Ο Αυστραλός πολεμιστής της Μάχης της Κρήτης G. Edwards, όταν κρίθηκε η τύχη αυτής της γιγαντομαχίας, κατάφερε να φτάσει στη Χώρα Σφακίων, αλλά ήταν από τους 5.000 των συμμαχικών στρατευμάτων που δεν κατέστη δυνατόν να παραλάβει ο αγγλικός στόλος.
Συνελήφθη από τους Γερμανούς και κλείστηκε σε στρατόπεδο αιχμαλώτων στη Σούδα. Με έναν συμπολεμιστή του κατάφερε να δραπετεύσει και μετά από μέρες ταλαιπωρίας, σε σκληρές συνθήκες, έφτασε στο Μοναστήρι του Πρέβελη, όπου υπήρχε η πληροφόρηση ότι στην παραλία του στη Λίμνη (Φοινικόδασος) θα προσέγγιζαν συμμαχικά πλωτά μέσα.
Οι μοναχοί του ιστορικού αυτού μοναστηριού έδωσαν το “παρών” σε όλες τις κρητικές επαναστάσεις. Ετσι και τώρα αγωνίστηκαν κι έσωσαν αμέτρητους συμμάχους μα και Ελληνες από το μένος των ναζί. Οι μοναχοί του είχαν φυλακισθεί στο Φιρκά και την Αγιά και με μεγάλο αγώνα του μακαριστού επισκόπου Αγαθάγγελου Ξηρουχάκη απελευθερώθηκαν και κλήθηκε δε να τους παραλάβει ο ίδιος από τη φυλακή. Ηταν 13 Σεπτεμβρίου 1941, παραμονή της πανηγύρεως του Τιμίου Σταυρού και την ίδια μέρα επεστράφηκε και ο κλαπείς από τους κατακτητές θαυματουργός Τίμιος Σταυρός του Πρέβελη, μετά από θαυματουργικό τρόπο.
Η πρώτη προσέγγιση σκάφους στον κολπίσκο της Λίμνης πραγματοποιήθηκε στις 27 Ιουλίου 1941 και ήταν το υποβρύχιο “Thrasher” που έφερε και τον θρυλικό πλοίαρχο Pool για να συντονίζει τις αποχωρήσεις των συμμάχων.
Σχεδόν μεσάνυχτα αναδύθηκε 100 μέτρα από την ακτή και δόθηκαν οδηγίες όσοι θα επιβιβάζονταν ν’ αποβάλλουν τα ρούχα τους και να κολυμπήσουν ως αυτό. Παρέλαβε 80 Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς και 28 Ελληνες, διωκόμενους από τους κατακτητές.
Στην ακτή κατά τον αποχωρισμό των συμμάχων από όσους Κρητικούς τους βοήθησαν οι σκηνές που εκτυλίχθηκαν ήταν συγκλονιστικές. Το έτος 1955 αγόρασε με τη σύζυγό του έκταση στις ακτές της δυτ. Αυστραλίας και τη χώρισε σε οικοδομικά τετράγωνα και μέχρι το 1960 είχαν πουλήσει περί τα 50.
Αποφάσισαν το χωριό – κωμόπολη που αναπτυσσόταν να το ονομάσουν Πρέβελη σαν ελάχιστη ανταπόδοση και σε όλη την περιοχή όπου βοηθήθηκε αυτός και πολλοί άλλοι να διασωθούν.
Το έτος 1977 αποφάσισε το ζεύγος Edwards να αναγείρει ελληνική εκκλησία σε οικόπεδο που ο Ελληνας επίσκοπος Περθ Ιεζεκιήλ, ο πρόξενος της Ελλάδος και ο ίδιος επέλεξαν, πλησίον του χωριού. Την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, όπως στον Πρέβελη.
