1. Αλλαγή πορείας και ενίσχυση της υγιούς επιχειρηματικότητας
Βελτίωση της πρόσβασης των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων (ΜμΕ) στη χρηματοδότηση είναι η απαίτηση του επιχειρηματικού κόσμου της Ελλάδος του 2014. Στοιχεία όπως η βελτίωση των χρηματοπιστωτικών πληροφοριών για τις ΜμΕ, η τόνωση του διαλόγου μεταξύ των Πιστωτικών Ιδρυμάτων (ΠΙ) και των ΜμΕ και η αξιολόγηση των βέλτιστων πρακτικών για την υποβοήθηση της πρόσβασης των ΜμΕ στις κεφαλαιαγορές, αποτελούν βασικές συνιστώσες της βιώσιμης λειτουργίας των επιχειρήσεων σήμερα. Η λιτότητα υπονομεύει την οικονομία και αποσταθεροποιεί τον κοινωνικό ιστό, με εξαιρετικά σοβαρές επιπτώσεις και στα ΠΙ. Οι εταιρείες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα χαμηλού επιπέδου κεφαλαιοποίησης, στοιχείο που οδηγεί σε κινήσεις ενίσχυσης των ιδίων κεφαλαίων από την πλευρά των μετόχων τους. Η αλλαγή του μοντέλου λειτουργίας των ΜμΕ έχει συντελεστεί τα τελευταία 3 με 4 χρόνια, με κατεύθυνση στην ενίσχυση της βιωσιμότητάς τους, με την αναδιάρθρωση της παραγωγικής τους λειτουργίας και την αποτελεσματική διαχείριση του τραπεζικού τους δανεισμού, μέσω διενέργειας ρυθμίσεων οφειλής με τα ΠΙ. Ωστόσο, κάτι φαίνεται να αλλάζει σήμερα. Είναι πλέον εμφανές ότι τα ελληνικά ΠΙ αναμένεται να ωφεληθούν από την εξελισσόμενη ανάκαμψη της οικονομίας και των σημαντικών αλλαγών στην αγορά. Ωστόσο, ο πολιτικός κίνδυνος (countryrisk) εντείνεται, σε επίπεδα που τείνει να κατευθύνει ακόμη και την ταχύτητα διόρθωσης των οικονομικών μεγεθών στην Ελλάδα αλλά και των απαιτούμενων μεταρρυθμίσεων.
Η αναδιάρθρωση του τραπεζικού κλάδου στην Ελλάδα είναι τεράστια, οι συνθήκες χρηματοδότησης έχουν βελτιωθεί (υποχωρεί η εξάρτηση από το Ευρω-σύστημα και άνοιξαν εκ νέου οι αγορές κεφαλαίου), ενώ σταδιακή βελτίωση παρουσιάζει και η ποιότητα του ενεργητικού των ΠΙ, κυρίως λόγω της καλύτερης διαχείρισης του ληξιπρόθεσμου χαρτοφυλακίου τους. Η κερδοφορία του ελληνικού τραπεζικού κλάδου αναμένεται να βελτιωθεί αισθητά τα επόμενα χρόνια. Το στοίχημα ωστόσο που παραμένει το ζητούμενο είναι η πραγματική ενίσχυση της αγοράς με «φρέσκο» χρήμα, χωρίς εμπόδια και υπερβολικές απαιτήσεις για εγγυήσεις από τα ΠΙ. Αλλωστε, οι παραδοσιακές εγγυήσεις που παρέχουν τα εμπράγματα στοιχεία έχουν υποστεί σημαντική υποβάθμιση, λόγω της κατακόρυφης πτώσης της ζήτησης για αγορά γης, σε συνδυασμό με την υπερ-φορολόγηση της ακίνητης περιουσίας. Η αναμενόμενη ανάκαμψη των προοπτικών ανάπτυξης στην Ελλάδα και γενικότερα στην Ευρωζώνη, σε συνδυασμό με την αύξηση της εμπιστοσύνης των καταθετών για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, θα συμβάλουν στη μείωση του κόστους χρηματοδότησης συνολικά και θα ενισχύσουν την επιχειρηματικότητα. Ωστόσο, οι νέες πιστώσεις που παρέχονται από τα ΠΙ, αν και σε χαμηλά επίπεδα, κατευθύνονται σε πολύ μικρές και δυναμικές ΜμΕ με υψηλό βαθμό εξωστρέφειας και προοπτικές