Μιχαήλ – Αγγελος (Mihelangelo Buonarrotti), “Προτομή του Βρούτου”, 1540, Μουσείο Μπαρτζέλο (Bargello), Φλωρεντία.

Eίναι γνωστό, ότι ο Michelangelo δεν ολοκλήρωσε μόνος του τη μαρμάρινη προτομή του Βρούτου, αλλά την έδωσε σ’ ένα νεαρό Φλωρεντινό γλύπτη, τον Tiberio Caliagni.
O σπουδαίος μελετητής του έργου του Michelangelo, Charles Tolnay πιστεύει, αντίθετα με την άποψη άλλων μελετητών που υποστηρίζουν, ότι ο Michelangelo έκανε εξ ολοκλήρου το κεφάλι κι ο Caliagni δούλεψε πάνω στο ένδυμα και μέρη του λαιμού, ότι οι πτυχές του ενδύματος άρχισαν απ’ τον Michelangelo κι απλά το τελικό φινίρισμά τους έγινε απ’ τον Caliagni.
Από το Vasari πληροφορούμαστε, ότι ο Michelangelo εκτέλεσε την προτομή του Βρούτου βασιζόμενος σ’ ένα αρχαίο intaglio (σκαλισμένο κομμάτι πέτρας η μετάλλου). Ωστόσο, δε μας σώζεται κανένα αρχαίο intaglio που να αναπαριστά τον Βρούτο.
Εξάλλου, το όλο σχέδιο του γλυπτού με την αντιπαράθεση του στηθους από μπροστά και του κεφαλιού σε προφίλ είναι διαφορετικό απ’ τον τύπο που απαντά κανείς σ’ εκείνα. Γι’ αυτόν το λόγο η θέση αυτή του Vasari έχει αμφισβητηθεί έντονα και ως πλησιέστερα πρότυπα για το έργο έχουν προταθεί προτομές του Καρακάλα, με πιο γνωστή αυτή του μουσείου της Νεαπόλεως στην Ιταλία.
Η διάταξη των πτυχών του ενδύματος που συγκρατούνται στον δεξί ώμο από μια καρφίτσα σε σχήμα πόρπης, καθώς και το κεφάλι που στρέφεται προς την αντίθετη κατεύθυνση παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με το προαναφερόμενο αρχαίο έργο. Σχέδια του καλλιτέχνη δε μας έχουν σωθεί, αλλά το ανάγλυφο πάνω στην καρφίτσα που κρατά το ένδυμα, σκαλισμένο πιθανότατα για ιδία χρήση (αφού δεν είναι ορατό στον θεατή), πρέπει να έχει γίνει πριν το έργο, σαν προμελέτη.
Αυτό αναπαριστά ένα κεφάλι σε προφίλ με γυμνό λαιμό. Ετσι, το σχόλιο του Vasari, ότι ο Michelangelo εμπνεύστηκε από αρχαία intaglia ίσως δεν αφορά την προτομή, αλλά την προμελέτη της.
Εκτός από τις επιμέρους διαφορές, το ανάγλυφο αποδίδει τον ίδιο αγένειο άνδρα μ’ αυτόν της προτομής.
Το πρόσωπο στο ανάγλυφο τείνει μάλιστα να θεωρηθεί ότι αποδίδει ένα εξειδανικευμένο πορτρέτο κάποιου σύγχρονου τού Michelangelo, ίσως του Donato Giannotti, πραγματικού εμπνευστή του έργου. Είναι δηλαδή πιθανό, ο Michelangelo -κατα την προσφιλή “αναγεννησιακή” συνήθεια- να απαθανάτισε το φίλο του ως “νέο Βρούτο” πάνω στην καρφίτσα της προτομής.
Ενώ στην καρφίτσα, όπως αναφέρθηκε, ίσως διακρίνει κανείς το πορτρέτο μιας υπαρκτής προσωπικότητας, το κεφάλι της προτομής μοιάζει πιο στυλιζαρισμένο.
Εχουμε να κάνουμε μ’ έναν άνδρα που πρέπει να επιδείξει σιδερένια θέληση για να ελέγξει τον εκχυλίζοντα συναισθηματισμό του. Μια προσεκτική εξέταση δείχνει ότι το πρόσωπο του Βρούτου παρουσιάζει μια ασυμμετρία, κάθε μισό έχει διαφορετική έκφραση.
Πρόσφατες έρευνες πάνω στη μελέτη της φυσιογνωμίας έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα, ότι η ασυμμετρία του ανθρώπινου κεφαλιού είναι γενικός κανόνας. Το αριστερό μισό, απ’ την πλευρά που βλέπει ο θεατής, είναι ο καθρέφτης του “εσωτερικού” κόσμου, της ατομικής και συναισθηματικής ύπαρξης. Το δεξί μισό απεικονίζει την κοινωνική πλευρά, το συνεχή αγώνα του ατόμου μέσα στην κοινωνία.
Η προτομή του Βρούτου, ενταγμένη στο έργο του γλύπτη – Michelangelo, έρχεται μετά την αγριεμένη μορφή του Αγίου Πρόκλου, την ευγενική φυσιογνωμία του Δαβίδ και την επιβλητική φιγούρα του Μωυσή, ν’ αποδώσει το “disprezzo eroico” (την “ηρωικη έκφραση”), πάνω στην οποία κυριαρχεί η σιδερένια θέληση και η υποταγμένη συνείδηση.