Μια κατάθεση ψυχής: Οι “αγκαλιαστές μαντινάδες” του Θεοχάρη Ι. Φραγκιουδάκη

Στο βιβλίο του: Κρητική ποιητικότητα χθες και σήμερα

Τη Δευτέρα (19-9-2022) -στον αύλειο χώρο του Ξενοδοχείου Porto Veneziano- από τις εκδόσεις ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ παρουσιάστηκε το τελευταίο βιβλίο “ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ” του φιλολόγου Θεοχάρη Ι. Φραγκιουδάκη. Μετά την εμπεριστατωμένη και με υποδειγματική πληρότητα ανάπτυξη του πρώτου μέρους: “ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΧΘΕΣ” από την φιλόλογο κα Άννα Λαμπαρδάκη προχωρήσαμε στο δεύτερο μέρος “ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΗΜΕΡΑ” που είχα την τιμή και την χαρά να την αναπτύξω και να τη φωτίσω σύμφωνα με τις δικές μου αισθητικές και συναισθηματικές προσλαμβάνουσες.
Εδώ λοιπόν ο συγγραφέας μάς επεφύλαξε την ευχάριστη έκπληξη να κλείσει το φιλολογικό πόνημά του υπηρετώντας ο ίδιος έμπρακτα την ιδέα της Κρητικής Ποιητικότητας που εξαρχής την ορίζει ως τη διάχυτη ποιητική διάθεση μέσα από τον πολυτάλαντο δεκαπεντασύλλαβο, αλάνθαστο κάτοπτρο της δυναμικής των συναισθημάτων σε όλες τις εκφάνσεις δημόσιου και ιδιωτικού βίου των Κρητών. Μια έξοχη επίνοια και μια ακριβή κατάθεση ψυχής! Έτσι ο Κρης φιλόλογος του πρώτου μέρους που μας ξενάγησε στην ποιητικότητα του χθες μέσα από παλιά και πολύτιμα χειρόγραφα, στο δεύτερο μέρος μεταποιείται σε Κρήτα ποιητάρη και μας παραδίδει εν είδει επιμέτρου προσωπικούς δεκαπεντασύλλαβους, γεννήματα της δικής του έμπνευσης!
Μάλιστα από την εισαγωγή του βιβλίου ο ίδιος προλογίζοντας τις ΑΓΚΑΛΙΑΣΤΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ του αυτοπροσδιορίζεται επισημαίνοντας: «Το όποιο λόγιο ή λαϊκό πνευματικό μου απόθεμα εκτίθεται διαρκώς και διαλέγεται δυναμικά με τον ψυχισμό μου και τις περιστάσεις μέσα στις οποίες ζω». Ήδη λοιπόν ο δημιουργός αναφέρει κατ’ εμέ την υψηλότερη αρετή της ποίησης λόγιας ή δημώδους, την αυτογνωσία που εξασφαλίζει και το μεγάλο ψυχικό έρμα για να ταξιδέψει με ασφάλεια ο δεκαπεντασύλλαβος.
Με μιαν αυθεντικότητα ψυχικής ιδιοσυστασίας ο Θεοχάρης Φραγκιουδάκης δεν δηλώνει ποιητής -επιθυμώντας να μην αποσπασθεί από το σώμα της παράδοσης- ακόμα κι αν υπάρχει πολλές φορές η λόγια διάκριση στην εκφορά του έμμετρου λόγου του, πράγμα και λογικό και ευεξήγητο. Ωστόσο ποιητής ή ποιητάρης ή μαντιναδολόγος μάς οδηγεί με τους στίχους του σε όλα τα μεγάλα ζητήματα της Κρήσσας καρδιάς με αυτεπίγνωση που υπακούει στις ιδιαιτερότητες του ψυχισμού μας. Εντάσσει τις μαντινάδες του κάτω από γενικούς τίτλους που υπακούουν σε ζεύγη αντίθετων όμως αλληλοσυμπληρούμενων εννοιών –γι αυτό και ο χαρακτηρισμός ως ΑΓΚΑΛΙΑΣΤΕΣ. Διατηρεί τη ντοπιολαλιά μας, αλλά και πρωτοτυπεί κρατώντας πάντα σθεναρά το πηδάλιο της ποιητικότητάς του, όπως αγαπά να ονομάζει το διάχυτο αίσθημα της ποιητικής μας διάθεσης που μπορεί να ξεκινά μερικές φορές κι από μια απλή “καλημέρα” στα στενά του χωριού μας ή άλλες πάλι στα παιχνιδίσματα του καθημερινού μας λόγου, όταν πάμε να ερμηνεύσουμε ετούτο κι εκείνο της ζωής μας. Κι όταν ωριμάσει ο καιρός των πραγμάτων γίνεται απόσταγμα συμπυκνωμένου συναισθήματος σε στιβαρό δεκαπεντασύλλαβο. Έτσι πορευτήκαμε, έτσι πορευόμαστε… Πατώντας στα χνάρια της κρητικής μας ποιητικότητας σαν ξεχειλίζει η καρδιά και μη χωρώντας πουθενά αλλού η επιθυμία ή και το άδικο, τα σμιλεύουμε σε λόγο και ρυθμό παράδοσης.
Στο θεμελιώδες ερώτημα της πορείας της ανθρώπινης ύπαρξης στο άγνωστο ταξίδι του βίου μας με φιλοσοφική διάθεση στιχουργεί μεστά και με θυμοσοφία , δίνοντας προτεραιότητα στη λέξη ΦΩΣ:

