» Ο ιστορικός Π. Πασπαλιάρης µιλά για το νέο του βιβλίο
Τι άνθρωπος ήταν ο Ι. Καποδίστριας και ποιες ήταν οι πολιτικές του επιδιώξεις; Πως αντιµετώπισε την επανάσταση και τους “Φιλικούς”, ποιοι ήταν οι άξονες της σύντοµης διακυβέρνησης του; Και εν τέλει αν δεν δολοφονούνταν το Σεπτέµβριο του 1831 θα είχαµε ένα διαφορετικό κράτος; Τα ερωτήµατα αυτά θέσαµε στον συγγραφέα -ιστορικό, υποψ. ∆ιδάσκοντα στο Ιόνιο Πανεπιστήµιο κ. Παναγιώτη Πασπαλιάρη, µε αφορµή την αυριανή του οµιλία στις 7 το απόγευµα στο αµφιθέατρο της ΟΑΚ, στο Κολυµπάρι, όπου είναι καλεσµένος της “Οµάδας Φιλίστορων” και του ∆ήµου Πλατανιά.
• “Ιωάννης Καποδίστριας: Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών ή Έλληνας Επαναστάτης;” το θέµα της οµιλία σας, δεν θεωρείται ότι περιορίζει λίγο µια ενδελεχή ανάδειξη της προσωπικότητας του Καποδίστρια ;
Ο Καποδίστριας ήταν µια πολυδιάστατη προσωπικότητα, ασφαλώς όµως εδώ υπάρχει ένα ζήτηµα που ανακινείται τα τελευταία χρόνια υπό το βάρος των νέων στοιχείων που ανακαλύπτουν οι Ιστορικοί. Κατά πόσο, δηλαδή, ο Καποδίστριας ήταν αυτός που µας έγραφαν οι παλαιότερες γενιές ιστορικών ή κάτι εντελώς διαφορετικό. Το Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών είναι το ένα άκρο γιατί έτσι µίλησαν για αυτόν αρκετοί ξένοι αλλά και Έλληνες όπως ο Μαυροκορδάτος, που θεωρούσαν ότι ήταν άνθρωπος των Ρώσων στην Ελλάδα . Το διακίνησαν πολύ και οι Άγγλοι ως κατηγορία σε βάρος του όσο ήταν κυβερνήτης. Το άλλο άκρο έχει να κάνει µε το αν ο Καποδίστριας ήταν ένας “κρυφός επαναστάτης”. Ένας Έλληνας επαναστάτης στην καρδιά, στο µυαλό που δεν ήλθε να κυβερνήσει την χώρα όταν τελείωσε η επανάσταση αλλά είχε δράση πολύ πριν την έναρξη της, είχε συµµετάσχει στις πολιτικές διεργασίες που οδήγησαν στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας και στο ξέσπασµα της επανάστασης. Η αλήθεια που βρίσκεται; Στο ένα ή στο άλλο άκρο ; Ή µήπως βρίσκεται στη µέση; Είναι ένα πολύ σηµαντικό ζήτηµα, τόσο σηµαντικό όσο η γνώση µας για την Ελληνική ιστορία.
