Εδώ και τέσσερις δεκαετίες έχει συνδέσει το όνομά του με την πολιτική γελοιογραφία. Ο πολυβραβευμένος σκιτσογράφος, εικονογράφος και κατά κύριο λόγο πολιτικός γελοιογράφος Μιχάλης Κουντούρης καταπιάνεται με σημαντικά κοινωνικά ζητήματα που αποτελούν συχνά γροθιά στο στομάχι.
Μιλώντας στο “Μολύβι Μελάνι”, θυμάται δυνατές στιγμές στην πορεία του, υπερασπίζεται την ελευθερία της έκφρασης και της γελοιογραφίας, ενώ η ουσία για εκείνον βρίσκεται στο ότι το σκίτσο μπορεί να δυναμώσει το μήνυμα και τη φωνή των αδυνάμων, κάτι που όταν ενοχλεί την εξουσία σημαίνει ότι γίνεται καλή δουλειά από τους σκιτσογράφους.
Ξεχωρίζετε κάποιες δράσεις 40 χρόνια τώρα που είστε πολιτικός γελοιογράφος; Μου είπατε πως πριν κάποια χρόνια είχατε βρεθεί και στην Κρήτη. Πώς ήταν η εμπειρία σας εδώ;
Πριν πέντε χρόνια βρέθηκα στην Κρήτη αλλά και στην Κάντανο για τις εκδηλώσεις για το Ολοκαύτωμα κι ήταν από τις πιο τιμητικές προσκλήσεις για εμένα. Είχα στείλει τότε μια έκθεση σκίτσου με αντιπολεμικές και αντιφασιστικές γελοιογραφίες κι ήταν μαζί με την έκθεση του φωτογραφικού αρχείου Κουτουλάκη. Μάλιστα τότε παρουσίαζα μια έκθεση για το προσφυγικό στο Ηράκλειο, όπου γνώρισα εξαιρετικούς ανθρώπους και μετά ταξίδεψε και στο Ρέθυμνο, ενώ ήρθαμε σε επαφή μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων με μαθητές σχολείων, κάτι που αποτέλεσε μια αξέχαστη εμπειρία για εμένα. Είναι πολύ σημαντικό το δημιουργικό συναπάντημα τέχνης, εκπαίδευσης κι ιστορίας και θυμάμαι χαρακτηριστικά το μεγάλο ενδιαφέρον που υπήρξε από μαθητές και εκπαιδευτικούς για να επισκεφθούν την έκθεση. Μέχρι και το Σάββατο είχαν έρθει!
Αυτό που παρατηρώ γενικά είναι ότι η εικόνα για τα παιδιά είναι ο βασικός κώδικας επικοινωνίας κι αποκωδικοποιούν απίστευτα γρήγορα εικόνες και σκίτσα. Οι δράσεις ήταν πολύ πλούσιες, τόσο που φανταστείτε είχα την τιμή η μία εκδήλωση να κλείνει μουσικά με Ρος Ντέιλι κι η άλλη με τον Ψαραντώνη!
Έχετε ασχοληθεί και με άλλα δημιουργικά πεδία, όπως η εικονογράφηση. Πού νιώθετε μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων; Υπάρχουν όρια τελικά στην γελοιογραφία;
Ελεύθερος νιώθω παντού! Συνήθως τα όρια με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι είναι τα όρια που βάζουν οι αναγνώστες. Η γελοιογραφία όπως έχω ξαναπεί είναι σάτιρα και δεν πρέπει να έχει όρια· τα μόνα που μπαίνουν είναι αυτά που βάζει η ηθική ή η αισθητική του καθενός κι αυτά πιστεύω δεν γίνονται συνειδητά. Βασικό για μένα είναι η σάτιρα να επιλέγει τους στόχους που θέτει, δηλαδή πρέπει να είναι ένα εργαλείο για να ακουστεί η φωνή του αδύναμου, να βρίσκεται απέναντι από την εξουσία και την αυθαιρεσία.