Εγκαινιάστηκε στις 20-5-1979 από τον Αρχιεπίσκοπο Αυστραλίας. Την 3η Σεπτεμβρίου 1976 ο Εντουαρντ με τη σύζυγό του έφτασαν στο μοναστήρι του Πρέβελη για προσκύνημα και απότιση φόρου τιμής σ’ αυτόν τον τόπο και οι μοναχοί τους υποδέχθηκαν με συγκινητικές εκδηλώσεις.
Ο μακαριστός ηγούμενος της μονής Αγαθάγγελος Λαγουβάρδος είχε φυγαδευτεί στην Αίγυπτο όπου υπηρέτησε σαν λοχαγός, στρατιωτικός ιερέας. Αρχές Νοεμβρίου του 1944 και δύο ημέρες πριν αναχωρήσει για Κρήτη, απεβίωσε από συγκοπή. Ισως από τη συγκίνηση της επικείμενης επανόδου του στην πατρίδα, στο μοναστήρι του…
Στο μοναστήρι απονεμήθηκε τιμητικό δίπλωμα από την κυβέρνηση και τον λαό της Νέας Ζηλανδίας και από τον στρατάρχη Alexander, ανώτερο διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων της Μεσογείου, έχουν ανεγερθεί δύο μνημεία σχετικά μέσα κι έξω από τη μονή. Σε αναμνηστική πλάκα έξω από την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη στην Αυστραλία εντοιχίστηκε πλάκα που αναγράφει τα παρακάτω (σε μετάφραση στα ελληνικά):
«Στην Κρήτη, το 1941 Αυστραλοί και Ελληνες στρατιώτες, ενωμένοι και αδελφωμένοι με τον Κρητικό Λαό, αντιμετώπισαν τις δυνάμεις της βίας του γερμανικού ναζισμού. Οταν υπέκυψαν στη βάναυση γερμανική μηχανή, οι Αυστραλοί διασκορπίστηκαν σε όλο το νησί και ο πληθυσμός του τους επροστάτευσε, τους ετροφοδότησε, τους απέκρυψε και τους βοήθησε να διαφύγουν στον ελεύθερο κόσμο παρά τα τρομακτικά αντίποινα των Γερμανών.
Το μοναστήρι του Πρέβελη επρωτοστάτησε στην περίθαλψη των στρατιωτών της κοινοπολιτείας και σε ανάμνηση αυτών των ένδοξων γεγονότων ιδρύθη τούτος ο ναός του Θεολόγου και ονομάσθη Πρέβελης το παρακείμενον χωρίον από τους ιδρυτάς του E.G. Edwards και της συζύγου του Beryl.
Εγένετο εν έτει 1979».
Σήμερα, αν και οι κτήτορές του δεν ευρίσκονται στη ζωή, η κωμόπολη Prevelly στην περιοχή Margaret River της νοτιοδυτικής Αυστραλίας εξακολουθεί να αναπτύσσεται κτηριακά, αλλά και με λίμνες, πάρκα κ.λπ. και να θυμίζει στους νεότερους της χώρας πως σε έναν άλλο τόπο, ιερό, με το όνομα αυτό, κάποτε, οι πρόγονοί τους βρήκαν καταφυγή, αγάπη και σωτηρία.
Γιατροί στη Μάχη της Κρήτης
Με τις κατ’ έτος τελετές και εκδηλώσεις για τη Μάχη της Κρήτης τιμώνται φυσικά όλοι όσοι έλαβαν μέρος σ’ αυτήν, άσχετα από ειδικότητα, πόστο ή εθνικότητα. Για μια κατηγορία όμως, από αυτούς τους ηρωικούς μαχητές, ίσως δεν έχει γίνει η ειδική αναφορά που άξιζαν.
Είναι οι γιατροί, το προσωπικό των ιατρικών στρατιωτικών υπηρεσιών.
Οι γιατροί της Κρήτης τίμησαν πραγματικά τον όρκο του Ιπποκράτη περιθάλποντας με πρωτόγονα μέσα της εποχής τους τραυματίες των βάρβαρων βομβαρδισμών, τους τραυματίες της Μάχης.
Μετά την κατάκτηση του νησιού μας σε πάρα πολλές περιπτώσεις περιέθαλψαν με κίνδυνο της ζωής τους τραυματίες συμμάχους, που δεν μπόρεσαν να αναχωρήσουν από την Κρήτη και τους έκρυβαν οι Κρητικοί πατριώτες.
Περιέθαλψαν τραυματίες – αντάρτες και πολλές φορές πήραν και οι ίδιοι ενεργό μέρος στην αντίσταση. Στη Μάχη της Κρήτης αναφέρεται νεκρός ο Ελληνας ανθυπίατρος Μιχαήλ Καθοπούλης που σκοτώθηκε στο Ηράκλειο. Παρακάτω θα αναφερθώ σε συμμάχους στρατιωτικούς γιατρούς που συμμετείχαν στη Μάχη.
Σε αρκετές επιτύμβιες πλάκες του Στρατιωτικού Συμμαχικού Νεκροταφείου Σούδας διαβάζουμε: Royal Army Medical Corps και πιο κάτω τα στοιχεία κάποιου γιατρού ή βοηθού ιατρού, που σκοτώθηκε στη Μάχη την ώρα που χειρουργούσε ή κατά τους βομβαρδισμούς ή πέθανε στην Κρήτη αργότερα. Είναι γνωστή η ιστορία του ηρωικού και πολυβασανισμένου Βρετανού επιάτρου Βίκτωρα Σόμερβιλ που δεν κατάφερε να διαφύγει στη Μέση Ανατολή. Βαριά άρρωστο τον περιέθαλψαν ένα διάστημα στο Καλαμίτσι Αποκορώνου και μετά στον Εμπρόσνερο. Στο βιβλίο του “Ο Κρητικός Μαντατοφόρος” ο Γιώργης Ψυχουντάκης περιγράφει την άθλια κατάσταση που βρισκόταν, όταν τον πήγε στην Αση-Γωνιά ο καταγόμενος από τον Αλίκαμπο Κωστής Γρύλλος, φορτωμένο σε έναν γάιδαρο.
Περιγράφει ακόμη τη συγκινητική αφοσίωση του Αγγλου στρατιώτη, ιπποκόμου του γιατρού, που με κανέναν τρόπο δεν ήθελε να τον εγκαταλείψει. Αναφέρει ο Ψυχουντάκης πως έντυσαν τον γιατρό σαν μια κρητικιά γερόντισσα με χαμηλό δεμένο τσεμπέρι κ.λπ. και πάλι φορτωμένο στον γάιδαρο με ημέρες πεζοπορία τον μετέφεραν στο Γερακάρι Αμαρίου μετά από πολλές περιπέτειες. Από εκεί θα τον προωθούσαν στις νότιες ακτές για μεταφορά στην Αίγυπτο.
Δεν πρόφτασαν όμως, γιατί ο γιατρός εξαντλημένος από την αρρώστια και την πολυήμερη κακουχία πάνω στον γάιδαρο πέθανε στην Αγία Παρασκευή Αμαρίου στις 24 Νοεμβρίου του 1941.
Η συμμετοχή των χωρικών από όλη την περιοχή στην κηδεία του ήταν πάνδημη και αυτό ευερέθισε τους Γερμανούς που το πληροφορήθηκαν και προέβησαν σε πολλές εκτελέσεις.
Σήμερα αναπαύεται στον τάφο Νο 13 Ε1 του Συμμαχικού Νεκροταφείου Σούδας και στο βιβλίο του νεκροταφείου διαβάζουμε: Σόμερβιλ Βίκτωρ 106130 R.A.M.C. 23-11-41, ετών 56, γιος του Ουίλιαμ και της Ελίζαμπεθ. Σύζυγος Δωροθέα από το Bournemouth Hampshire.
