οι νέοι από την Πολωνία παρουσίασαν τη λέξη “ζάγκριτσα” (zagrycha) για να περιγράψουν το ποτό ή το φαγητό που σερβίρεται αμέσως μετά από ένα σφηνάκι βότκας. Οι Ιταλοί και οι Ιταλίδες με τη λέξη “πινιάτα” (pignatta) παρουσίασαν ένα πήλινο σκεύος που χρησιμοποιείται για το μαγείρεμα των λαχανικών ενώ οι Βούλγαροι τη λέξη “πονούντα” (ponuda) για το φαγητό που προσφέρεται σε κάποιον άρρωστο.
Λίγο πιο πέρα, σε επίπεδο συναισθημάτων, οι συμμετέχοντες από την Εσθονία έφεραν ως παράδειγμα τη λέξη “εκσιτάις” (Äksi täis) για να μεταφέρουν την αίσθηση του ενστικτώδους ενθουσιασμού της στιγμής ενώ σε έναν βαθμό μεγαλύτερης εσωτερικότητας οι Ισπανοί παρουσίασαν τη λέξη “ντουέντε’ (duende) για να μεταφέρουν ένα γοητευτικό και μυστηριώδες συναίσθημα που σχετίζεται με το χορό του Φλαμένγκο. «Είναι μια μαγική ατμόσφαιρα που απλώνεται στον χώρο όπου εκφράζεται η τέχνη. Είναι τα λόγια του Federiko García Lorca στο «θεωρία και παίγνιο του Duende», όπου εξηγεί την έννοια σαν μια μυστηριώδη δύναμη που ο καθένας μπορεί να αισθανθεί, αλλά κανένας φιλόσοφος δεν μπορεί να ερμηνεύσει. Το duende υπερβαίνει τις τεχνικές και την έμπνευση…».
Μιλώντας για την αφορμή με την οποία ελήφθη η πρωτοβουλία για την υλοποίηση του προγράμματος ανταλλαγής νέων, που έφερε τον τίτλο “Spread the word, feel the world” (εξαπλώστε τη λέξη, αισθανθείτε τον κόσμο) ο κ. Σιμιτόπουλος σημειώνει ότι γενικά στην Έδεσσα η νεολαία δεν έχει πολλές δυνατότητες καθώς δεν υπάρχει φοιτητόκοσμος και οι περισσότεροι νέοι ηλικίας 19 έως 25 ετών εγκαταλείπουν την περιοχή για να σπουδάσουν και να βρουν δουλειά σε μια πόλη με περισσότερες ευκαιρίες. Θεσσαλονικιός ο ίδιος, δηλώνει ότι αποφάσισε να αναλάβει παράλληλα με την εργασία του, τον συντονισμό προγραμμάτων του βραβευμένου με το Βραβείο Ευρωπαίου Πολίτη 2013, Δικτύου Νέων Ελλάδος. Παράλληλα υπερασπίζεται το “μεράκι” όσων συνεργάζονται στο πλαίσιο της συγκεκριμένης μη κυβερνητικής οργάνωσης και τονίζει τον αντίκτυπο που έχουν τέτοιες διοργανώσεις στην πόλη της Έδεσσας.
Σε κάθε περίπτωση, οι νέοι κάθε χώρας επέλεξαν οι ίδιοι τις λέξεις που παρουσίασαν στους φίλους τους από άλλες χώρες και το αποτέλεσμα της προσπάθειας συμπυκνώθηκε στο “Εγχειρίδιο Μη Μεταφράσιμων Λέξεων” που συντάχθηκε στη συνέχεια και περιλαμβάνει όλες τις λέξεις που αναλύθηκαν και μεταφράστηκαν μαζί με την εξήγηση του νοήματός τους και γραφιστική απεικόνιση. Πολλές φορές μάλιστα, η λεκτική ερμηνεία δεν ήταν αρκετή και έτσι οι συμμετέχοντες του προγράμματος αναγκάστηκαν να διοργανώσουν θεατρικά δρώμενα, παντομίμες, διαδοχές κινήσεων και ειδικά εργαστήρια, κάτι που ενθάρρυνε την επικοινωνία και την έκφρασή τους ενώ πρόσδωσε μεγάλες δόσεις χιούμορ στην όλη διαδικασία!
Σε ό,τι αφορά το εγχειρίδιο, αυτό έχει ολοκληρωθεί και πρόκειται να διατεθεί δωρεάν στο κοινό σε ηλεκτρονική μορφή.