Τα σκίτσα σας αποτελούν αιχμηρό και συχνά επίκαιρο “σχόλιο” σε βαθιά ανθρώπινα κοινωνικά, πολιτικά κ.λπ. ζητήματα. Έχετε βιώσει κάποια ακραία αντίδραση;
Εγώ όχι ακόμη. Ξέρω όμως από άλλους συναδέλφους ότι δυστυχώς συμβαίνει αυτό, με αγωγές και μηνύσεις από πολιτικούς αλλά κι επιθέσεις προσωπικές. Όλα αυτά βέβαια σημαίνουν ότι κάνουμε σωστά τη δουλειά μας. Θυμάμαι που μας είχαν ζητήσει να στείλουμε γελοιογραφίες στο Ευρωκοινοβούλιο τότε με το προσφυγικό και τη στάση της Ευρώπης κι ήταν μια έκθεση που δεν έγινε ποτέ γιατί η αρμόδια Επίτροπος τότε τις λογόκρινε κι αφαιρούσε όσες δεν ήθελε να εκτεθούν, με αποτέλεσμα να μην παρουσιαστεί ποτέ, καθώς διαμαρτυρήθηκαν και κάποιοι συνάδελφοι. Αυτές οι αντιδράσεις λοιπόν σε θυμώνουν από τη μία, από την άλλη όμως σημαίνει ότι κάτι κάνουμε καλά.
Αποτελούν μια μορφή αντίστασης τα έργα σας;
Θα σου απαντήσω διαφορετικά… Ένας πολύ μεγάλος φωτογράφος που είχαμε, ο Γιάννης Μπεχράκης, είχε πει ότι φωτογραφίζει για να μην υπάρξουν άνθρωποι που θα πουν δεν ήξερα. Για εμένα θα ήταν μεγάλη τιμή αν η δουλειά μου εξυπηρετούσε -στο μέτρο που της αναλογεί- έναν τέτοιο στόχο. Η πολιτική γελοιογραφία είναι μέσο ενημέρωσης κι αν βοηθούσε έστω και σε ένα πολύ μικρό σημείο σε αυτό που είχε πει ο Μπεχράκης, τότε δεν θα ήθελα τίποτα άλλο. Την εποχή εκείνη με το προσφυγικό, είχαμε κάνει έκθεση στο Σύνταγμα και μας επισκέφτηκαν πρόσφυγες που διέμεναν σε δομές φιλοξενίας στην χώρα. Ήταν γροθιά στο στομάχι αυτό που ζήσαμε και κάποιοι είχαν γράψει στο βιβλίο επισκέπτη «ευχαριστούμε πολύ για τη φωνή μας στον κόσμο»· αυτό λοιπόν είναι η απόλυτη τιμή και το σημαντικότερο που έχω βιώσει και στη συνέχεια τα σκίτσα μου στο περιοδικό δρόμου “Σχεδία”. Έτσι, νιώθεις μια δικαίωση κι ότι η δουλειά σου είναι χρήσιμη σε κάποιους ανθρώπους· αυτή είναι η ουσία.
Έχετε σκιτσάρει και για θέματα υγείας, κάτι έξω από τα νερά ενός πολιτικού γελοιογράφου. Τι αντίκτυπο είχε κάτι τέτοιο;
Οι κώδικες που ακολουθούμε κι εκεί είναι οι ίδιοι ακριβώς. Την τελευταία δεκαετία ασχολούμαι με αυτό το πεδίο και είχε προκύψει από μια επαφή με ομάδα γιατρών που θέλανε να κάνουν μια δράση για να απλοποιήσουν κάποια ιατρικά θέματα και να ενημερώσουν τον κόσμο. Αυτό λοιπόν ξεκίνησε με το κομμάτι της υπέρτασης και έπειτα προχώρησε αρκετά, κάναμε κι άλλες δράσεις, έγινε βιβλίο, παρουσιάσαμε εκθέσεις κ.ά. Συγκεντρώθηκε λοιπόν αξιόλογο υλικό, το οποίο το επεξεργαστήκαμε στην αρχή της πανδημίας και αποτυπώθηκε σε ένα βιβλίο για το καρδιαγγειακό, ενώ αυτήν την στιγμή υπάρχει μια αντίστοιχη έκθεση με σκίτσα υγείας και γελοιογραφίες στην Πάτρα και συζητείται να ταξιδέψει σε άλλα μέρη.
Η γελοιογραφία βοηθάει κατά αυτόν τον τρόπο τον κόσμο να μη φοβάται τα ιατρικά ζητήματα αλλά και να γίνει πιο εύληπτη η πληροφόρηση. Τέλος, έχω παρατηρήσει ότι η γελοιογραφία καταφέρνει να δυναμώσει το μήνυμα και να το επικοινωνήσει πιο εύκολα και με διάρκεια στη μνήμη του κοινού.
ΓΡΑΜΜΟΣΚΙΑΣΕΙΣ ΜΑΡΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΔΗ