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΓΝΩΣΤΟ

«Μια ζωοφόρος άβυσσος στου ήλιου το φως μας φέρνει/ Κι αφού αγαπήσαμε το φως, άβυσσος μας το παίρνει…
Ζωή μεσ’ απ’ την άβυσσο πάντα θα ξεφυτρώνει/ πάντα του σπόρου την ορμή το φως την ξεδιπλώνει».
Ανιχνεύοντας το μυστήριο της ίδιας της ζωής θα οδηγήσει την έμπνευσή του να συναντηθεί με τις απαιτήσεις των φιλολογικών αντανακλαστικών του και θέτοντας ως μότο το ποίημα “Ο άνθρωπος δεν είναι ένα νησί” του Άγγλου ποιητή John Donne, με δεξιοτεχνία θα φανερώσει στους στίχους του την ενότητα της παγκόσμιας ψυχής μέσα στο αχανές σύμπαν και θα ανταμώσει με τον μεταφυσικό προβληματισμό του Λονδρέζου ποιητή που γεννήθηκε το 1572. Έτσι θα φέρει στο φως κοινούς ποιητικούς τόπους ανάμεσα σε λόγια ποίηση μιας άλλης χώρας και σε στίχους δικής του εμπνευσμένης καρπόδεσης. Οι μαντινάδες εδώ μπορούν να σταθούν και μόνες τους, όμως μπορούν και ενωμένες να συνθέσουν ένα λόγιο ποίημα. Ο στιχουργός ακολουθεί το νήμα της παράδοσης, αντλεί ύδωρ από τη στέρνα της παγκόσμιας ψυχής, θέτει παλαιά ερωτήματα, λαμβάνει απαντήσεις λαΐκής σοφίας. Κι έτσι ένας λόγιος ποιητής που έζησε περίπου πριν από πέντε αιώνες στο νησί της Αγγλίας συναντιέται με την ποιητικότητα του σήμερα, εδώ στη νήσο μας. Αυτές είναι οι μεγαλειώδεις στιγμές στη γένεση της λογοτεχνίας, όταν καταργούνται τα όρια του χρόνου και του χώρου και συναντώνται τα πνεύματα των δημιουργών.
Ενώ λοιπόν ο John Donne μας λέει: «Νο man is an island» o Θεοχάρης Φραγκιουδάκης “ντελόγο” θα απαντήσει:

ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΟΛΟΝ

«Δεν είν’ ο άνθρωπος νησί, ατόφιος, μοναχός του,/
μια ήπειρο ‘χει πίσω του και μια στεριά εμπρός του,
Σβώλος που πάει στη θάλασσα την ήπειρο μικραίνει,/
σε κάβο είναι το σπίτι μας, που κύμα τον ξεπλένει.
Έτσι κι ο θάνατος τ’ αλλού με λιγοστεύει εμένα,/
γιατί έχουν νήματα οι ψυχές, αόρατα, ενωμένα,
Γι’ αυτό μην πέμπεις ρώτημα, ποιον κλαίει δόλια μάνα,/ για σένα είναι που χτυπά του Χάρου η καμπάνα».
Στις “ΑΓΚΑΛΙΑΣΤΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ” ξεχωριστή θέση έχουν κι εκείνες που αφορούν τον Έρωτα. Πώς αλλιώς;

