Σε ηλικία 91 ετών έφυγε από την ζωή ο τελευταίος των Σοβιετικών Ηγετών Μιχαήλ Γκορμπατσώφ.
Η εκλογή του (1985) προήλθε μετά τη διακυβέρνηση των δύο ρώσων ηγετών Αντρόπωφ (1982-1984) και Τσερνιένκο (1984-1985) οι οποίοι λόγω του γήρατος τους είχαν σοβαρά προβλήματα υγείας και απεβίωσαν λίγο διάστημα αφότου ανέλαβαν.
Ο “Γκόρμπι” όπως χαϊδευτικά τον αποκαλούσαν ανήλθε στο αξίωμα του Γ.Γ του ΚΚΣΕ σε ηλικία 54 ετών. Το ΚΚΣΕ θέλησε με αυτόν τον τρόπο να παρουσιάσει μίαν προσπάθεια ανανέωσης και αλλαγής στην εικόνα του πολιτικού συστήματος.
Προερχόμενος από αγροτική οικογένεια αλλά με ακαδημαϊκές σπουδές, είχε μία σφαιρική εικόνα της αχανούς χώρας και κατάλαβε ότι πρέπει να χαραχθεί μία νέα πορεία σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, ώστε να μπορέσει η χώρα να επιβιώσει ως υπερδύναμη στις νέες προκλήσεις που προκύπτουν.
Κάνει δύο ρωσικές λέξεις γνωστές σ’ όλη την υφήλιο. Την Περεστρόικα και την Γκλάσνοστ δηλαδή ανασυγκρότηση και διαφάνεια.
Το εγχείρημα δύσκολο. Μετά από μία βαθιά συντηρητική περίοδο η ΕΣΣΔ καλείται να αποκτήσει μίαν ημιελεύθερη αγορά και ένα καθεστώς πρώιμης διαφάνειας. Δεν είναι εύκολο όμως, μια χώρα που έχει δεκαετίες μονοκομματικό καθεστώς και κρατικό σχεδιασμό να αποκτήσει αυτούς τους δύο νέους όρους.
Ακόμη και για τους κατοίκους της οι όροι αυτοί ήταν δυσνόητοι και ανταποκρίνοταν στην εφαρμογή τους με σχετική επιφύλαξη. Τέτοια ιστορική μεταρρυθμιστική περίοδο είχε η χώρα να γνωρίσει από τα χρόνια του Χρουστσώφ και της αποσταλινοποίησης.
Αυτή η “κουταλιά” εκσυγχρονισμού έδωσε το έναυσμα στις ανατολικές κομμουνιστικές χώρες να αποχωρήσουν από την σοβιετική επιρροή καθόσον κατάλαβαν πλέον ότι ο νέος ηγέτης δεν θα επιβάλει τη θέληση της Μόσχας με την δύναμη των όπλων όπως είχαν πραγματοποιήσει οι προκάτοχοι του. Αποκαλύφθηκε έτσι ότι όλος ο ανατολικός συνασπισμός δεν είχε μαζική λαϊκή αποδοχή και οι κομμουνιστικές κυβερνήσεις του κατέρρεαν διαδοχικά.
Σε μία συνέντευξη του στον Ν.Χατζηνικολάου ο πρώην πρόεδρος της ΕΣΣΔ είχε αναφέρει ότι “οι άνθρωποι έπρεπε να γίνουν πολίτες”. Αυτή η φράση σηκώνει μεγάλη ανάλυση ίσως και σ’ ένα ολόκληρο βιβλίο. Μία απόπειρα αποσαφήνιση της ίσως να είναι ότι ότι οι πολίτες θα σέβονται το κράτος και το κράτος αυτούς. Οι πολίτες δεν θα έχουν την μορφή υπηκόων μεσαίωνα ουτέ θα γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης ή ανεκτικοί σε πράξεις κρατικής ασυδοσίας και καταπάτησης της ελευθερίας.
Σκεφτείτε τη χώρα μας από πόσες μεταρρυθμίσεις έπρεπε να υποβληθεί και σε πόσα “δημοκρατικά μαθήματα” έπρεπε να μαθητεύσει ώστε προβιβαστεί πολιτειακά.
Στην ιστορία δεν υπάρχουν “Αν”. Θα ήταν όμως ενδιαφέρον αν επιτυγχάνοταν οι δύο ρωσικές λέξεις. Ποιά θα ήταν η εικόνα άραγε της σημερινής Ρωσίας. Πολλοί πιστεύουν ότι θα είχε την μορφή της σημερινής Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Θα διατηρούνταν άραγε το “αντίπαλον δέος” θα προκαλούσε δέος; ή δύση και η ελεύθερη αγορά θα θεωρούσαν ότι δικαιώθηκαν και πάλι ;
*Ο Μιχάλης Σμυρλάκης είναι πτυχιούχος ιστορίας Ιονίου πανεπιστημίου