ανάπτυξης. Τα νέα δάνεια δίδονται σε επιχειρήσεις ή ιδιώτες με σχεδόν εξασφαλισμένη την αποπληρωμή τους, καθώς μια περαιτέρω αύξηση των ληξιπροθέσμων οφειλών από μέρους των ΠΙ δημιουργεί μόνο προβλήματα στα ήδη «βεβαρημένα» με ληξιπρόθεσμες οφειλές δανειακά χαρτοφυλάκια των ΠΙ, από την επέλευση πέντε και πλέον ετών οικονομικής κρίσης. Τα ΠΙ τοποθετούνται πλέον στη χρηματοδότηση για κάλυψη αποδεδειγμένων αναγκών των επιχειρήσεων, που με τη σειρά τους θα φέρουν κέρδη σε αυτές και εν συνεχεία τα κέρδη αυτά θα εισρεύσουν και στα ΠΙ, με την καταβολή των τόκων δανεισμού. Οι χρόνια αδύναμες και υπερχρεωμένες επιχειρήσεις λειτουργούν σε βάρος της αγοράς και εν γένει της ίδιας της οικονομίας, αποστερώντας πόρους από την «υγιή» επιχειρηματικότητα. Μια επιχειρηματικότητα που έχει ανάγκη ο τόπος όχι με ευχολόγια αλλά με έμπρακτη υποστήριξη και παροχή πίστωσης. Για το λόγο αυτόν, οι “υγιείς” επιχειρήσεις αναλαμβάνουν οι ίδιες πρωτοβουλίες αναδιάρθρωσης του δανεισμού τους με τα ΠΙ αλλά και οργανωτικής ανασύνταξής τους σε λειτουργικό και επιχειρηματικό επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό επιδιώκουν συνεργασίες ή ακόμη και συγχωνεύσεις με άλλες εταιρείες, με γνώμονα τη δημιουργία συνεργειών που διευκολύνουν τον έλεγχο του κόστους και τον προσανατολισμό προς τις αγορές του εξωτερικού. Η απομόχλευση των τελευταίων ετών στους ισολογισμούς των εταιρειών, οδήγησε σε αλλαγή του τρόπου λειτουργίας τους και σε “αναγκαστική προσγείωση” σε πλάνα ανάπτυξης και επέκτασης εργασιών στην εγχώρια αγορά. Η εγχώρια αγορά έχει υποστεί καθίζηση και ως εκ τούτου η περαιτέρω διείσδυση και η επένδυση πρέπει να γίνεται με πολλή προσοχή. Ωστόσο, σε όλα τα στάδια αναδιάρθρωσης μιας εταιρείας, η “υγιής” επένδυση μέσω της τραπεζικής πίστωσης δημιουργεί πολλαπλασιαστικά οφέλη και ενισχύει συνολικά την αποδοτικότητά της.
2. Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) – Ρευστότητα
Πρόσφατα ανακοινώθηκε δέσμη μέτρων για την ενίσχυση ρευστότητας στις ΜμΕ, από την Ε.Κ.Τ. και τον επικεφαλής της Μάριο Ντράγκι, με στόχο συνολικά τη στήριξη της οικονομίας της Ευρωζώνης (Ε.Ζ.). Σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι η χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας των χωρών της ΕΖ προβλέπεται να ενισχυθεί και από την τιτλοποίηση εταιρικών δανείων (AssetBackedSecurities-ABS). Το βασικό εργαλείο της Ε.Κ.Τ. εστιάζεται στη μείωση των επιτοκίων του ευρώ κατά 10 μονάδες βάσης στο 0,15%, καθώς και στη μείωση των επιτοκίων για τις καταθέσεις των ΠΙ, σε αρνητικά επίπεδα, στο -0,10%. Πρόκειται για μια κίνηση που θα ενθαρρύνει τα ΠΙ να επενδύσουν τα πλεονάζοντα κεφάλαια αντί να τα καταθέτουν στην Ε.Κ.Τ. Το στοιχείο αυτό συντείνει στην ενίσχυση της ρευστότητας της αγοράς με άμεσο τρόπο, καθώς τα αρνητικά επιτόκια καταθέσεων τρέπουν τα ΠΙ στο να εξεύρουν καλύτερους και αποδοτικότερους τρόπους διαχείρισης και διάθεσης των κεφαλαίων τους.