Το μυστήριό του σμιλεύεται με το πάθος που του αναλογεί, την ένταση συναισθημάτων, με την υπερβολή που ταιριάζει στην αλήθεια του γεγονότος. Εδώ οι δεκαπεντασύλλαβοι έχουν προγονικές ρίζες και οι αισθήσεις αρχέγονες ή εκλεπτυσμένες υπηρετούν τον ερωτευμένο Κρήτα απόλυτο και φλεγόμενο. Λόγος ερωτικός, παιχνιδιάρικος κάποιες φορές, όμως αντρίκιος και διάφανος. Έρωτας και θάνατος, έρωτας και μοίρα, έρωτας και όλον, έρωτας και άλγος. Και βέβαια ο λαβύρινθος, σύμβολο άρρηκτα αρμολογημένο με τη νήσο μας, με τη ζωή μας, με την ανθρωπότητα. Εδώ ξεκίνησαν όλα, εδώ πάντα κάποια Αριάδνη κρατά τον μίτο…

ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΑΓΝΩΣΤΟ

«Μια ξένη χώρα άγνωστη, με κάλεσε και πήγα/
με δίχως χάρτες και πανιά, μα με καρδιά πυξίδα»
«Μια κόκκινη κλωστή μ’ οδήγησε κοντά σου/
σαν μίτος σε λαβύρινθο, μ’ έξοδο την καρδιά σου».
Επίσης με μεγάλη σπουδή και περισσή αγάπη δίνει πολλές μορφές στη λέξη ΣΤΕΡΕΩΜΑ. Οπωσδήποτε η επιλογή της δεν είναι τυχαία και σίγουρα κρύβει πολλούς προσωπικούς συμβολισμούς. Μια τολμηρή επιθυμία που ίσως άγγιζε το στερέωμα -λέξη βιβλικής κοσμολογίας- μια ουράνια σκέπη τόσο αναγκαία για τον ποιητάρη μας, για να στεγάσει με ιερότητα τα όνειρά του κάτω από τον ουρανό που υπήρξε για όλους μας ο τόπος της πρώτης ονειρικής μας ενατένισης:

ΣΤΕΡΕΩΜΑ ΚΑΙ ΣΘΕΝΟΣ

«Θέλω να βγω σ’ ένα βουνό τραχαλοδασωμένο/
να χτίσω σπίτι από φτερά αητών κι εκεί να μένω».
Αλλού πάλι καινοτομεί βάζοντας ως μότο στίχους του συγκροτήματος Μetallica στην αγγλική. Το μότο είναι μόνο η αφόρμηση, ίσως και μια εφηβική συναισθηματική αφετηρία. Από εκεί ο δεκαπεντασύλλαβος παίρνει στα χέρια του το ποιητικό σώμα και το παραδίνει ατόφιο, δίχως λεκτικές συστροφές:

ΣΤΕΡΕΩΜΑ ΚΑΙ ΑΓΩΝΑΣ

«…Στον γκρίζο τον ορίζοντα όπλα ξερνούν το δίκιο/
τι δίκιο και τι άδικο, πες το με τρόπο αντρίκιο
Ξερότοπος, τυραννιστής εγίνηκ’ η πληγή σου/
κι είν’ άγνωστο αν πολεμάς, στ’ αλήθεια, για τη γη σου…».
Οι τόποι μιλούν εντός του κι έτσι με χάρη και βαθύ συναίσθημα στιχουργεί για την Αγιά Τριάδα, το Στύλο, τη γέφυρα του Αλικιανού, τη Δρακόνα, τις Καρές, τα Μοθιανά, τη Σκάφη, το Αργαστήρι, το Τζαγκαριάκο, τα Κυριακοσέλια, το Αμάρι, την Κίσσαμο και τόσα άλλα μέρη μας.
ΟΙ ΑΓΚΑΛΙΑΣΤΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ του Θεοχάρη Φραγκιουδάκη διαβάζονται με συγκίνηση. Τιμούν το δέντρο της ζωής με τους χυμούς, τους καρπούς και τις ανάγκες του για ουρανό κι εύφορη γη. Αποδίδει την οφειλόμενη τιμή σε μεγάλους Απόντες, πάντα Παρόντες στην Ιστορική Μνήμη και μας προειδοποιεί για τους κινδύνους της λησμοσύνης:
«Τρεις τάφοι ορίζουν τα Χανιά, ένας του Λευτεράκη / Κείνος του Ειρηναίου μας κι αυτός του Θοδωράκη
«Οι πέτρες έχουνε φωνή κι όποιος δεν τσ’ αφουγκράται/
Μέσα σε σπήλιο σκοτεινό πάντα του θα κοιμάται»
Και πώς να παραλείψω τον σεμνό χαιρετισμό του στη μνήμη του Χανιώτη ήρωα σμηναγού Κωνσταντίνου Ηλιάκη; Αξίζουν να χαραχθούν κι αυτές στο μνημείο ηρωισμού του στην Κάρπαθο:
«Εκεί ψηλά που βρίσκεσαι, περήφανο γεράκι/
Δώσε το χαίρε στην ψυχή του Κώστα Ηλιάκη.
Ευγενική κι ατάραχη κράτησες τη ψυχή σου/
κι έκανες δώρο στον Θεό την ιερή ψυχή σου»
Ο συγγραφέας λοιπόν έκανε μια γενναιόδωρη κατάθεση ψυχής δωρίζοντάς μας τη δική του έκφραση ποιητικότητας ως επίμετρο του τελευταίου βιβλίου του.
Οι φιλολογικές του γνώσεις δεν αλλοίωσαν το βάθος της αυθεντικότητάς του στον δεκαπεντασύλλαβό του. Πέρασε από τη θεωρία στην Πράξη κι αυτό είναι μέγιστη στιγμή στην Ποίηση και στην Ποιητικότητα που αγαπά, όταν η καρδιά του δημιουργού πλαταίνει και μας χωρεί όλους κι εγκαρδιώνοντάς μας φτάνει στην ποθητή συνάφεια μιας αληθινής επικοινωνίας.
Οι “ΑΓΚΑΛΙΑΣΤΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ” αγκαλιάζουν το κάλλος στην ευρύτερη σημασία του, την αρετή και την ανδρεία, τη φιλία, τη θρησκευτική πίστη, την περηφάνια και με ευψυχία ορθώνουν τις ιδεολογικές τους αντιστάσεις στο άδικο, στο κακό και στο σκοτεινό. Θεωρώ ότι η συγγραφική πρόθεση του πρώτου μέρους και η ποιητική πράξη του δεύτερου συναντώνται στο εξής ζωτικό σημείο που ως ιδέα διαπνέει όλο το φιλολογικό πόνημα: η Κρητική Ποιητικότητα του ΣΗΜΕΡΑ για να διασώζει και να διασωθεί οφείλει να μεταφέρει από την Ποιητικότητα του ΧΘΕΣ μαζί με την χαρά της ζωής και μιαν αδιαπραγμάτευτη αξία: την Αγωνιστικότητα κόντρα και στους πλέον αντίξοους ανέμους των σύγχρονων καιρών. Γι’ αυτό πολλοί δεκαπεντασύλλαβοί του μπορούν να γίνουν ασπίδα και δόρυ στον καθημερινό μας αγώνα και σε κάθε πρόκληση της ζωής κι αυτό λίγο δεν είναι…
Με αυτή την τελευταία σκέψη επιλέγω να κλείσω και με τους δύο παρακάτω εύψυχους καρπούς Ποιητικότητας του Θεοχάρη Φραγκιουδάκη ποιητή – ποιητάρη και μαντιναδολόγου – στην ανάγνωση των “ΑΓΚΑΛΙΑΣΤΩΝ ΜΑΝΤΙΝΑΔΩΝ” του συνάντησα όλες τις παραπάνω ιδιότητες σε επιμέρους ποιότητες – μαζί με τις εγκάρδιες ευχές μου για την πορεία του καινούργιου βιβλίου του:
«-Σαν πλησιάζει η θύελλα, έβγα από το λιμάνι/
τα φοβισμένα τα σκαριά το κύμα θραύση κάνει»
«-Ό,τι η αγάπη όρισε, εχθρός δεν θα τ΄αλλάξει/
Έχει κι εκείνη θώρακα και νύχια ν’ αντιτάξει!».