Η βασίλισσα πέθανε αλλά τα έργα της βασιλείας της μένουν. Κάποια απ’ αυτά είναι γνωστά όπως οι απαγχονισμοί νεαρών αγωνιστών στην Κύπρο ή η εξόντωση δεκάδων χιλιάδων Κενυατών από τις βρετανικές αποικιοκρατικές δυνάμεις τη δεκαετία του ’50. Κάποια δεν είναι.
Ο Αμερικανός ναύαρχος Horacio Rivero είχε δηλώσει το 1964 στο Πεντάγωνο:”Αυτό το νησί το θέλω!” Έτσι ξεκίνησε μια υπόθεση ξεριζωμού και βίας που θα ενέπλεκε ευθέως και τη βασίλισσα. Το νησί είναι η ατόλη Ντιέγκο Γκαρσία που ανήκει στο Αρχιπέλαγος Τσάγκος του Ινδικού Ωκεανού.
Ο Μαυρίκιος και το Τσάγκος ήταν βρετανική αποικία η οποία βρισκόταν στη διαδικασία ανεξαρτητοποίησης στα μέσα του ’60. Οι Βρετανοί όμως απέσπασαν το 1965 το Τσάγκος από τον Μαυρίκιο και τρία νησιά από τις Σεϋχέλλες και το 1968 έδωσαν ανεξαρτησία μόνο στον Μαυρίκιο. Στόχος τους ήταν να δημιουργήσουν μια βάση για τις ΗΠΑ που θα περιστοιχίζεται από ασφαλή νησιά.
Η διαδικασία λήψης τέτοιων αποφάσεων είναι άγνωστη στο ευρύ κοινό. Η βασίλισσα μπορεί να περνάει νόμους χωρίς την έγκριση της βουλής μετά από τη σύγκληση του λεγόμενου Μυστικού Συμβουλίου (Privy Council). Ο καθηγητής ανθρωπολογίας David Vine στο βιβλίο του Island of Shame, Princeton University Press, 2009, εξηγεί τη διαδικασία. Το Συμβούλιο απαρτίζεται από πρώην και τωρινούς υπουργούς οι οποίοι «Εμφανίζονται ενώπιον της Βασίλισσας στο Παλάτι του Μπάκιγχαμ όρθιοι σε ημικύκλιο με τα κεφάλια ελαφρά σκυμμένα σαν Δρυίδες. Δεν κάθονται ποτέ. Τα θέματα του Συμβουλίου διαβάζονται και η Βασίλισσα απλώς λέει, “Συμφωνώ”».
Η απόσπαση του Τσάγκος και του Ντιέγκο Γαρσία έγινε νόμος του κράτους με απόλυτη μυστικότητα και στη συνέχεια το Ντιέγκο Γκαρσία ενοικιάστηκε στις ΗΠΑ για να δημιουργήσουν εκεί μια από τις σημαντικότερες στρατιωτικές τους βάσεις απ’ όπου ελέγχουν τη νότια Ασία, τη Μ. Ανατολή, τμήμα της Ευρώπης και την ανατολική Αφρική. Πολλές σκοτεινές οικονομικές λεπτομέρειες της “ενοικίασης” κρατήθηκαν μυστικές και από αυτό το Αμερικανικό Κογκρέσο.
Η βάση χτίστηκε με τη βία. Οι κάτοικοι και τα ζώα τους έπρεπε να εξαφανιστούν. Πρώτα οι Βρετανοί δοκίμασαν να εξοντώσουν τα σκυλιά των κατοίκων με πολυβόλα και στρυχνίνη. Όταν απέτυχαν, έβαλαν δολώματα με κρέας σε παραπήγματα, τα έκλεισαν μέσα και τα έπνιξαν μπροστά στα μάτια των ιδιοκτητών τους με τα καυσαέρια αμερικανικών στρατιωτικών οχημάτων. Ύστερα, σταδιακά πέταξαν τους περίπου 2000 κατοίκους του Αρχιπελάγους σαν φορτίο σε σαπιοκάραβα και τους εγκατέλειψαν στον Μαυρίκιο και τις Σεϋχέλλες χωρίς καμιά βοήθεια. Κάποιοι πέθαναν από τις κακουχίες, άλλοι από τις αρρώστιες, τη φτώχεια και τις διακρίσεις, άλλοι αυτοκτόνησαν. Οι φωνές αγωνίας των ξεριζωμένων ήταν αδύνατο να διαπεράσουν τους χοντρούς τοίχους του Μπάκιγχαμ.