Επιπλέον, ανακοινώθηκε πως θα υπάρξουν δυο νέες πράξεις μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης των ΠΙ (LTRO= Long Term Refinancing Operations) ύψους 400 δισ. € η κάθε μια, δηλαδή ένα πρόγραμμα μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης των ΠΙ της Ευρωζώνης,του οποίου είναι πιθανό να προηγηθεί μία μείωση στο βασικό επιτόκιο αναχρηματοδότησης. Ένα τέτοιο πρόγραμμα, θα παρέχει φθηνά δάνεια με διάρκεια μεγαλύτερη των τριών ετών, όπως ισχύει σήμερα, αλλά με τετραετή διάρκεια δανείων, στοιχείο που ενισχύει την πιστωτική χαλάρωση, προς όφελος μιας βελτιωμένης διαχείρισης των δανειακών χαρτοφυλακίων των ΠΙ. Το γεγονός αυτό, παρουσιάζεται ως αρωγός μιας ανάπτυξης που αν και παραμένει ασθενική είναι σημαντική για την ενίσχυση της ρευστότητας. Το παραπάνω μέτρο ισοδυναμεί με σημαντική τόνωση της ροής πιστώσεων, κυρίως προς τις ΜμΕ της ευρωπαϊκής περιφέρειας, που αντιμετωπίζουν συνθήκες πιστωτικής ασφυξίας, όπως αυτές με έδρα την Ελλάδα.
Σύμφωνα με υπολογισμούς, η εφαρμογή του εν λόγω μηχανισμού δύναται να προσδώσει σημαντική ρευστότητα στα ελληνικά ΠΙ, που ανέρχεται με πρόχειρους υπολογισμούς σε ύψος 10 δισ. €. Επιπλέον, τα αρνητικά επιτόκια καταθέσεων που για πρώτη φορά εφαρμόζει η Ε.Κ.Τ., δεν πρόκειται να επηρεάσουν τα ελληνικά ΠΙ, καθώς αυτά διαθέτουν μηδενικές καταθέσεις στην Ε.Κ.Τ., καθώς και μηδενική πλεονάζουσα ρευστότητα. Από την άλλη, βέβαια, η Ε.Κ.Τ. θα ζητήσει από τα ΠΙ να την ενημερώσουν για τον τρόπο με τον οποίο θα χρησιμοποιήσουν τη ρευστότητα αυτή, ώστε να υπάρξει καθορισμένο πλαίσιο κατά τόπους παρέμβασης και ελέγχου της κεντρικής τράπεζας, προς όφελος της πραγματικής οικονομίας.
Από την άλλη βέβαια, υπάρχουν ανησυχίες ότι η συγκεκριμένη γραμμή πιστώσεων ίσως να μην έχει και απολύτως τα αναμενόμενα αποτελέσματα, καθώς πολλά ΠΙ κινούνται ήδη πολύ επιφυλακτικά εν όψει και της διενέργειας των επικείμενων stresstests και ως εκ τούτου αναμένεται να είναι πολύ επιφυλακτικά στην παροχή δανείων σε επιχειρήσεις και ιδιώτες, κυρίως πριν από αυτό το κρίσιμο ορόσημο για τον τραπεζικό κλάδο. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΚΤ θα παρακολουθεί την πρόοδο των ΠΙ σε ό,τι αφορά στον περιορισμό των χαρτοφυλακίων μη εξυπηρετούμενων δανείων (Non-Performing Loans-NPLs) που αυτά διαθέτουν, με την υιοθέτηση βασικών δεικτών απόδοσης (Key Performance IndicatorsKPIs). Με βάση τα αποτελέσματα της αξιολόγησης της Ε.Κ.Τ., θα αξιολογηθεί περαιτέρω και η ανάγκη να υιοθετηθούν κατευθυντήριες γραμμές για τις προβλέψεις επισφαλών απαιτήσεων, σε επίπεδο Ε.Ζ.
*ακαδημαϊκός της Βασιλικής Ακαδημίας της Ισπανίας.
** μέλος του Εργαστηρίου Συστημάτων Χρηματοοικονομικής Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης
