∆εν πάνε πολλά χρόνια από τότε που ο ∆ηµοτικός Κήπος της πόλης µας φιλοξενούσε µια µαϊµού. Ήταν τη δεκαετία του ’90, µια εποχή που το να µιλάς για τα δικαιώµατα των ζώων ακουγόταν εντελώς παράλογο. Ήταν µια νεαρή µαϊµού µέσα σε ένα κλουβί στο κέντρο του Κήπου. Αναµφίβολα ήταν η βασική ατραξιόν αυτού του ερασιτεχνικού και αυτοσχέδιου ζωολογικού κήπου της πόλης µας, καθώς ήταν το µόνο εξωτικό ζώο που διαθέταµε.
Κανένας µάλλον δεν γνωρίζει πως βρέθηκε εκεί η µαϊµού, ίσως κάποιος τοπικός παράγοντας την αγόρασε από το εξωτερικό, ίσως κάποτε να ήταν το κατοικίδιο ζώο µιας οικογένειας της πόλης που τη βαρέθηκε και την παρέδωσε στο ∆ήµο, µάλλον δεν έχει και µεγάλη σηµασία.
Σηµασία έχει ότι η µαϊµού έφερνε χαρά σε µικρούς και µεγάλους. Ποτέ δεν ήταν µόνη της, γύρω από το µικρό της κλουβί πάντα είχε κόσµο, παιδιά που της έδιναν γαριδάκια και τσίχλες, έφηβους που της έδιναν κουτάκια µπύρας, ενήλικες που της έδιναν τσιγάρα. Η µαϊµού που ήρθε από κάποια µακρινή χώρα και αποκόπηκε από τον τόπο και την οικογένειά της όλη µέρα έπινε µπύρες και κάπνιζε τα αναµµένα τσιγάρα που της πέταγαν. Και αργά το βράδυ άκουγες συχνά τις οµάδες των νέων που επέστρεφαν χαρούµενες από κάποιο µπαρ να προτρέπουν η µία την άλλη «πάµε να ξυπνήσουµε τη µαϊµού!»
Έτσι και έκαναν και η µαϊµού δεν είχε ποτέ την ησυχία της. Μονίµως εκτεθειµένη στα αδιάκριτα βλέµµατα και τα «αστεία» των περαστικών, στεκόταν απλά στη µέση του κλουβιού της ανήµπορη, φοβισµένη, ανυπεράσπιστη. Που και που θύµωνε και χτυπούσε το µικρό της κεφαλάκι στα κάγκελα του κλουβιού, ίσως για να τροµάξουν οι άνθρωποι και να την αφήσουν µόνη της, ίσως και να ήταν µια µάταιη προσπάθεια να δώσει ένα τέλος στο µαρτύριό της.
∆εν πάνε πολλά χρόνια από τότε, σίγουρα οι αναγνώστες αυτού του κειµένου τη θυµούνται. Ίσως µε χαρά και νοσταλγία, µα κατά πάσα πιθανότητα µε θυµό και αποστροφή. Πόσο µακρινή µας φαίνεται αυτή η εποχή; Είµαστε σίγουροι ότι η θέα ενός εξωτικού ζώου που προφανώς κακοποιείται καθηµερινά σε δηµόσια θέα µέσα στο µικρό του κλουβί, είναι κάτι που σήµερα δεν θα ήταν αποδεκτό. Προφανώς έχει αλλάξει η ηθική της κοινωνίας µας, έχει µετατοπιστεί προς τις αξίες της συµπόνιας και της ενσυναίσθησης απέναντι στα ζώα.
Η ηθική µετατοπίζεται διαρκώς όσο ο άνθρωπος εκπολιτίζεται και, µε τη βοήθεια και της επιστήµης, κατανοεί τη θέση του στον κόσµο και την αδικία της καταπίεσης που ασκεί στους αδύναµους.
Ως και τις αρχές του 20ου αιώνα σε διάφορες χώρες της Ευρώπης υπήρχαν ανθρώπινοι «ζωολογικοί» κήποι, γνωστοί κατ’ ευφηµισµό ως «εθνογραφικές εκθέσεις». Επρόκειτο για περιφραγµένα θεµατικά πάρκα στα οποία εκθέτονταν δηµόσια ζωντανοί άνθρωποι που έφτασαν ως σκλάβοι από την Αφρική και επιδεικνύονταν ως «εξωτικά ανθρώπινα ζώα», ψυχαγωγώντας το κοινό. Οι άνθρωποι εντός των ζωολογικών κήπων θεωρούνταν είτε ως υποείδη του ανθρώπινου είδους είτε ως ο σύνδεσµος ανάµεσα στον άνθρωπο και τον χιµπατζή.
Αλλά και αργότερα, σχεδόν ως τις µέρες µας, τα άσυλα για τους ψυχικά πάσχοντες επιτελούσαν παρόµοιο ρόλο, µε τη φυλάκιση και τη ζωώδη επίδειξη των «τρελών» πίσω από κάγκελα ασφαλείας, για οπτική κατανάλωση ως εξωτικό θέαµα. Γράφει ο Φουκώ στην Ιστορία της Τρέλας: «Κάποιοι πήγαιναν να δουν τους ανθρωποφύλακες να επιδεικνύουν τους τρελούς µε τον ίδιο τρόπο που ο ένας εκπαιδευτής ζωολογικού κήπου έβαζε τους πιθήκους να κάνουν κόλπα. Ορισµένοι εκπαιδευτές ήταν γνωστοί για την ικανότητά τους να κάνουν τους τρελούς να χορεύουν και να κάνουν ακροβατικά µε λίγες κινήσεις του µαστιγίου.»
Σήµερα οι ανθρώπινοι «ζωολογικοί» κήποι έχουν καταργηθεί ως θέαµα βάρβαρο και ανήθικο, και, µε το πέρασµα από την ασυλική στην κοινοτική ψυχιατρική µέσω της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης, το στίγµα για τους ψυχικά πάσχοντες έχει µειωθεί και αντιµετωπίζονται πλέον ως ισότιµα µέλη της κοινωνίας µας και φορείς δικαιωµάτων. Πόσα χρόνια όµως έπρεπε να περάσουν και πόσοι άνθρωποι έπρεπε να εξευτελιστούν και να βασανιστούν ώσπου το αξιακό σύστηµα της κοινωνίας να τους συµπεριλάβει ως µέλη της;
Ας κάνουµε µια αναγωγή στα ζώα. Σε ποιο βαθµό µπορεί να τα συµπεριλάβει η ηθική µας κοινότητα και πόσο έχει αλλάξει η στάση µας τα απέναντί τους; Εδώ και καιρό η ύπαρξη των ζωολογικών κήπων και άλλων χώρων αιχµαλωσίας δηµιουργούν αντιδράσεις σε µεγάλο µέρος του πληθυσµού. Τα ζώα συντροφιάς είναι ισότιµα µέλη των οικογενειών µας. Και το θέαµα µιας µαϊµούς που καπνίζει µέσα από το µικρό της κλουβί θεωρείται αποκρουστικό. Τι θα µπορούσε να συµβεί µε τα υπόλοιπα αδικηµένα ζώα του καιρού µας, όπως τα ζώα της βιοµηχανικής κτηνοτροφίας; Πόσο ακόµα χρειάζεται να µετατοπιστεί η ηθική µας;
Μια µέρα η µαϊµού του ∆ηµοτικού Κήπου εξαφανίστηκε. Προφανώς πέθανε, από κίρρωση του ήπατος ή από καρκίνο του πνεύµονα ή από τη µοναξιά και τη δυστυχία. Ελπίζουµε εκεί που πήγε να µας συγχώρησε για όσα της κάναµε.
