Ο τοπικός µνηµειακός πλούτος, είναι το µεγάλο ”κεφάλαιο” του Νοµού Χανίων, το οποίο δεν θα πρέπει να ”δαπανηθεί” άσκοπα, επισηµαίνει ο επίτιµος έφορος Αρχαιοτήτων Μιχάλης Ανδριανάκης. Συνοµίλησαµε µε τον κ. Ανδριανάκη, ο οποίος υπήρξε επικεφαλής -επί τέσσερις δεκαετίες- στην πρώην 13η/28η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, µε αφορµή την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου µε τίτλο: ”Χανιά: µνηµεία και µνήµη” (εκδόσεις Έρεισµα), που πρόκειται να παρουσιαστεί την ερχόµενη ∆ευτέρα 10/6 στο Πνευµατικό κέντρο Χανίων.
Το βιβλίο απευθύνεται στον πολίτη, τον κληρονόµο της βαριάς παρακαταθήκης ενός σηµαντικού παρελθόντος, που θα πρέπει να αγαπά και να φροντίζει, όπως λέει ο συγγραφέας. Παρουσιάζει µια σειρά από µνηµεία όπως οι οχυρώσεις της Κρήτης κατά την Βενετοκρατία, τα βενετσιάνικα µνηµεία του νησιού, οι οχυρώσεις των Χανίων, η πρωτοβυζαντινή Ακρόπολη των Χανίων, η PORTA RETEMIOTA-KALE KAPISI, η Μονή του Αγίου Γεωργίου στο Καρύδι Αποκορώνου κ.α Με αφορµή τον δηµόσιο διάλογο που βρίσκεται σε εξέλιξη γύρω από θέµατα που αφορούν την βιωσιµότητα της παλιάς πόλης, την ανακατασκευή της ∆ηµοτικής Αγοράς, τη µελέτη για τα Νεώρια, τη διάσωση του φρουρίου Ιτζεδίν, ζητήσαµε από τον αναγνωρισµένο αρχαιολόγο την άποψη του για τα εµβληµατικά αυτά µνηµεία, τα οποία συµπεριλαµβάνονται στο βιβλίο του.
Κύριε Ανδριανάκη, στο νέο σας βιβλίο ”Χανιά: µνηµεία και µνήµη” παρουσιάζετε µια σειρά από µνηµεία της Π.Ε Χανίων µε τα οποία ασχοληθήκατε κατά τη διάρκεια της θητείας σας επί τέσσερις δεκαετίες, στην πρώην 13η/28η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, κάτω από όχι πάντα εύκολες συνθήκες. Πότε ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου και ποιος ήταν ο στόχος αυτού του πονήµατος;
Είναι µια σειρά από ενηµερωτικά άρθρα που κατά καιρούΣ έχω δηµοσιεύσει στο πολύ καλό περιοδικό «Έρεισµα» του Χρίστου Μαχαιρίδη. Θεώρησα σκόπιµο να δηµοσιευτούν όλα µαζί γιατί καλύπτουν και γενικά και επιµέρους θέµατα. Στόχος, όπως και πολλών άρθρων µου στον Τύπο, είναι η ενηµέρωση του πολίτη-κληρονόµου του µνηµειακού πλούτου και η προστασία του. Και στα θέµατα αυτά, αν και απόστρατος «δεν ησυχάζω».
Τι περιλαµβάνει η έκδοση, σε ποιους απευθύνεται και γιατί αξίζει ο κάθε Χανιώτης να το έχει στη βιβλιοθήκη του;
Το ανθρωπογενές περιβάλλον της Κρήτης διαµορφώθηκε στα χρόνια της όψιµης Βενετοκρατίας (16ος -17ος αιώνες) λίγο πριν από την Τουρκική κατάκτηση. Γίνεται γενική αναφορά στα Βενετσιάνικα µνηµεία, µε έµφαση στις οχυρώσεις-ιδιαίτερα των Χανιών-οι περιπέτειες και η προοπτική τους, καθώς και ειδικότερα κάποια µνηµεία που καταστράφηκαν (Porta retimiota-Kale Kapisi)και κάποια που ανακτήθηκαν χάρις στις φροντίδες της 13ης/28ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (υπόγεια κρήνη Σπλάντζιας, Μονή Αγίου Γεωργίου στο Καρύδι). Νοµίζω πως έχει ενδιαφέρον να γνωρίζει ο Χανιώτης κάποια πράγµατα για την κληρονοµιά του, ώστε να συνειδητοποιεί τις ευθύνες του.
