Μιχαήλ – Aγγελος (Mihelangelo Buonarrotti), “Προτομή του Βρούτου”, 1540, Μουσείο Μπαρτζέλο (Bargello), Φλωρεντία.

H τελευταία περίοδος της ζωής του Michelangelo διαφέρει από τις προηγούμενες στο γεγονός της μόνιμης εγκατάστασής του στη Ρώμη, που είχε εξελιχθεί στο καλλιτεχνικό και πνευματικό κέντρο της Ευρώπης. Hταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου που ο καλλιτέχνης έφτασε στο ζενίθ της προσωπικής του δόξας. Οι μεγάλοι σύγχρονοι “αντίζηλοι” της περιόδου της νιότης και της ωριμότητάς του, ο Leonardo, o Bramante κι ο Raphael είχαν ήδη πεθάνει στο τέλος της δεύτερης δεκαετίας του 16ου αιώνα. Ως ο μόνος επιζών της χρυσής εποχής της Αναγέννησης στην κεντρική Ιταλία, επικράτησε σ’ ολόκληρη την ιταλική τέχνη. Ανάμεσα στους νεαρούς καλλιτέχνες του καιρού του υπήρχαν πολλοί προικισμένοι (Pontormo, Rosso, Bronzino), κανείς όμως που να τον φθάνει σε μέγεθος κι αξία. Αυτοί περιέβαλλαν το Michelangelo με θαυμασμό κι ευλάβεια, θεωρώντας τον υπερφυσικό φαινόμενο κι αποκαλώντας τον “θεικό” (divino). Τα έργα του θεωρούνταν άφθαστα πρότυπα τέχνης κι όλοι μιμούνταν το στυλ του. Μετά το 1540 η ευρωπαϊκή τέχνη έγινε “Μιχαηλ-Αγγελική”.
Τρεις ήταν, θα έλεγε κανείς, οι κινητήριοι μοχλοί δράσης κι έμπνευσης του καλλιτέχνη αυτήν την περίοδο κι αφορούσαν τις σχέσεις του με τον Πάπα Παύλο Γ’ Farnese, τη Vittoria Colona και το καθεστώς που είχαν επιβάλει οι Μέδικοι στην πατρίδα του, τη Φλωρεντία.
Η ερώτηση, τι ώθησε το Michelangelo να εγκατασταθεί στη Ρώμη τον Σεπτέμβριο του 1534, δεν μπορεί να απαντηθεί με βεβαιότητα. Παλαιότερα η παραμονή του οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην αγάπη του για τον Tomasso Cavalieri. Τώρα πάντως, υπήρχαν σίγουρα άλλοι λόγοι που τον κρατούσαν μακριά απ’ την αγαπημένη του Φλωρεντία.
Πρώτος και κυριότερος ήταν η μετατροπή της Φλωρεντίας σε δουκάτο, που θα πρέπει να είχε συλληφθεί στο δημοκρατικό, φιλελεύθερο μυαλό του ως μια μορφή υποδούλωσης. Προφανώς, ο Michelangelo λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων δεν επιθυμούσε να ζει στη Φλωρεντία που βρισκόταν στον απόλυτο έλεγχο των Μεδίκων. Είναι αλήθεια ότι στα γράμματά του αυτής της περιόδου δεν αναφέρεται ποτέ στον πραγματικό λόγο της εκούσιας εξορίας του, αλλά υπάρχουν αδιαμφισβήτητες νύξεις στο έργο του.
Η προτομή του Βρούτου που θα μας απασχολήσει είναι μία από αυτές. Κατά την τελευταία παραμονή του στη Ρώμη, ο καλλιτέχνης διατηρούσε επαφές με πολλούς Φλωρεντινούς, ανάμεσά τους με τον ιστορικό και πολιτικό θεωρητικο Donato Giannotti, που ήταν στενός του φίλος και είχε υπάρξει γραμματέας της πόλης της Φλωρεντίας κατά την τελευταία περίοδό της ως δημοκρατία.
Ωθούμενος απ’ την πίστη του στην ανεξαρτησία και την ανάγκη απελευθέρωσης της πόλης από το ζυγό των Μεδίκων, ο Giannotti                                                  συνέχισε να τηρεί εχθρική στάση απέναντι στη φλωρεντινή τυραννία, αφότου εξορίστηκε στη Ρώμη, όπου ανέλαβε χρέη ως γραμματέας ενός άλλου Φλωρεντινού εξόριστου, του καρδιναλίου Niccolo Ridolfi.
Ο Michelangelo σίγουρα συζητούσε με το Giannotti την τραγική μοίρα της πόλης τους και το θέμα της τυρρανίδος. O Giannotti τασσόταν στα έργα του ανεπιφύλακτα στο πλευρό δολοφόνων τυράννων, όπως ο Βρούτος κι ο Κάσσιος. Αντιδρούσε στο γεγονός, ότι ο Δάντης στη “Θεία Κωμωδία” του, τους είχε στείλει στην κόλαση.
Στα χρόνια του Δάντη όλοι κατηγορούσαν τον Βρούτο, όχι μόνο επειδή σκότωσε τον ευεργέτη του, αλλά κι επειδή δολοφονώντας τον υπέσκαψε ουσιαστικά τα θεμέλια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Ο Βοκκάκιος είχε υπάρξει ίσως ο πρώτος που αποκάλυψε μια αλλαγή στην εκτίμηση του Βρούτου. Ο Βρούτος έστεκε σαν ιδανικό πρότυπο αγαθού ανδρός για τους Φλωρεντινούς, που προσδοκούσαν στο να ελευθερώσουν την πόλη τους από τους Μεδίκους, ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία του δούκα Alessandro de’ Medici απο τον εξάδερφό του Lorenzino στα 1537.
O Michelangelo εξέφρασε την καταδίκη της τυραννίας διαμέσου της μαρμάρινης προτομής του Βρούτου (εικ.), που εξετέλεσε για τον καρδινάλιο Ridolfi μετά από παραγγελία του Giannotti, αν και αργότερα φαίνεται να είχε μετανοιώσει για την επιλογή του αυτή εξαιτίας των εμφανών πολιτικών υπαινιγμών του έργου, που χρονικά πρέπει να τοποθετηθεί γύρω στα 1539-1540
(Συνεχίζεται την επόμενη εβδομάδα).