«Οι φωτογράφοι νομίζουμε ότι διαλέγουμε ένα θέμα. Εάν όμως συμβεί αυτό τότε το πράγμα πάει έως ένα σημείο. Μετά τέλος. Και δεν πάει παρακάτω γιατί το λαλείς εσύ. Αντίθετα, αν σε λαλεί το θέμα, τότε το πράγμα πάει μέχρι το άπειρο, δεν εξαντλείται. Γιατί δεν είναι το θέμα που εξαντλείται, αλλά το βλέμμα».
Ο Μιχάλης Πολυχρονάκης στη νέα του δουλειά επιστρέφει για δεύτερη φορά στα ταμπακαριά για να αποδώσει φωτογραφικά «το πνεύμα του τόπου» και συγχρόνως να αποχαιρετίσει το εμβληματικό αυτό βιομηχανικό σύμπλεγμα για να μην πάει «αδιάβαστο», όπως λέει, καθώς είναι πλέον ορατή η παράδοση της περιοχής στην τουριστικοποίηση.
Όμως σε αντίθεση με την πρώτη φωτογραφική προσέγγιση του χώρου, αυτή τη φορά ο Χανιώτης καλλιτέχνης μένει συνειδητά μακριά από κάθε παραστατική επιδίωξη, μεταφέροντας τα ταμπακαριά στη σφαίρα του μύθου. Εκεί όπου κανείς δεν μπορεί να τα αγγίξει, ούτε καν ο χρόνος.
Άλλωστε εικόνες, ποίηση, μύθος, λόγος, “πληγές” και “πηγές”, μοιάζουν αξεδιάλυτα στην έκθεση “Μετα-Ταμπακαριά: Το τελευταίο βλέμμα”, για την οποία μιλήσαμε με τον Μιχάλη Πολυχρονάκη λίγο πριν τα σημερινά εγκαίνια.
Επιστρέφετε ξανά στα ταμπακαριά μετά από την πρώτη έκθεση που είχατε κάνει πριν από χρόνια. Τι μεσολάβησε;
Υπήρξε μια δεκαετία που είχα απομακρυνθεί ή έτσι νόμιζα. Τελικά κατάλαβα ότι, με μια έννοια, ανήκω σε αυτό τον χώρο κι ότι δεν πρόκειται να φύγω με δική μου βούληση παρά μόνο όταν θα με αφήσουν να φύγω τα ίδια τα ταμπακαριά. Επομένως, αυτές οι φωτογραφίες είναι μεν δικές μου, αλλά αυτή είναι η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι ότι είμαι εγώ δικός τους.
Η πρώτη δουλειά που είχατε κάνει για τα ταμπακαριά ήταν παραστατική, ενώ τώρα μιλάμε για μια εντελώς διαφορετική ματιά. Τι άλλαξε;
Πράγματι ήταν πιο παραστατική η πρώτη δουλειά και με μια δόση νοσταλγίας. Τότε υπήρχε η απεικόνιση, ενώ τώρα υπάρχει η εξεικόνιση. Στην εξεικόνιση η εικόνα προηγείται του βλέμματος.
Δεν είναι δηλαδή αυτό που δείχνει η εικόνα αλλά αυτό που βλέπει κάποιος;
Βεβαίως. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο με τις εικόνες αλλά και με την πραγματικότητα. Αν δέκα φωτογράφοι φωτογραφίσουν ένα θέμα θα δεις δέκα διαφορετικές αποτυπώσεις, εκτός αν είναι καρμπόν από μια σχολή κ.λπ.
Αν υποθέσουμε ότι τα ταμπακαριά συνεχίσουν να υπάρχουν και μετά από 10-15 χρόνια κι ο Μιχάλης Πολυχρονάκης ξαναπάει. Θα προκύψει φωτογραφικά και κάτι ακόμα;
Εγώ θα συνεχίσω να πηγαίνω και μετά από αυτή την έκθεση στα ταμπακαριά. Είμαι δεμένος με αυτό τον τόπο και πραγματικά στεναχωριέμαι που τα ταμπακαριά φεύγουν από εκεί. Όμως δεν ορίζω εγώ τα ταμπακαριά. Εγώ ορίζομαι από τον χώρο αυτό.