• Έχοντας διαβάσει πρόσφατα το βιβλίο του M. Mazower για την Ελληνική επανάσταση, διαπίστωσα πόσο έµφαση δίνει στον “αυταρχικό πολιτικό” Καποδίστρια που δεν άφησε να υλοποιηθούν τα φιλελεύθερα συντάγµατα της εποχής. Όλα αυτά δεν αποδοµούν πολλά από αυτά που πιστεύαµε για τον πρώτο κυβερνήτη της χώρας;
Κοιτάξτε, οι ιστορίες που διαβάζουµε και βασίζονται σε δευτερογενείς πηγές, δεν βρίσκονται στην “κόψη” της ιστορικής επιστήµης, δεν είναι η τελευταία λέξη της. Έχουµε την προσπάθεια ενός πολύ καλού ξένου ιστορικού να µιλήσει για πράγµατα που δεν έχει ερευνήσει σε πάρα πολύ µεγάλο βάθος και στην ιστορία αυτή ένα από τα λάθη που αναµασάτε – και δεν φταίει για αυτό ο Mazower αλλά οι πηγές του – είναι αυτές οι αναφορές για τον “Αυταρχικό”, τον “δικτάτορα” Καποδίστρια κ.ο.κ. Αυτά είναι πράγµατα που η σύγχρονη έρευνα τείνει να τα απορρίψει . Ο άνθρωπος που έβαλε “το χέρι” του στα περισσότερα συντάγµατα της εποχής στην Ευρώπη (των Ελβετικών καντονιών, στην Ιόνια Πολιτεία), ένας ακραιφνής συνταγµατικός πολιτικός θα κυνηγούσε τα συντάγµατα στην Ελλάδα; ∆εν έγινε αυτό! Ένας άνθρωπος µειλίχιος που στα 3,5 χρόνια που κυβέρνησε δεν έγινε καµία πολιτική δολοφονία , θεωρείται αυταρχικός ; ∆εν υπάρχει καµία περίοδος στην ιστορία µας στον 19ο αιώνα που να µην είχαµε πολιτικές δολοφονίες, πέρα από την περίοδο του Καποδίστρια. Καµία περίοδος που οι εκλογές να µην ήταν προϊόν βίας και νοθείας παρά µόνο επί Καποδίστρια το 1829 που έγιναν χωρίς βία και χωρίς νοθεία και κέρδισε µε συντριπτική πλειοψηφία. ∆εν υπάρχει άλλος πολιτικός που να έχει υβριστεί µε τον πιο πονηρό τρόπο από τον Καποδίστρια. Ήταν αυτός που προσπάθησε να συνεννοηθεί µε τους πολιτικούς τους αντιπάλους, να τους βάλει σε µια κυβέρνηση εθνικής ενότητας, να τους εντάξει στην Ελεύθερη πολιτεία και να αµβλύνει τις αντιθέσεις µεταξύ τους. Και δεν τα κατάφερε και βρέθηκε µπροστά σε ένα πραξικόπηµα σε βάρος του, σε µια ένοπλη στάση γιατί κάποιοι ήθελαν να συνεχιστεί ο Οθωµανικός τρόπος διακυβέρνησης µε τους αγάδες και τους µπέηδες και όχι να γίνε ένα οργανωµένο κράτος για αυτό και έφτασαν και στη δολοφονία του! Και οι άνθρωποι αυτοί επέβαλλαν την δική τους “ατζέντα” στην Ελληνική ιστορία τα µετέπειτα χρόνια.
• Τίθεται επίσης το ζήτηµα πως ο Καποδίστριας όταν ήταν ένας εκ των Υπουργών Εξωτερικών του τσάρου της Ρωσίας δεν έβλεπε ευνοϊκά την Ελληνική επανάσταση καθώς δεν πίστευε στην επιτυχία της και παρότι είχε γίνει κοινωνός των στόχων και των επιδιώξεων της “Φιλικής Εταιρείας” είχε µείνει µακριά και από αυτήν. Έχετε απαντήσεις σε αυτά ;
Οι απαντήσεις σε αυτά τα ζητήµατα είναι ακριβώς στην πηγή του προβλήµατος. Αν ο Καποδίστριας υποκίνησε, προετοίµασε την Ελληνική επανάσταση. Είναι µια δύσκολη ερώτηση γιατί ο Καποδίστριας φρόντισε να µην βρούµε ούτε ένα στοιχείο που να δείχνει ότι ήταν υποκινητής της “Φιλικής Εταιρείας” αντίθετα φρόντισε να βγουν προς τα έξω λόγια δυσφορίας για τους φιλικούς και την “Εταιρεία”. Που είπε ο ίδιος ή µεταφέρθηκαν από ανθρώπους που ήταν δίπλα του όπως ο ∆ραγούµης. Στην πραγµατικότητα όµως ως ιστορικοί κινούµενοι όπως οι µαθηµατικοί και οι φυσικοί – µε την κοινή λογική – µπορούµε να πούµε πως ο Καποδίστριας ήταν ο κραταιός Υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας, όχι ένας από τους Υπουργούς, ήταν ο τρίτος στην ιεραρχία του Ρωσικού κράτους, ήταν ο αρχηγός των µυστικών υπηρεσιών της χώρας, ο άνθρωπος που συµβουλεύονταν ο τσάρος για όλα τα κρατικά αλλά και τα προσωπικά του θέµατα. Ήταν όπως τον είπε ο Μέτερνιχ “ο πρώτος υπουργός της Ρωσίας”. Όταν έφτασε το 1819 στην Κέρκυρα για να δει τους δικούς του έστειλε µια εγκύκλιο επιστολή σε όλα τα προξενεία της Ρωσίας που έλεγε ότι οι Έλληνες δεν πρέπει να επαναστατήσουν εκείνη τη στιγµή, αλλά να έχουν υποµονή και να βρίσκονται υπό την σκέπη της εκκλησίας. Ο αδελφός του, ο Βιάρος ήταν µέλος της Φιλικής Εταιρειάς, το ίδιο και ο άλλος αδελφός ο Αυγουστίνος, όλοι οι φίλοι του, ο οικονοµός του σπιτιού του Κ. Καριώτης ήταν µέλος της. Όταν γύρισε στην Ελλάδα ως κυβερνήτης καθιέρωσε το νόµισµα του φοίνικα, το σύµβολο της “Φιλικής Εταιρείας”, αποκατέστησε τα µέλη της κα. Αν έχουµε µια στοιχειώδη λογική θα πρέπει να µην πιστέψουµε το “ωραίο” παραµύθι ότι ο Καποδίστριας δεν είχε σχέση µε την Φιλική Εταιρεία. Οι σύγχρονοι, µεγάλοι Ιστορικοί πιστεύουν την καθοδήγησε και κάποια στιγµή έχασε τον έλεγχο της γιατί µπήκε στη µέση ο Υψηλάντης κινητοποιώντας διαφορετικά την Ελληνική επανάσταση από αυτό που είχαν σχεδιάσει ή περίµεναν οι πρώτοι Φιλικοί. Ο Καποδίστριας είχε ένα µεγάλο πολιτικό στόχο την απελευθέρωση της Ελλάδας και πάλεψε για αυτό µε νύχια και µε δόντια.
• Τέλος µια ερώτηση που όλοι οι ιστορικοί “µισούν”. Η υποθετική ερώτηση. Αν δεν είχε δολοφονηθεί ο Καποδίστριας, αν είχε καταφέρει να κυβερνήσει για άλλα 10 χρόνια θα είχε αλλάξει κάτι ;
Στο υποσυνείδητο έχει περάσει πως δολοφονήθηκε ένας άνθρωπος που δεν το άξιζε, πως ήταν µια πράξη από τους κακούς, πως ήταν µια σύγχρονη “σφαγή του αµνού”. Για αυτό και έχει µείνει πως χάσαµε µια µεγάλη ευκαιρία να φτιάξουµε ένα κράτος που να δουλεύει το Σύνταγµα και οι Νόµοι. Αν δεν είχε δολοφονηθεί ο Καποδίστριας, θα είχε περάσει σε δεύτερο πλάνο καθώς είχε αποδεχθεί ότι θα έρχονταν κάποιος ηγεµόνας. Απλά ήταν η εγγύηση ότι το κράτος θα συνέχιζε να λειτουργεί συνταγµατικά ως republica υπό τον νέο ηγεµόνα! Το δίληµµα της εποχής, Καποδίστριας ή αντιπολίτευση δεν ήταν το δίληµµα αυταρχισµός ή συνταγµατισµός. Το δίληµµα ήταν republica (ένα κράτος που άρχουν οι νόµοι) ή οθωµανική επαρχία µε ξένο ηγεµόνα. Αν είχαµε Καποδίστρια δεν θα είχαµε ακτήµονα λαό για 100 χρόνια,! Χρειάστηκε να φτάσει το 1923 και να γίνει η αγροτική µεταρρύθµιση του Βενιζέλου. Θα είχαµε ένα ευνοµούµενο κράτος! Προσπάθησαν και για αυτό οι αντιβασιλείς αλλά επικράτησαν αυτοί που είτε δεν καταλάβαιναν είτε ήθελαν ένα κράτος που να συνεχίζουν να κυβερνάνε κληρονοµικά. Ο Μαυροκορδάτος, ο Κωλέτης, οι ∆εληγιάννηδες, οι προεστοί που είχαν έναν εξέχοντα ρόλο την εποχή της τουρκοκρατίας ήθελαν να κάνουν τα ίδια πράγµατα χωρίς το Σουλτάνο αλλά µε το βασιλιά πάνω από το κεφάλι τους. Και το κατάφεραν! Χρειάστηκε να έλθουν ο Χ. Τρικούπης και ο Ε. Βενιζέλος χρόνια µετά για να ξεκινήσει µια προσπάθεια εκσυγχρονισµού.
