Ενα προκλητικό στην ανάγνωση, θεωρητικό – πρακτικό, βιβλίο από έναν συγγραφέα ριζοσπαστικής σκέψης, απέναντι σε θεωρίες αποπροσανατολισμού, ανελευθερίας, απολυτότητας και ψευδών σχημάτων και προσχημάτων.
Eνα βιβλίο που αναζητά αλήθεια, ανάμεσα σε πλήθη άλλων αληθειών, που δεν έχουν σχέση με τις δικές μας αλήθειες…
Ενα βιβλίο που ρωτά: Αν οι διεφθαρμένοι μπορούν να είναι ευτυχισμένοι, ενώ οι καλοί συχνά δεν είναι.
Γιατί, το να είσαι ενάρετος σε έναν αρπακτικό κόσμο, όπως κάποιοι εύπιστοι, αθώοι χαρακτήρες του Fielding, σημαίνει πιθανόν ότι θα γίνεις αντικείμενο άγριας εκμετάλλευσης.
Ομως σε μια τέτοια κοινωνία, οι αθώοι για το καλό τους πρέπει να είναι πολύ καχύποπτοι. Αλλά, τότε πώς μπορούν να είναι ακόμη αθώοι;
Ενα βιβλίο πρόκληση, βαθιά πολιτικό, πνευματικό, κοινωνικό, ηθικό, ανθρώπινο. Ενα έργο πνευματικής και ψυχικής ελευθερίας, ιδιαίτερα για τους καιρούς της μεγάλης αναλγησίας που ζούμε.
“ΜΕΤΑ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ” είναι ο τίτλος ενός εξαιρετικά ενδιαφέροντος βιβλίου που κυκλοφόρησε στην Αγγλία, εκδόσεις PENGUIN, το 2003 με τίτλο “AFTER THEORY” από το “τρομερό” παιδί της Μαρξιστικής λογοτεχνικής κριτικής, τον γνωστό Terry Eagleton.
Στην Ελλάδα το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε σε πρώτη έκδοση τον Ιούνη του 2007 από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, για την ελληνική γλώσσα, με εγκεκριμένη τη μετάφραση από το PENGUIN BOOKS.
Τι λέει όμως το έργο “ΜΕΤΑ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ”, ενός πρωτοπόρου της αριστερής – Μαρξιστικής κριτικής, ο οποίος μετά την κρίση των μεγάλων θεωριών έγραψε αυτό το βιβλίο.
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΠΟΥ ΕΞΑΦΑΝΙΣΤΗΚΕ ΕΝ ΜΙΑ ΝΥΚΤΙ
Στον μικρό πρόλογο της έκδοσης ο ίδιος ο συγγραφέας, για την ελληνική έκδοση, με ημερομηνία Απρίλιος 2007 λέει, μεταξύ άλλων, και τα εξής σημαντικά:
…Το βιβλίο που έχετε στα χέρια σας το έγραψα γιατί μου φαινόταν πως δεν έχει γίνει γενικά αντιληπτό το φαινόμενο που είναι γνωστό ως πολιτισμική ή λογοτεχνική θεωρία, έχει εξαφανιστεί εν μία νυκτί.
Λίγοι κριτικοί ασχολούνται πια με τον μαρξισμό ή τη σημειωτική, τη φαινομενολογία ή την ερμηνευτική, τη θεωρία της πρόσληψης ή την αποδόμηση.
Τη θέση τους έχει πάρει ο μεταμοντερνισμός και η μετα-αποικιακή θεωρία. Μετά τα πνευματικά ρεύματα προϋποθέτουν σαφώς μια θεωρητική βάση.
Δεν είναι όμως “αμιγώς” θεωρητικά, με την έννοια που είναι ο ΜΕΤΑ-ΔΟΜΙΣΜΟΣ.
ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Ισως η “αμιγώς” θεωρία να πέθανε μαζί με τον κριτικό Paul de Man. Ωστόσο, όποια κι αν είναι η ημερομηνία θανάτου της, αυτή η πνευματική μεταστροφή μου κίνησε την περιέργεια. Και υποπτεύθηκα ότι, όπως συμβαίνει με τις περισσότερες μεταβολές στον χώρο του πνεύματος, τα βαθύτερα αίτιά της ήταν πολιτικά και ιστορικά. Οφειλαν δε να εξετασθούν με μεγαλύτερη προσοχή, από όση τους έχει δοθεί μέχρι σήμερα.
ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΑΣ Η ΘΕΩΡΙΑ
Φυσικά θεωρητικές συζητήσεις κάποιου είδους γίνονται και θα γίνονται πάντοτε. Με μια μετριοπαθή, μη αυστηρά αϊνσταϊνική έννοια της λέξης, η ΘΕΩΡΙΑ είναι εξίσου μέρος της ζωής μας, όπως το γέλιο και το φαγητό.
Αλλά φαίνεται ότι, σχεδόν χωρίς να το συνειδητοποιήσουμε έχουμε φτάσει στο το τέλος μιας συγκεκριμένης πολιτισμικής εποχής. Ενα από τα πλεονεκτήματα αυτού του γεγονότος είναι ότι μας επιτρέπει να κάνουμε μια συνολική αποτίμηση των δυνατών και των ασθενών σημείων ενός μέρους της θεωρίας που τώρα πια, αναδρομικά, ίσως να το βλέπουμε με πιο ξεκάθαρο βλέμμα. Με αυτή την έννοια το “ΜΕΤΑ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ” είναι ένα είδος απολογισμού, που αποτιμά αυτά που κερδίσαμε και αυτά που χάσαμε και που δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε όλα εκείνα τα καίρια θέματα, από την αγάπη και την ηθική, ως το κακό και την επανάσταση, για τα οποία η πολιτισμική θεωρία παρέμεινε εν πολλοίς σιωπηλή.