Κατά πόσο πιστεύετε ευαισθητοποιηµένοι είναι οι πολίτες αλλά και οι τοπικές Αρχές, για τον τοπικό µνηµειακό πλούτο; Είδαµε πρόσφατα ότι εµβληµατικά τοπόσηµα της πόλης κινδύνευσαν -και ακόµη κινδυνεύουν- να περάσουν υπό την διαχείριση ιδιωτών όπως π.χ το κτήριο της πρώην Μεραρχίας στο Λόφο Καστέλι (η Ακρόπολη των Χανίων) ενώ άλλα όπως τα βενετσιάνικα Νεώρια, το οθωµανικό φρούριο Ιτζεδίν παραµένουν παραδοµένα στη φθορά του χρόνου, επί δεκαετίες.
Για τους πολίτες θα έλεγα πως είναι περισσότερο ευαισθητοποιηµένοι και ενδιαφέρονται να µάθουν. Το διαπιστώνω από τις αντιδράσεις στο διαδίκτυο. Κενό υπάρχει στις τοπικές αρχές από τα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας, που πολλές φορές αντιµετωπίζουν τα µνηµεία σαν εµπόδια ή σαν απλά οικόπεδα, όπως τις τάφρους που τις χρησιµοποιούν ακόµη για χώρους στάθµευσης. Τοπόσηµα της πόλης κινδύνευσαν από τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι οχυρώσεις παραχωρήθηκαν στο ∆ήµο και έγιναν αλόγιστες κατεδαφίσεις. Είναι απαράδεκτη η συµπεριφορά των αρχών του Πολυτεχνείου για µετατροπή της έδρας της Κρητικής Πολιτείας σε ιδιωτικό ξενοδοχείο και είναι γνωστή η θέση µου(υπάρχει ένα άρθρο για το Καστέλι και τη σηµασία του µετά τη Μινωϊκή εποχή). Το Ιτζεδδίν είναι ένα σοβαρό θέµα, η ετοιµορροπία του οποίου θα πρέπει να αντιµετωπιστεί άµεσα και ανεξάρτητα από µελέτες (διαφωνώ βέβαια µε την επιχειρούµενη µεταφορά εκεί του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης). Η αποκατάσταση των νεωρίων ελπίζω να δροµολογηθεί σύντοµα, αν και αν µας είχαν ακούσει, θα είχαν αποκατασταθεί ως µνηµείο τουλάχιστον από το 2016.
Ως αναγνωρισµένος αρχαιολόγος και ευαισθητοποιηµένος πολίτης, ποια είναι η θέση σας για την παλιά πόλη των Χανίων και την προστασία της από κακές νοοτροπίες και την τουριστικοποίηση;
Η παλιά πόλη ιδιαίτερα µετά τις καταστροφές από το βοµβαρδισµό του 1941 και το νέο ρυµοτοµικό Σχέδιο που ακολούθησε, έχασε ένα µεγάλο µέρος από την οµορφιά της. Στα χρόνια που ακολούθησαν υπήρξε µια απουσία πολιτικής βούλησης µε πολλές αντιφάσεις στην αντιµετώπιση των προβληµάτων µε αποτέλεσµα το βάρος να πέσει στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, η οποία παρά τα προβλήµατα, κατάφερε να συγκρατήσει την κατάσταση και να περάσει το µήνυµα της αξίας ενός διατηρητέου οικισµού. Βλέποντας την επικείµενη εξέλιξη είχαµε συζητήσει µε τις πρώτες διοικήσεις του Πολυτεχνείου για µια προσπάθεια σύνδεσής του µε την παλιά πόλη µε αποκατάσταση όχι µόνο µνηµείων, όπως η Μεραρχία, αλλά και απλών κτηρίων (ρυµοτοµούµενα, ανταλλάξιµα, ετοιµόρροπα, αδέσποτα) σαν Φοιτητική Εστία.
