Η πτώχευση των επιχειρήσεων είναι ένα γνωστό ερευνητικό πρόβλημα που συνήθως αντιμετωπίζεται με διάφορα μεθοδολογικά εργαλεία (βλ. Ζοπουνίδης, 2013). Στο συγκεκριμένο άρθρο επανεξετάζεται τι μπορεί να κρύβουν πέντε χρηματοοικονομικοί δείκτες χρησιμοποιώντας ως εργαλείο ανάλυσης τη μέθοδο της Ποιοτικής Συγκριτικής Ανάλυσης με χρήση ασαφών συνόλων (fs/QCA).
Πρόκειται για μια χρήσιμη προσέγγιση για την αναζήτηση αναγκαίων και ικανών συνθηκών (μεταβλητών ή συνδυασμών τους) για την παρουσία (ή απουσία) ενός αποτελέσματος (πχ πτώχευση).
Ποιοτική Συγκριτική Ανάλυση (ΠΣΑ) με χρήση ασαφών συνόλων
Τη δεκαετία του 80’ προτάθηκε από τον Ragin η ΠΣΑ (QCA) με βάση την άλγεβρα Boole. Στόχος ήταν η ανάπτυξη μιας «σύνθετης στρατηγικής» που θα κινείται ανάμεσα στις μεθόδους που προσανατολίζονται προς τις περιπτώσεις (case-oriented) ή ποιοτικές προσεγγίσεις, αλλά και στις μεθόδους που προσανατολίζονται προς τις μεταβλητές (variable-oriented) ή ποσοτικές προσεγγίσεις.
Τη δεκαετία του 90’, ο Ragin, επέκτεινε τη μέθοδο μέσω της χρήσης των ασαφών συνόλων, στην fs/QCA. Πρόκειται για μια μέθοδο ανάλυσης συνόλων με στόχο την ανακάλυψη όλων των αναγκαίων και ικανών συνθηκών που οδηγούν στο αποτέλεσμα. Οι αναγκαίες συνθήκες είναι αυτές που ‘παράγουν’ το αποτέλεσμα. Όλες οι περιπτώσεις που εμφανίζουν ένα αποτέλεσμα, εμφανίζουν επίσης και τις αναγκαίες συνθήκες. Ωστόσο, οι αναγκαίες συνθήκες από μόνες τους δεν είναι πάντα αρκετές για την εμφάνιση ενός αποτελέσματος. Οι ικανές συνθήκες είναι αυτές που πάντα οδηγούν σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, αν και αυτές μπορεί να είναι αρκετές.
Η fs/QCA συμπληρώνει άλλες μεθόδους με τρεις τρόπους: (α) ασυμμετρία (οι σχέσεις μεταξύ ανεξάρτητων/εξαρτημένων μεταβλητών αντιμετωπίζονται ως μη συμμετρικές), (β) πολλαπλά μονοπάτια-λύσεις οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα και (γ) αιτιακή πολυπλοκότητα.
Πιλοτική εφαρμογή
Η εφαρμογή έγινε σε 19 υγιείς και μη υγιείς επιχειρήσεις βάσει πέντε χρηματοοικονομικών δεικτών που αποτελούν τις αιτιώδεις συνθήκες για το αποτέλεσμα-πτώχευση. Οι δείκτες είναι: Συνολική Ικανότητα Δανεισμού (ΣΙΔ), Μακροπρόθεσμη Ικανότητα Δανεισμού (ΜΙΔ), Διαχείριση Χρηματοοικονομικών Εξόδων (ΔΧΕ), Γενική Ρευστότητα (ΓΡ) και Άμεση Ρευστότητα (ΑΡ). Ως μεταβλητή αποτελέσματος δημιουργήθηκε η μεταβλητή πτώχευσης (ΠΤΩΧ). Οι επιδόσεις των επιχειρήσεων καθώς και τα ασαφή σύνολα φαίνονται στον Πίνακα 1, ενώ οι τιμές των τριών κατωφλιών βαθμονόμησης εμφανίζονται στον Πίνακα 2.
Ένας καλός δείκτης ΣΙΔ είναι μικρότερος ή ίσος του 67%, ένας καλός δείκτης ΜΙΔ μεγαλύτερος ή ίσος του 60%, ο δείκτης ΔΧΕ μικρότερος ή ίσος του 3%, ο δείκτης ΓΡ μεγαλύτερος ή ίσος του 2 και ο δείκτης ΑΡ μεγαλύτερος ή ίσος του 1.
Ως τιμές κατωφλιών για την περίπτωση εντός, εκτός και μέγιστης ασάφειας (Πίνακας 2), του δείκτη ΣΙΔ χρησιμοποιήθηκαν οι τιμές 0,75, 0,67 και 0,68. Ομοίως, για τον δείκτη ΜΙΔ χρησιμοποιήθηκαν οι τιμές 0,50, 0,60 και 0,55, κ.ο.κ. Για παράδειγμα, στο ασαφές σύνολο των επιχειρήσεων με κακή επίδοση στον ΣΙΔ, η επίδοση 0,75 ή υψηλότερα, βαθμονομείται με τιμή 0,95 έως 1, όπως στη 2η επιχείρηση ο ΣΙΔ=0,80 αντιστοιχεί στην ασαφή τιμή 0,99 υποδεικνύοντας σίγουρη συμμετοχή στο σύνολο των κακών επιχειρήσεων. Ομοίως, μια επίδοση στον ΣΙΔ μεταξύ 0,68 και 0,75 βαθμονομείται με τιμή μεταξύ 0,50 και 0,95 υποδεικνύοντας μια επιχείρηση ‘περισσότερο εντός απ’ ότι εκτός’ του συνόλου των επιχειρήσεων με κακή επίδοση. Για παράδειγμα, στην 4η επιχείρηση με δείκτη=0,72, η ασαφής τιμή=0,85. Ένας δείκτης μεταξύ 0,68 και 0,67 υποδεικνύει μια επιχείρηση ‘περισσότερο εκτός απ’ ότι εντός’ του συνόλου των επιχειρήσεων με κακή επίδοση, και τέλος ένας δείκτης κάτω από 0,67 υποδεικνύει μια επιχείρηση που είναι σίγουρα εκτός του συνόλου των επιχειρήσεων με κακή επίδοση, όπως η 19η με δείκτη=0,65 και ασαφή τιμή=0. Ομοίως, ισχύει για όλα τα υπόλοιπα ασαφή σύνολα.
Αρχικά αναλύθηκαν οι αναγκαίες συνθήκες που ‘παράγουν’ την πτώχευση. Οι δείκτες είναι οι ΣΙΔ, ΜΙΔ και ΔΧΕ. Δηλαδή, όταν υπάρχει πτώχευση, συνυπάρχουν κακές επιδόσεις και στους τρεις αυτούς δείκτες.
Ακολούθως αναλύθηκαν οι ικανές συνθήκες της πτώχευσης. Πρόκειται για δύο μονοπάτια-κανόνες που όταν συμβαίνουν έχουν ως αποτέλεσμα την πτώχευση, ως εξής:
• EAN ταυτόχρονα κακοί δείκτες ΣΙΔ, ΜΙΔ, ΔΧΕ και όχι κακός δείκτης ΓΡ (ανεξάρτητα εάν ο δείκτης ΑΡ λαμβάνει καλές ή κακές τιμές), ΤΟΤΕ πτώχευση, ή εναλλακτικά,
• ΕΑΝ ταυτόχρονα κακοί δείκτες ΣΙΔ, ΜΙΔ, ΔΧΕ, ΑΡ (ανεξάρτητα εάν ο δείκτης ΓΡ λαμβάνει καλές ή κακές τιμές), ΤΟΤΕ πτώχευση.
Πίσω από αυτή την πρώτη ‘ανάγνωση’ των αποτελεσμάτων κρύβονται πολλά τεχνικά θέματα. Σίγουρα όμως οι δείκτες υποδεικνύουν μονοπάτια για το αποτέλεσμα-πτώχευση. Αξίζει να τονίσομε ότι τα αποτελέσματα αφορούν το συγκεκριμένο σύνολο δεδομένων, δηλαδή η μέθοδος επιδιώκει να περιγράψει (όχι να προβλέψει) τι κρύβουν οι αριθμοί.
*Η Λία Κρασαδάκη είναι δρ Πολυτεχνείο Κρήτης, Εργαστήριο ΕΡΓΑΣΥΑ
**Ο Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι Καθηγητής, Πολυτεχνείο Κρήτης
Επίτιμος Διδάκτωρ, ΑΠΘ, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρημα/κών, Distinguished Research Professor, Audencia Business School, France***Ο Μιχάλης Δούμπος είναι Καθηγητής, Πολυτεχνείο Κρήτης
Εργαστήριο Financial Engineering