Ο Βρετανός αντισμήναρχος Εδ. Χάουελλ, ο τελευταίος υπερασπιστής του αεροδρομίου Μάλεμε, με το μοναδικό αεροσκάφος που είχε μείνει και που παρέμεινε δύο ημέρες σε ένα χαντάκι του αεροδρομίου με θρυμματισμένα πόδια και χέρια, αναφέρει για τον μοναδικό στρατιωτικό γιατρό στο Μάλεμε, τον ηρωικό υπίατρο της αεροπορίας Τομ Κάλλεν, που παρ’ ότι έπασχε από βαριάς μορφής δυσεντερία κατέβαινε σερνόμενος από το κρεβάτι του για να περιποιείται τους τραυματίες κάνοντας δουλειά για δέκα, όπως γράφει ο Χάουελλ. Είχε εγκαταστήσει ένα χειρουργείο στην πλαγιά του λόφου στο Μάλεμε και εργαζόταν εκεί μέσα στη φωτιά, ενώ η μάχη λυσσομανούσε τριγύρω. Αυτόν τον εγχείρησε σε ένα μαγαζάκι του Μάλεμε γιατί εν τω μεταξύ καταστράφηκε το παραπάνω χειρουργείο. Ο γιατρός ήταν στο πόδι τρία μερόνυχτα, όπως αναφέρει, γιατί διαρκώς έφερναν τραυματίες και μοναδικούς βοηθούς είχε άπειρους υπαξιωματικούς πολεμικής ειδικότητας. Εκεί στο Πολεμικό Νεκροταφείο Σούδας αναπαύονται ακόμη πολλοί από το Ιατρικό Σώμα της Κοινοπολιτείας.
Ο επίατρος D. Wardrop 36 χρόνων και ο επίατρος J. Rouse 38 χρόνων που μαζί με τους βοηθούς των E. Τέιλορ, Τουίλ Φάρντο, Ρ. Μπαστάβλε, όλοι 22 ετών, σκοτώθηκαν στις 18 του Μάη κατά τον βομβαρδισμό του ιατρικού σταθμού των.
Ο γιατρός (λοχαγός) R. Easton που σκοτώθηκε στις 25 του Μάη μαζί με τον E. Appleby. Ο Γκ. Σέγουαρντ την 6η Ιουλίου 1941 και ο Τζ. Γουντ τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου. Ο Εβραίος στο θρήσκευμα από το Ιατρικό Σώμα της Ν. Ζηλανδίας που σκοτώθηκε και αρκετοί άλλοι.
Εκκλησία Κρήτης: Θυσίες στη Μάχη και την κατοχή
Βαρύς ο φόρος αίματος κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις και κυρίως κατά τη γερμανική κατοχή.
Σε πολεμικά γεγονότα και κυρίως από εκτελέσεις έχασαν τη ζωή τους στην Ελλάδα την περίοδο 1941 – 1945 εκατόν ένας (101) από τη δράση Γερμανών και Ιταλών και τριάντα τρεις (33) από τη δράση Βουλγάρων.
Από διάφορες πηγές συγκέντρωσα όσους θυσιάστηκαν από την Εκκλησία της Κρήτης, χωρίς να είμαι σίγουρος ότι δεν υπήρξαν και κάποιοι άλλοι που δεν εντόπισα.
Τους αναφέρω:
* Κωνσταντίνος Αγγελάκης, ιερέας της Μητρόπολης Πέτρας. Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς την Πρωτομαγιά του 1943.
* Οι μοναχοί της Μονής Γωνιάς Κισάμου Παρθένιος Αναγνωστάκης, Γεράσιμος Βρομισιμάκης, Σεραφείμ Μαρινάκης, Γερβάσιος Ντουσάκης και Καλλίνικος Σιδεράκης εκτελέστηκαν την 1η Σεπτεμβρίου του 1941.
* Ανδρέας Βαρδιάμπασης, εφημέριος του χωριού Λιβάδια Μυλοποτάμου. Συνελήφθη και εκτελέστηκε μαζί με άλλους συγχωριανούς του τον Σεπτέμβριο του 1943.