Τελικά οι στόχοι του Πολυτεχνείου άλλαξαν, η πόλη εξελίχθηκε σε τουριστική.Το θέµα όµως των κτηρίων µένει ανοικτό. Τώρα µε το airbnb πολλά σπίτια αποκαταστάθηκαν, όµως η παλιά πόλη χάνει ακόµη περισσότερο την «ψυχή» της. Χρειάζεται µεγαλύτερη φροντίδα για τους κατοίκους της, όσοι απέµειναν. Ούτε η µελέτη Ρωµανού-Καλλιγά θεσµοθετήθηκε από το 1977!! Αν είχε προχωρήσει, η παλιά πόλη θα ήταν αλλιώς. Γι αυτό συµβαίνουν όλα τα «στραβά».
Στο βιβλίο σας αναφέρεστε µεταξύ άλλων στις οχυρώσεις των Χανίων και την Πορτα Ρετιµιότα ή Πύλη Ρεθύµνου που βρισκόταν επί της οδού Μουσούρων και πήρε το όνοµά της λόγω του ότι ήταν η έξοδος για τον δρόµο προς Ρέθυµνο. Αναπόφευκτα το µυαλό έρχεται στο έργο ανακατασκευής της ∆ηµοτικής Αγοράς που διαρκεί εδώ και δύο χρόνια, παίρνοντας συνεχώς νέες παρατάσεις. Ποια είναι η γνώµη σας για την ανακατασκευή του µνηµείου;
Η Porta Retimiota υπήρξε τότε θύµα της τάσης «εκσυγχρονισµού» και µιας υπερβολικής «πατριωτικής» στάσης. Πριν από χρόνια είχαµε προχωρήσει στην αποκάλυψη και ανάδειξη µέρους του προµαχώνα Piatta Forma κάτω από την Αγορά. Αυτό πρέπει να συνεχιστεί. Ακόµη καλό ήταν να γίνει µια διασκόπηση για να αποκαλυφθούν οι υπόγειοι χώροι του προµαχώνα µέσα στην Αγορά. Όσον αφορά στο έργο ελπίζω πως κάποια στιγµή θα τελειώσει. Καλό θα ήταν η αποκατάσταση της Αγοράς να συνδυαστεί µε την ανάδειξη του άνω µέρους του προµαχώνα. Και η ανάδειξη των οχυρώσεων να επανέλθει στη διαδικασία που είχε ξεκινήσει από την Επιτροπή Ανάδειξης Οχυρώσεων Κρήτης. Αν γίνουν συντονισµένες, αντί για αποσπασµατικές κινήσεις, είναι δυνατή η ανάδειξη περισσότερο από το 80% των οχυρώσεων των Χανιών, χωρίς να διαταράσσεται η ζωή της πόλης. Έτσι θα ανακτηθεί ένα πολύ σηµαντικό µνηµείο, που δίνει έµφαση στην ιστορικότητα της πόλης µε οφέλη και στον τουρισµό και τεράστιοι χώροι πρασίνου και αναψυχής που τόσο λείπουν από την πόλη. Για το θέµα αυτό έχουν γίνει έντονες ενέργειες από την πλευρά του ΥΠΠΟΑ, ώστε να ανακτηθούν µεγάλες εκτάσεις που κατά περίεργο τρόπο περιήλθαν στο παρελθόν από ∆ηµόσιοι σε ιδιώτες.
Ένα θετικό παράδειγµα ανάδειξης µνηµείου που ευτυχώς δεν χάθηκε και µπήκε πάλι στην καθηµερινότητά µας είναι η Μονή του Αγίου Γεωργίου στο Καρύδι Αποκορώνου, το οποίο περιλαµβάνεται στο βιβλίο σας. Ποια άλλα µνηµεία που βρίσκονται διάσπαρτα στην Π.Ε Χανίων θεωρείται εµβληµατικά και επείγει η ανακατασκευή και συντήρησή τους;
Η Μονή του Αγίου Γεωργίου «υιοθετήθηκε» από το προσωπικό της Εφορείας χωρίς πολλές κρατικές πιστώσεις και από προχωρηµένο ερείπιο έγινε σηµείο θρησκευτικής και τουριστικής αναφοράς της περιοχής του Αποκορώνου, όπως και άλλες τέσσερις εγκαταλειµµένες µονές στο Ρέθυµνο.
Ο νοµός Χανίων έχει πολύ σηµαντικά Βυζαντινά µνηµεία, όπως ο Μιχαήλ Αρχάγγελος στην Επισκοπή Κισάµου µε ιδιαίτερη θέση στη Βυζαντινή µνηµειακή τέχνη, ο Άγιος Νικόλαος στα Κυριακοσέλια, ένας µεγάλος αριθµός από τοιχογραφηµένες εκκλησίες ιδίως στην επαρχία Σελίνου. Σε αρκετές από τις εκκλησίες αυτές και στη λογική της πολιτιστικής διαδροµής χάρη στο εξαιρετικό επιστηµονικό και εργατοτεχνικό προσωπικό της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, χωρίς πάντα αρκετές πιστώσεις, είχαµε προχωρήσει σε µελέτες και έργα συντήρησης και αποκατάστασης. Ας αξιοποιηθούν.
Παράλληλα διασώζει ένα πυκνό αµυντικό σύστηµα, όπως οι νησίδες Σούδα, Γραµβούσα και Θοδωρού µε ιδιαίτερη διεθνή σηµασία. Έχω µιλήσει πολλές φορές για τον «αµυντικό τουρισµό» και οι νησίδες, όπως και ο Κόλπος της Σούδας αποτελούν ιδανικές περιπτώσεις, όπου πρέπει να συνεχιστούν κάποιες προσπάθειες. Βενετσιάνικες και Οθωµανικές επαύλεις και µετόχια, είναι µια άλλη µεγάλη οµάδα, που µπορεί να αναδειχτεί, αντί να ερειπώνονται ή να καταστρέφονται. Και εδώ ο ρόλος της Αυτοδιοίκησης είναι σηµαντικός. Πρέπει να γίνουν ακόµη πολλά-που να τα προλάβει κανείς όλα-και από ό,τι βλέπω το προσωπικό της Εφορείας Αρχαιοτήτων διαρκώς µειώνεται µε συνταξιοδοτήσεις χωρίς ανανέωση. Χρειάζεται ενίσχυση η Υπηρεσία και στενή συνεργασία µε την Εκκλησία, την Αυτοδιοίκηση ακόµη και µε ιδιώτες-αυτοί όλοι είναι οι κληρονόµοι-µε συντονισµένες σωστές ενέργειες και αξιοποίηση πόρων από τους πολλούς που διατίθενται αλλού. Είναι το µεγάλο «κεφάλαιο» του Νοµού Χανίων, το οποίο δεν θα πρέπει να «δαπανηθεί» άσκοπα. Αρκετά έχουν χαθεί µέχρι σήµερα.
Η βιβλιοπαρουσίαση
Τον µνηµειακό πλούτο των Χανίων αναδεικνύει το νέο βιβλίο του αρχαιολόγου, επίτιµου εφόρου Αρχαιοτήτων Μιχάλη Ανδριανάκη, µε τίτλο ”Χανιά: Μνηµεία και Μνήµη” (Εκδόσεις Έρεισµα), που παρουσιάζεται τη ∆ευτέρα 10 Ιουνίου στις 19.30, στο Πνευµατικό Κέντρο Χανίων. Την εκδήλωση διοργανώνουν η Περιφέρεια Κρήτης – Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, σε συνεργασία µε το περιοδικό και τις εκδόσεις Έρεισµα.
Οµιλητές θα είναι οι Αθανάσιος Μαΐλης, Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Πανεπιστήµιο Κρήτης και ο πατήρ Μιχαήλ Βλαβογιλάκης, ιερέας & ιστορικός Ερευνητής. Την εκδήλωση θα συντονίζει ο εκδότης Χρήστος Μαχαιρίδης. Είσοδος ελεύθερη.