Λέτε ότι σας ορίζουν τα ταμπακαριά κι ό,τι αυτό το θέμα σας διάλεξε, δεν το διαλέξατε εσύ. Το νιώθετε κάπως σαν χρέος αυτό, σαν ένα αίτημα που ακόμα δεν έχει ικανοποιηθεί;
Δεν είναι αίτημα, είναι πληγή. Κι όπως όλες οι πληγές είναι και πηγή. Είναι συγχρόνως πλήγμα αλλά και δωρεά. Οι φωτογράφοι νομίζουμε ότι διαλέγουμε ένα θέμα. Εάν όμως συμβεί αυτό τότε το πράγμα πάει έως ένα σημείο. Μετά τέλος. Δεν πάει παρακάτω γιατί το λαλείς εσύ. Αντίθετα, αν σε λαλεί το θέμα τότε το πράγμα πάει μέχρι το άπειρο, δεν εξαντλείται. Γιατί δεν είναι το θέμα που εξαντλείται αλλά το βλέμμα. Αν λοιπόν το βλέμμα μπορεί και κάνει μετουσιώσεις τότε δεν υπάρχει τέλος.
Με αυτή την έννοια υποστηρίζετε πως “υποχρέωση” του καλλιτέχνη είναι να βλέπει με μια υπαρξιακή έννοια κι όχι απλώς με τα μάτια του;
Οι περισσότεροι θεωρούν ότι εφόσον έχουν μάτια βλέπουν κι εκεί τελειώνει το θέμα. Η δική μου άποψη είναι εντελώς αντίθετη. Εγώ πιστεύω ότι από εκεί ξεκινάει το πράγμα. Τι βλέπεις; Γιατί βλέπεις; Ο ίδιος άνθρωπος αλλάζει βλέμμα σε βάθος χρόνου. Επομένως, τι εννοούμε όταν λέμε βλέπω;
Στο σημείωμα της τεκμηρίωσης της έκθεσης εκφράζετε μια πικρία για τη στάση μας ως τοπική κοινωνία απέναντι σε αυτό το ξεχωριστό βιομηχανικό σύμπλεγμα. Μάλιστα, τονίζετε ότι υπάρχει αρνητικό προηγούμενο -παραπέμποντας προφανώς στην υπόθεση της ΑΒΕΑ- που δεν αφήνει περιθώρια να αισιοδοξούμε ότι κάτι μπορεί να διατηρηθεί από τα ταμπακαριά. Υπάρχει όντως αυτή η πικρία;
Βεβαίως υπάρχει πικρία, γιατί ζω εδώ και αγαπώ τον τόπο. Δυστυχώς αυτό που διαπιστώνω είναι ότι προκειμένου να γυρίσουμε σελίδα ως κοινωνία εμείς σκίζουμε την παλιά σελίδα. Δεν μπορούμε άραγε να γυρίσουμε σελίδα χωρίς να τη σκίσουμε; Πρέπει να πετάξουμε στα σκουπίδια την παλιά σελίδα; Δεν είναι κι αυτή ένα κομμάτι του εαυτού μας; Γι’ αυτό ομολογώ ότι ζηλεύω άλλες πόλεις που υπάρχει μια διαφορετική αντιμετώπιση σε τέτοια θέματα.
Η έκθεση αυτή αποτελεί όπως αναφέρετε κι έναν αποχαιρετισμό στα ταμπακαριά. Η τέχνη είναι ένας τρόπος να σωθεί κάτι από το φθαρτό της ύπαρξης;
Σώζω σημαίνει ολοκληρώνω. Η σωτηρία της ψυχής που λέμε σημαίνει ολοκλήρωση. Και κάτι, όπως γράφω και στο σημείωμα της έκθεσης, για να θεωρηθεί τετελεσμένο πρέπει να εξυμνηθεί. Αν δεν εξυμνηθεί τότε είναι αυτό που λέμε φεύγει “αδιάβαστο”. Τι κάνει λοιπόν η τέχνη; Κάνει ένα παρακλάδι στο μυθικό χρόνο. Δεν σταματάει συνεπώς ο ιστορικός χρόνος, αλλά ο μυθικός είναι “παγωμένος”, δεν έχει ροή. Επομένως, παρακλαδίζοντας τον ιστορικό χρόνο στον μυθικό μπορούμε να σώσουμε κάτι, να το ολοκληρώσουμε.