ΕΝΑ ΕΡΓΟ ΜΕ ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΟ ΘΕΜΑ
Αυτό είναι το έργο “ΜΕΤΑ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ”, που έγραψε και κυκλοφόρησε ο Τέρι Ηγκλετον, 20 χρόνια μετά την κυκλοφορία του έργου του “Εισαγωγή στη Θεωρία της Λογοτεχνίας”.
Ενα έργο που ήταν από τα πιο διαδεδομένα παγκοσμίως εισαγωγικά βιβλία για τη θεωρία της Λογοτεχνίας. Αυτό επισημαίνει στην εισαγωγή της η μεταφράστρια του έργου Πέγκυ Καρπούζου. Για να προσθέσει ότι κατά τον F. Kermode η θεωρία έγινε όχι πια θεωρία της Λογοτεχνίας, αλλά θεωρία που περιλαμβάνει τα πάντα: τη φιλοσοφία, την πολιτική και ούτω καθεξής.
ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ ΤΟ ΞΕΣΚΕΠΑΣΜΑ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ
Πάντως, στη συνέχεια της εισαγωγής της, η πανεπιστημιακός, μεταφράστρια, κα Καρπούζου, αναφέρει ότι στο έργο του “ΜΕΤΑ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ” ο Ηγκλετον κατακρίνει την πολιτισμική θεωρία και τις πολιτισμικές σπουδές πως στην πορεία τους έχασαν την αληθινή αποστολή τους, υποβιβάζοντας αυτό που κάποτε ξεκίνησε ως μαχητικό δικαιωτικό κίνημα, το οποίο ξεσκέπαζε την εξουσία σε όλες τις πολιτισμικές μορφές της, σε ένα πανηγύρι ματαιότητας: αφού τέθηκε εκτός πεδίου οτιδήποτε άπτεται ενός πολιτικού, ηθικού ή φιλοσοφικού στοχασμού, η θεωρητική σκέψη αναλώνεται στις εφήμερες και συχνά ανούσιες εκφάνσεις της ποπ κουλτούρας σε ασκήσεις αποκωδικοποίησης που αφορούν τις δημοφιλείς τηλεοπτικές σειρές ή τις τεχνικές για το τρύπημα του αφαλού.
Με τον τρόπο αυτό όμως υπονομεύεται ή κατακυρώνεται η σημασία της ίδιας της θεωρίας, για συμβολή της στη διατήρηση των “ριζοσπαστικών θεωριών” ενάντια στην απόπειρα απόκρυψής τους, τόσο στην Αγγλία, όσο και στις Η.Π.Α.
ΛΑΤΡΗΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΒΑΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ
Βασικά, στην περίπτωση του Ηγκλετον ο πραγματικός στόχος και κριτική του είναι ένα “συγκεκριμένο επακόλουθο της μετα-μοντέρνας θεωρίας”, το οποίο επειδή πρεσβεύει τη μεταμόρφωση, την ποικιλία και την υπέρβαση έχει καταστήσει την πολιτισμική θεωρία συνένοχη με τον καπιταλισμό.
Οπως, δε υποστηρίζει χαρακτηριστικά κανένας τρόπος ζωής στην ιστορία δεν υπήρξε πιο ερωτευμένος με την υπέρβαση και τη μεταμόρφωση όσο ο καπιταλισμός.
Με αποτέλεσμα η θεωρία να εγκλωβιστεί σε μια παιγνιώδη, ναρκισσιστική και συχνά μηδενιστική διάθεση, υπονομεύοντας τις έννοιες της αλήθειας, της αναπαράστασης ή της πραγματικότητας, ενώ η θεωρία για να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις ενός κόσμου, όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, χρειάζεται γερές δόσεις απόλυτης αλήθειας ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ, ανιδιοτέλειας και αρετής…
ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΠΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ
Εξάλλου, η στροφή της θεωρίας στα ηθικά ζητήματα, ως μορφή αντίστασης στον κατακερματισμό του ατόμου από τη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία, προτείνεται και από αρκετούς θεωρητικούς της Λογοτεχνίας, οι οποίοι προβάλλουν τον σημαίνοντα πολιτισμικό ρόλο της ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ στην επανάκτηση της πνευματικής και ηθικής διάστασης.
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ
Το βιβλίο αυτό επιχειρηματολογεί ενάντια σε ό,τι θεωρείται ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ. Γιατί αυτή η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ δεν κατανοεί ούτε επιλύει τα σημερινά πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα. Γι’ αυτό ο λόγος του Ηγκλετον στο έργο του “Μετά τη Θεωρία” ασκεί κριτική στη Μεταμοντέρνα πολιτισμική θεωρία, υποδεικνύοντας καινούργια πεδία έρευνας, μέσα από τα εξής περιεχόμενα:
1. Η πολιτική της αμνησίας.
2. Η άνοδος και η πτώση της θεωρίας.
3. Η πορεία προς τον Μεταμοντερνισμό.
4. Ζημίες και κέρδη.
5. Η αλήθεια. Η αρετή και η αντικειμενικότητα.
6. Η ηθική.
7. Η επανάσταση, τα θεμέλια και οι φονταμενταλιστές.
8. Ο θάνατος, το κακό και το μη ον.