Η ιστορία του Τσάγκος και του Ντιέγκο Γκαρσία, αν και είχε αρχίσει να διαδραματίζεται από τη δεκαετία του ’60, χρειάστηκε δεκαετίες για να κάνει τη δειλή εμφάνισή της στη δημοσιότητα. Η τραγικότητα και η μυστικότητά της με ώθησαν να γράψω το μυθιστόρημα, Το Αρχιπέλαγος, Εκδόσεις Έναστρον, 2012, βασισμένο στα πραγματικά γεγονότα.
Με τα χρόνια κάποιοι από τους ξεριζωμένους προσέφυγαν στα δικαστήρια της Βρετανίας και των ΗΠΑ για να τους επιτραπεί να επιστρέψουν στη γη τους. Η Βρετανία δεν είχε πρόθεση να διακινδυνεύσει αρνητικές για την πολιτική της αποφάσεις. Το 2004 το Μυστικό Συμβούλιο συνήλθε άλλη μια φορά μπροστά στη Βασίλισσα με το ερώτημα της απαγόρευσης της επιστροφής στους κατοίκους του Τσάγκος. Η Βασίλισσα δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να επαναλάβει το γνωστό “Συμφωνώ”. Το 2007 ένα βρετανικό εφετείο εξέδωσε την ετυμηγορία ότι η απόφαση του Μυστικού Συμβουλίου συνιστούσε “κατάχρηση εξουσίας”. Ως εκεί όμως. Σήμερα μόνο σύντομες επισκέψεις των κατοίκων του Τσάγκος επιτρέπονται στην πατρογονική τους γη για να φροντίζουν τους τάφους των προγόνων τους και να θυμούνται τη χαμένη τους ζωή. Μια τραγωδία χωρίς κάθαρση που πήρε τη θέση μικρής υποσημείωσης της Ιστορίας.
Η μεγαλύτερη Ιστορία έχει περιγραφεί από τον κορυφαίο των ιστορικών στην αρχαιότητα. Ο Θουκυδίδης αποδίδει ως εξής τον διάλογο Αθηναίων και Μηλίων το 416 π.Χ. λίγο προτού οι Αθηναίοι σκοτώσουν όλους τους άνδρες και εξανδραποδίσουν τις γυναίκες και τα παιδιά της Μήλου: «Έχουμε την άποψη ότι είναι νόμος της φύσης οι θεοί και με βεβαιότητα οι άνθρωποι να αναγκάζονται να επιβάλλουν την εξουσία τους οποτεδήποτε έχουν τη δυνατότητα. Αυτόν τον νόμο δεν τον θεσπίσαμε ούτε το εφαρμόσαμε πρώτοι εμείς, αλλά έτσι τον βρήκαμε και έτσι θα τον αφήσουμε εσαεί και γνωρίζουμε ότι και εσείς και οποιοιδήποτε άλλοι, αν είχατε τη δική μας δύναμη, θα κάνατε τα ίδια».
Δυόμιση χιλιετίες αργότερα η διαπίστωση αυτή παραμένει ανατριχιαστικά αναλλοίωτη. Οι εξουσίες, κάθε είδους εξουσίες, εξυπηρετούν πρωτίστως τα δικά τους συμφέροντα και πρώτα απ’ όλα τις προσωπικές φιλοδοξίες και τα συμφέροντα των ηγετών-με σπάνιες εξαιρέσεις. Η Ελισάβετ το έκανε αυτό επί εβδομήντα έτη κληρονομικώ δικαιώματι.
*Ο Γιάννης Α. Φίλης είναι π. πρύτανης Πολυτεχνείου Κρήτης