* Συμεών Δρεττουλάκης, μοναχός της Μονής Ασωμάτων Αμαρίου. Εκτελέστηκε μαζί με άλλους πατριώτες τον Αύγουστο του 1944.
* Φώτιος Θεοδοσάκης, αρχιμανδρίτης στον Ναό του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο. Συνελήφθη και εκτελέστηκε από τους Γερμανούς τον Ιούνιο του 1941.
* Δαμιανός Καλλέργης, μοναχός της Μονής Αρσανίου της Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. Συνελήφθη, βασανίστηκε και εκτελέστηκε τον Ιούνιο του 1943.
* Εμμανουήλ Καλλέργης, ιερέας στο χωριό Λουτρά. Πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης, συνελήφθη και εκτελέστηκε μαζί με άλλους 10 ενορίτες του τον Ιούλιο του 1941.
* Εμμανουήλ Κουκουράκης, ιερέας της κοινότητας Πρασέ της Μητρόπολης Κυδωνίας και Αποκορώνου. Οι Γερμανοί τον εκτέλεσαν μαζί με άλλους 26 κατοίκους του χωριού Αλικιανός, τον Ιούλιο του 1941.
* Σπυρίδων Κουντουράκης, εφημέριος του χωριού Ελους της Μητρόπολης Κισάμου. Σκοτώθηκε σε μάχη κατά των Γερμανών.
* Αντώνιος Λουδάκης, ιερέας στο χωριό Καμάρα Κισάμου. Συνελήφθη, βασανίστηκε και εκτελέστηκε τον Μάιο του 1941.
* Κωνσταντίνος Μαρκάκης, ιερέας στη Μητρόπολη Ρεθύμνης. Πέθανε τον Μάιο του 1941 από τα βασανιστήρια στα οποία τον υπέβαλαν οι Γερμανοί.
* Καλλίνικος Παπαθανασάκης, Γεννάδιος Συλλιγνάκης και Ευμένιος Σταματάκης, μοναχοί της Μονής Τοπλού. Εκτελέστηκαν τον Αύγουστο του 1944.
* Λεωνίδας Πνευματικάκης, ιερέας του χωριού Κρεββατάς Βιάννου. Εκτελέστη στις 14 Σεπτεμβρίου του 1943 μαζί με άλλους 22 ενορίτες του.
* Γρηγόριος Προγούλης, ιερέας του χωριού Πλατανιά της Μητρόπολης Κυδωνίας. Πήρε μέρος στη μάχη της Κρήτης ως επικεφαλής ομάδας. Συνελήφθη από τους Γερμανούς και εκτελέστηκε μπροστά στους γονείς και τα αδέλφια του τον Μάιο του 1941.
* Μιχαήλ Σηφάκης, εφημέριος της Αγίας Βαρβάρας Ηρακλείου. Εκτελέστηκε τον Ιούνιο του 1943.
* Γεώργιος Σηφάκης, ιερέας και δάσκαλος στο Μονοφάτσι Ηρακλείου. Συνελήφθη μαζί με τον γιο του και άλλους 51 ενορίτες. Εκτελέστηκαν, με την κατηγορία ότι συνεργάζονταν με αντάρτες, τον Ιούνιο του 1941.
* Κύριλλος Συναδάκης, ιερέας στη Μονή του Αγίου Αντωνίου Αρβης. Εκτελέστηκε τον Σεπτέμβριο του 1943.
* Αλέξανδρος Τοράκης. Πέθανε τον Μάρτιο του 1944 από τα βασανιστήρια.
* Δωρόθεος Τσαγκαράκης, μοναχός της μονής Βιδιανής Λασιθίου. Συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Είχε στην κατοχή του ραδιόφωνο και μετέδιδε καθημερινά δελτίο ειδήσεων. Συνελήφθη και εκτελέστηκε στην Αγιά τον Οκτώβριο του 1943.
