Παρεκκλίνοντας λίγο από τη ροή των φωτογραφιών με τα Χανιά της Κατοχής, θα σας παρουσιάσω σήμερα ένα πρόσφατο απόκτημά μου. Πρόκειται για μια εξαιρετική, κατά τη γνώμη μου, φωτογραφία από τα Χανιά του 19ου αιώνα, εξαιρετική για το πλήθος των ιστορικών πληροφοριών που μας δίνει, αλλά και για την εικαστική της πληρότητα. Η φωτογραφία αυτή βρέθηκε στη Γερμανία και ως τώρα είναι γνωστό μόνο ένα χαρακτικό “αντίγραφό” της που είχε δημοσιευτεί σε γερμανικό περιοδικό του 1897. Πρόκειται για μια λήψη της ανατολικής πλευράς του κυρίως λιμανιού και του λόφου του Καστελιού, με το “Κονάκι” των πασάδων της Κρήτης να δεσπόζει στο κέντρο. Σημείο λήψης ήταν μάλλον η βάση του φάρου. Φωτογράφος υποθέτω ότι ήταν κάποιος Γερμανός ή Αυστριακός, μάλλον ο επιχειρηματίας και μετέπειτα πρόξενος της χώρας του στα Χανιά, Ριχάρδος Κρούγερ. Το τουρκικό διοικητήριο, γνωστό ως Σεράγιο ή Κονάκι, κτίστηκε το 1850 για να στεγάσει την έδρα του εκάστοτε Γενικού Διοικητή της Κρήτης που μεταφέρθηκε τότε από το Ηράκλειο, δηλαδή τα γραφεία και την κατοικία του. Ήταν κατασκευασμένο κυρίως από τσατμά, δηλαδή δοκάρια και λεπτά ξύλα που είχαν επικαλυφθεί από σοβά, για αυτό και όταν πυρπολήθηκε το Φεβρουάριο του 1897 καταστράφηκε ολοσχερώς. Διατηρήθηκε μόνο η λίθινη βάση του (για λίγα χρόνια) και οι ισχυρές πέτρινες αντηρίδες έξω από τα τείχη του Καστελιού, στις οποίες εδραζόταν κατά το 1/3 του περίπου. Η φωτογραφία αυτή λοιπόν δε μπορεί να είναι μεταγενέστερη του 1895, δεδομένου μάλιστα ότι υπάρχει στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης μία άλλη τραβηγμένη από τον Γάλλο πρόξενο Blanc και δείχνει πολλά παραλιακά κτίσματα που προστέθηκαν μετά το 1895. Τα περισσότερα σώζονται και σήμερα, λείπουν όμως από τη φωτογραφία μας, έτσι συμπεραίνουμε ότι έχει τραβηχτεί πριν το 1895. Η φωτογραφία που έχει άμεση σχέση με τη δική μας, είναι αυτή που τράβηξε το καλοκαίρι του 1890 ο Γάλλος αστρονόμος Pluvinel, την οποία και δημοσιεύσαμε στις “Φωτοαναδρομές” με αριθμό 442.
Τα κτίσματα που περιβάλλουν το “Κονάκι” και μάλιστα το υπό κατεδάφιση τουρκικό οχυρό που έζωνε τη γωνία ακριβώς από κάτω, απέναντι από την είσοδο του λιμανιού, βρισκόταν στην ίδια ακριβώς κατάσταση. Ας τα δούμε πιο αναλυτικά, σχολιάζοντας τις φωτογραφίες της σημερινής δημοσίευσης:
Στην πρώτη, ολόκληρη η φωτογραφία με το Κονάκι στο κέντρο και τα υπόλοιπα κτήρια της Οθωμανικής διοίκησης γύρω του (φυλακές, χωροφυλακή, Μ. Αρσενάλι, δικαστήρια, βενετσ. διοικητήριο, τούρκικο σχολείο, τούρκικος προμαχώνας). Είναι μία από τις 3 κυρίως φωτογραφίες που αποτύπωσαν το Κονάκι πριν την καταστροφή του. Οι άλλες 2 που έχω υπόψη μου είναι του Pluvinel και του Blanc.
Στη δεύτερη, η φωτογραφία του Blanc. Τραβηγμένη μετά το 1895, δείχνει κτήρια που δεν υπήρχαν όταν τραβήχτηκαν οι προηγούμενες: το σημερινό “Παλλάς” και τα θολωτά καταστήματα στη βάση του τείχους στη θέση του τούρκικου προμαχώνα. Έχει δημοσιευτεί στο λεύκωμα “Kρήτη, εικόνες μιας εποχής” που εξέδωσε ο Δήμος Χανίων και το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης.
Στην τρίτη το Μεγάλο Αρσενάλι, λεπτομέρεια της κύριας δυτικής του πρόσοψης από τη φωτογραφία μας και στην τέταρτη, η ίδια πρόσοψη σε φωτογραφία των αρχών του 20ου αιώνα. Όπως έχω αναφέρει και στο παρελθόν, το παράθυρο πάνω από το διαβατικό, τη βενετσιάνικη πύλη των νεωρίων, είχε (για λόγους τονισμού) ανώφλι ημικυκλικό και όχι σε μορφή χαμηλωμένου τόξου όπως αποκαταστάθηκε πριν λίγα χρόνια.
Στην πέμπτη, το βενετσιάνικο θολωτό κτήριο που στα τέλη του 19ου αιώνα χρησιμοποιούνταν ως αποθήκη από τον Κρούγερ και καταστράφηκε λίγο μετά την πυρπόλυση του Κονακιού. Από κάτω διακρίνεται πρόχειρο κτίσμα που περιβάλλει μαντρότοιχος με πολεμίστρες, το οποίο κατεδαφίστηκε αμέσως μετά.
Στην έκτη, οι “αποθήκες του Κρούγερ” στο βενετσιάνικο χάρτη του Corner, στις αρχές του 17ου αιώνα. Το κτίσμα σωζόταν απαράλλαχτο μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, οπότε κατεδαφίστηκε.
Στην έβδομη, η δυτική του πρόσοψη στολισμένη με οικόσημα κι επιγραφές, από φωτογραφία του 1899. Είχε ύψος διώροφου κτηρίου και θολωτή στέγη. Δυστυχώς δεν το πρόλαβε ο G. Gerola για να το φωτογραφίσει…
Στην όγδοη, λεπτομέρεια από τους ογκώδεις λίθινους πεσσούς που εδραζόταν κατά μέρος το Κονάκι. Υπολείμματά τους σώζονται και σήμερα. Τα τόξα από πάνω ήταν μάλλον ξύλινα.
Ο χώρος δεν επιτρέπει περισσότερα, θα συνεχίσουμε την άλλη βδομάδα αν θέλει ο Θεός.