Έχετε κάνει 27 φωτογραφικές ενότητες μέσα στην καλλιτεχνική σου πορεία. Τα ταμπακαριά κατέχουν ξεχωριστή θέση;
Ασυζητητί. Είναι κυρίαρχο θέμα για εμένα. Νιώθω κατακτημένος από αυτά.
Τα ταμπακαριά ως κάτι τοπικό “μιλάνε” και σε ανθρώπους που δεν είναι από τα Χανιά;
Θα απαντήσω με ένα παράδειγμα γεωγραφικό: πηγαίνοντας συνέχεια δυτικά ξαφνικά βρίσκεσαι στην ανατολή. Με άλλα λόγια, καταβυθιζόμενος σε ένα θέμα απολύτως τοπικό ξαφνικά γίνεσαι οικουμενικός. Η συνήθης νοοτροπία είναι ο φωτογράφος να κάνει πολλά ταξίδια και να φέρνει εικόνες από ετερόκλητα μέρη κ.λπ. Αυτό όμως δεν έχει καμία σχέση με εμένα. Όλα μου τα θέματα είναι από τα Χανιά κι αισθάνομαι ότι όσο στενεύουν τα όριά μου τόσο απελευθερώνομαι. Άλλωστε αν βρεθείς μπροστά σε ένα αδιέξοδο τότε αναδύεται η πιθανότητα να βγάλεις φτερά για να πετάξεις. Αν δεν βρεθείς σε αδιέξοδο δεν έχεις κανένα λόγο να σκεφτείς ούτε φτερά ούτε πετάγματα.
Έχω την αίσθηση ότι η δουλειά σας βρίσκεται πολύ κοντά στην ποίηση. Πώς το αντιλαμβάνεστε εσείς;
Ναι, γιατί και η ποίηση και η φωτογραφία είναι εξεικόνιση, όχι απεικόνιση. Η ποίηση είναι το αντίθετο της ιστορίας, δηλαδή της αμερόληπτης ας πούμε αποτύπωσης συμβάντων. Η ποίηση δεν αποτυπώνει εικόνες, παράγει εικόνες.
Συνήθως οι άνθρωποι που ασχολούνται με τέχνες που έχουν να κάνουν με την εικόνα δεν αγαπούν τον λόγο. Με εσάς δεν ισχύει αυτό. Έτσι δεν είναι;
Σε εμένα δεν συμβαίνει αυτό κι αυτό έχει σχέση με τα διαβάσματά μου. Λόγος και εικόνες λειτουργούν για εμένα συμπληρωματικά. Τα διαβάσματα σου δημιουργούν προσλαμβάνουσες παραστάσεις. Δηλαδή αναμονές που έρχεται κάποια στιγμή, κάποια πραγματικότητα και κουμπώνει πάνω σε αυτές. Τις αναμονές δεν ξέρεις ότι τις έχεις. Τις κουβαλάς όμως κι όταν έρθει εκείνη η στιγμή, τότε πραγματώνεται κάτι.
Τα έργα είναι ανοιχτά σε ερμηνείες. Εσείς με ποια αίσθηση θα θέλατε να φύγει ο θεατής από εδώ;
Θα ήθελα να φύγει μπερδεμένος, να αναρωτιέται: “Τι είδα τώρα; Τι ήταν αυτό;”. Θα ήθελα με άλλα λόγια να μπει σε μια διαδικασία αναθεώρησης της κατεστημένης θέασης των πραγμάτων. Να σκεφτεί ότι αυτές οι εικόνες λένε κάτι που δεν είναι για πέταμα, αλλά για πέταγμα.
Η έκθεση
Η έκθεση φωτογραφίας του Μιχάλη Πολυχρονάκη με τίτλο “Μετα-Ταμπακαριά: Το τελευταίο βλέμμα” εγκαινιάζεται σήμερα, Σάββατο 20 Ιανουαρίου, μετά τις 18:00 στην αίθουσα τέχνης «Β. Μυλωνογιάννη» (Χαρ. Τρικούπη 14, Χανιά).
Η έκθεση θα διαρκέσει έως 3 Φεβρουαρίου. Ωράριο λειτουργίας: 11:00-13:00 & 18:00-22:00. Είσοδος ελεύθερη. Κυριακές κλειστά.
