Οδεύοντας στο Δρόμο της Αειφορίας
Η αντιμετώπιση του σημαντικότερου περιβαλλοντικού προβλήματος σήμερα στον πλανήτη, της Κλιματικής Αλλαγής, με πολλές επιπτώσεις στις ανθρώπινες κοινωνίες, απαιτεί τη συντονισμένη προσπάθεια και τη δέσμευση των δημόσιων και ιδιωτικών Φορέων, Οργανισμών και της Κοινωνίας των Πολιτών στην επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί και συμφωνηθεί σε διεθνείς Συνόδους με τη συμμετοχή της συντριπτικής πλειοψηφίας των Χωρών του πλανήτη.
Σκοποί του σύντομου κειμένου που ακολουθεί είναι:
α) Η αναφορά στις δράσεις του Οικονομικού Πατριαρχείου για την αντιμετώπιση της οικολογικής κρίσης,
β) Η παρουσίαση των δράσεων της ΟΑΚ για ένα αειφόρο μέλλον και
γ) Η παρουσίαση ενός οδικού χάρτη για το μηδενισμό του αποτυπώματος άνθρακα της ΟΑΚ λόγω της χρήσης ενέργειας στις εγκαταστάσεις της.
Α) Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην πρωτοπορία για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας οικολογικής κρίσης
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος Α’ αναγνωρίζεται διεθνώς ως ο «Πράσινος Πατριάρχης», επειδή ανέδειξε τις θρησκευτικές και πνευματικές ρίζες της οικολογικής κρίσης. Ο ίδιος σε κάθε ευκαιρία επισημαίνει την ανάγκη συνεργασίας μεταξύ όλων των κοινωνικών παραγόντων και των επιστημονικών κλάδων σε όλο τον πλανήτη, για την επίλυση του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής και της περιβαλλοντικής ρύπανσης.
To Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει διοργανώσει οικολογικά συνέδρια σε ευαίσθητες περιοχές του Πλανήτη, όπως στον Αμαζόνιο (2006), στην Αρκτική (2007), στον Δούναβη (1999), στον Μισισιπή (2009) και από το 2012 έχουν λάβει χώρα στην Κωνσταντινούπολη τρία Διεθνή Επιστημονικά Οικολογικά Συμπόσια (The Halki Summit I, II, III) με τη συμμετοχή της ΟΑΚ. Ο ίδιος διαδραμάτισε ενεργό και σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία της Συμφωνίας των Παρισίων, ενώ του έχουν απονεμηθεί διεθνή βραβεία για το διεθνές οικολογικό όραμά του και τη σημαντική περιβαλλοντική δράση του.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο από το 1989 έχει αφιερώσει την πρώτη ημέρα του εκκλησιαστικού έτους, την 1η Σεπτεμβρίου, στην προστασία του Φυσικού Περιβάλλοντος. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο φετινό μήνυμά του για την Ημέρα Προστασίας του Φυσικού Περιβάλλοντος, τονίζει, μεταξύ άλλων και τα εξής: «Βιώνουμε την εξελισσόμενη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητάς, της χλωρίδας, της πανίδας, της ρύπανσης των υδάτινων πόρων και της ατμοσφαίρας, της ανατροπής της κλιματικής ισορροπίας. Ορθά τονίστηκε στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδόξου Εκκλησίας (Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης, 2016), ότι: ″η επιστημονική γνώση δεν κινητοποιεί την ηθική βούληση του ανθρώπου, ο οποίος, αν και γνωρίζει τους κινδύνους, συνεχίζει να δρα προσποιούμενος ότι δεν τους γνώριζε″ (Εγκύκλιος, §11). Είναι προφανές ότι ἡ προστασία του κοινού αγαθού, του ακεραίου φυσικού περιβάλλοντος, είναι κοινή ευθύνη όλων των κατοίκων της γης».
Β) Οι δράσεις της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης για ένα αειφόρο μέλλον.
Η ΟΑΚ είναι Κοινωφελές, Μη-Κερδοσκοπικό Ίδρυμα με ιστορία 52 ετών. Το έργο της είναι βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών και τους Ευρωπαϊκούς Θεσμούς και είναι ενδεικτικό ότι έχει φιλοξενήσει Εκκλησιαστικούς Ηγέτες, δεικνύοντας τη σημασία της Προστασίας της Φύσης, αλλά και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Πρωθυπουργούς, Αρχηγούς Κρατών, Νομπελίστες Επιστήμονες και σημαίνουσες προσωπικότητες από όλο τον κόσμο.
Η ΟΑΚ συγκαταλέγεται επίσημα μεταξύ των αναγνωρισμένων ανά την Επικράτεια Ερευνητικών Κέντρων (ΦΕΚ 4610/7-5-2019, Άρθρο 255), εστιάζοντας στην καλλιέργεια του διαλόγου, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στους τομείς της Θεολογίας, της Βιοηθικής και του Περιβάλλοντος. Επίσης, είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Θρησκευτικών Επιστημών (EuARe), του Συνδέσμου των Ακαδημιών της Ευρώπης (OIKOS EUROPE), ενώ έχει υπογράψει Μνημόνιο Συνεργασίας με Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα (Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Πολυτεχνείο Κρήτης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών κ.ά.).
Το Συνεδριακό της Κέντρο δέχεται κάθε χρόνο 7.000 φιλοξενούμενους, εκ των οποίων 3.000 είναι μαθητές και μαθήτριες της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Το Ινστιτούτου Θεολογίας και Οικολογίας, το οποίο είναι Παράρτημά της ΟΑΚ, έχει ποικίλες καινοτόμες εκπαιδευτικές δράσεις και διοργανώνει Επιστημονικά Συνέδρια, πρωτοπορώντας σε θέματα εξοικονόμησης πόρων και ήπιων πηγών ενέργειας, με σεβασμό στη φύση και με αλληλεγγύη στον συνάνθρωπο.
Αναλυτικότερα, η ΟΑΚ, προβάλλοντας τη σημασία της αειφορίας, έχει αναλάβει τις παρακάτω δράσεις – πρωτοβουλίες:
1. Μουσείο Κρητικών Βοτάνων της ΟΑΚ – Herbarium Jacques Zaffran
Το Μουσείο διαθέτει πάνω από 6.000 Κρητικά βότανα, τα οποία συλλέγει συστηματικά από το 1964 ο Γάλλος Καθηγητής Ζακ Ζαφράν, ο οποίος σταδιοδρόμησε στο Πανεπιστήμιο της Μασσαλίας. Το Μουσείο της ΟΑΚ είναι ανοιχτό σε ερευνητές, αλλά και στο ευρύ κοινό, όλο τον χρόνο. Σκοπός του είναι η ενημέρωση για τον πλούτο της Κρητικής Χλωρίδας, καθώς και η ανάδειξη της ευθύνης ιδιαίτερα για την προστασία των απειλούμενων ενδημικών ειδών.
2. Φωτοβολταϊκό Σύστημα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας
H ΟΑΚ έλαβε την πρωτοβουλία να εγκαταστήσει στις οροφές των κτηρίων της φωτοβολταϊκά συστήματα με ισχύ αιχμής 50 KWp, τα οποία παράγουν περίπου 75.000 KWh ετησίως. Η δράση αυτή είναι η πρώτη εφαρμογή στην Κρήτη, η οποία αξιοποίησε τον ενεργειακό συμψηφισμό στη μέση τάση, αποτελώντας υπόδειγμα για τους μαθητές, τους Συνέδρους από όλο τον κόσμο, τους επισκέπτες της και τους κατοίκους της Κρήτης. Η σύνδεση της φωτοβολταϊκής εγκατάστασης της ΟΑΚ με το δίκτυο της ΔΕΗ υλοποιήθηκε στις 14 Αυγούστου 2017 και η ΟΑΚ επιτυγχάνει σε ετήσια βάση μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) πάνω από 50 τόνους, επιτυγχάνοντας παράλληλα σημαντική εξοικονόμηση οικονομικών πόρων.
3. Διοργάνωση Περιβαλλοντικών Επιστημονικών Συνεδρίων
Η ΟΑΚ οργανώνει Συνέδρια, σε συνεργασία με Ιδρύματα της Κρήτης, της Ελλάδας, αλλά και του εξωτερικού. Σχετικά με τα ζητήματα των Ενεργειακών Κοινοτήτων, η ΟΑΚ ξεκίνησε ήδη από το 2014 τη σχετική συζήτηση με όλους τους τοπικούς φορείς, με σκοπό την ενημέρωση και τη διαμόρφωση κατάλληλων ερεθισμάτων για τη δημιουργία Ενεργειακών Κοινοτήτων, αποσκοπώντας στον εποικοδομητικό διάλογο, ώστε οι ίδιοι οι κάτοικοι της Μεγαλονήσου να αποφασίζουν και να καρπώνονται άμεσα τα οφέλη που προκύπτουν από τις ενεργειακές δραστηριότητες. Παράλληλα, η ΟΑΚ διοργανώνει επιστημονικά συνέδρια υψηλού κύρους, με θέμα την εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων, τις καινοτόμες καλλιέργειες, τη διάδοση παραδοσιακών ποικιλιών, τα δάση και τις δασικές εκτάσεις, τα αυτόνομα ενεργειακά νησιά με παραδείγματα από την Ευρώπη, την κυκλική οικονομία, τη βιώσιμη κινητικότητα, την ενεργειακή φτώχεια, την ενεργειακή μετάβαση και την ενεργειακή Δημοκρατία. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην ΟΑΚ για την κλιματική κρίση.
4 Περιβαλλοντικά Εκπαιδευτικά Προγράμματα
Η ΟΑΚ δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στα θέματα εκπαίδευσης της νέας γενιάς αναπτύσσοντας: «Διαδραστικό – Βιωματικό Εργαστήριο Ανακύκλωσης Χαρτιού με Εισαγωγή στις Ήπιες Μορφές Ενέργειας και έμφαση στην Αειφόρο Ορθολογική Διαχείριση Πόρων». Το Εργαστήριο αυτό βασίζεται στο γεγονός ότι η ανακύκλωση ακολουθεί τα βήματα του κύκλου της ζωής. Σκοπός του Εργαστηρίου είναι οι μαθητές να μάθουν να μην καταναλώνουν άσκοπα πολύτιμους φυσικούς πόρους και να συμμετέχουν στη διαδικασία της ανακύκλωσης στην πράξη. Την ημέρα του Εργαστηρίου στην ΟΑΚ, τα παιδιά έχοντας ως πρώτη ύλη χαρτιά που δεν χρειάζονται, παρακολουθούν τα βήματα της παραγωγής χαρτοπολτού με απλό και κατανοητό τρόπο, παρασκευάζοντας το δικό τους ανακυκλωμένο χαρτόνι.
5. Περίπατοι στα Καλντερίμια της ΟΑΚ
Από το 1996, σπουδαστές της Αρχιτεκτονικής Τοπίου και Περιβάλλοντος από το Oppenheim (Επαγγελματική Σχολή), το Koblenz (Επαγγελματική Σχολή) και το Bitburg (Ευρωπαϊκή Επαγγελματική Σχολή του Ερυθρού Σταυρού) της Γερμανίας, έρχονται με τους εκπαιδευτές τους στην ΟΑΚ και στο Παράρτημά της, το Ευρωμεσογειακό Κέντρο Νεότητας (EKN) στα Νωπήγεια Κισάμου, κάνοντας την πρακτική τους άσκηση σε χώρους του Ιδρύματος. Εμπνεόμενοι από τα ιερά σύμβολα της Βίβλου και της Χριστιανικής Παράδοσης, δημιουργούν ψηφιδωτά δάπεδα, μονοπάτια, τοιχία, δίδοντας έμφαση στην ομαδικότητα, τη σύμπραξη, αλλά και τη γνωριμία με τον πολιτισμό της Κρήτης. Το αποτέλεσμα της δουλειάς αυτής μπορούν να το απολαύσουν όλοι οι Σύνεδροι και οι επισκέπτες της ΟΑΚ.
6. Διάδοση Καλών Πρακτικών
Η εξοικονόμηση πόρων και ενέργειας, η μείωση της χρήσης πλαστικών, η ανακύκλωση, όπως και η κομποστοποίηση, ανήκουν αναμφίβολα στις προτεραιότητες της ΟΑΚ. Απώτερος στόχος είναι η επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος, περιορίζοντας το αποτύπωμα άνθρακα και εισάγοντας σε αυτόν τον τρόπο ζωής τους Συνέδρους και τους επισκέπτες της Ακαδημίας. Επίσης, έχοντας ως βάση τις αρχές της βιολογικής καλλιέργειας, η ΟΑΚ διατηρεί στο χώρο της και στα Νωπήγεια, κήπο με βότανα και οπωροκηπευτικά, τα οποία χρησιμοποιεί στη δημιουργία κρητικών παραδοσιακών εδεσμάτων, διασφαλίζοντας τη βέλτιστη ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους Συνέδρους του Ιδρύματος.
7. Ανάπτυξη Συνεργασιών μέσω Προγραμμάτων
Η ΟΑΚ είναι διαχρονικά ανοιχτή στην ανάπτυξη ευρύτερων συνεργασιών για Ευρωπαϊκά και Εθνικά Προγράμματα με σκοπό την προαγωγή της επιστήμης σε όφελος του ανθρώπου. Επί του παρόντος, η ΟΑΚ είναι εταίρος σε Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Θεολογίας και Υγείας: www.religion-health.eu με τη συμμετοχή διακεκριμένων Καθηγητών – Ερευνητών, αλλά και σε Εθνικό Πρόγραμμα: «Ψηφιακού Εργαστηρίου Κρητικής Αγιογραφίας», που αποτελεί μία προσπάθεια διάσωσης και προβολής της Τέχνης της Αγιογραφίας στην Κρήτη, ενώ παράλληλα συμμετέχει σε κατάθεση προτάσεων για την ενεργειακή φτώχεια και τις ενεργειακές κοινότητες.
Γ) Ένας οδικός χάρτης για το μηδενισμό του αποτυπώματος άνθρακα της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης λόγω της χρήσης ενέργειας στις εγκαταστάσεις της.
1. Η κατανάλωση ενέργειας στις εγκαταστάσεις του Ιδρύματος
Η ΟΑΚ χρησιμοποιεί κυρίως ηλεκτρική ενέργεια για την κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών, κλιματισμό (θέρμανση και ψύξη), ζεστό νερό, φωτισμό και για τη λειτουργία του τεχνικού εξοπλισμού των Συνεδριακών της εγκαταστάσεων. Μέρος των αναγκών της σε ηλεκτρική ενέργεια καλύπτεται από εκείνη που παράγεται με ένα φωτοβολταϊκό σύστημα εγκατεστημένο στις ταράτσες των κτηρίων της, ισχύος αιχμής 50 KWp, ενώ το υπόλοιπο προέρχεται από το ηλεκτρικό δίκτυο. Στην κουζίνα χρησιμοποιείται υγραέριο, ενώ ηλιακοί θερμοσίφωνες παράγουν ζεστό νερό. Υπολογίζεται ότι η ηλεκτρική ενέργεια καλύπτει περίπου το 95% των ετήσιων ενεργειακών αναγκών της. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια (από το φωτοβολταϊκό σύστημα) και η θερμική ενέργεια (από τους ηλιακούς θερμοσίφωνες) στις εγκαταστάσεις της ΟΑΚ αντιστοιχεί σε πάνω από το ένα τρίτο (1/3) των ετήσιων ενεργειακών αναγκών της.
2. Οι προϋποθέσεις για το μηδενισμό των εκπομπών άνθρακα λόγω της χρήσης ενέργειας στις εγκαταστάσεις της
Για το μηδενισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, λόγω της χρήσης ενέργειας στην ΟΑΚ, θα πρέπει:
Α) Να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας στα κτήριά της μέσω της λήψης μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας τα οποία περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, μόνωση της οροφής και της τοιχοποιίας, χρήση διπλών υαλοπινάκων, χρήση λαμπτήρων χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης, χρήση αντλιών θερμότητας υψηλής απόδοσης, κ.ά.
Β) Να μην χρησιμοποιούνται ορυκτά καύσιμα, όπως πετρέλαιο και υγραέριο.
Γ) Να χρησιμοποιούνται όσο είναι δυνατόν Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, όπως π.χ. η ηλιακή ενέργεια.
Δ) Να αντισταθμίζεται η χρήση ηλεκτρικής ενέργειας του δικτύου με πράσινη ενέργεια, η οποία θα παράγεται στις εγκαταστάσεις της ΟΑΚ και
Ε) Οι όποιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, λόγω της χρήσης ενέργειας, να αντισταθμίζονται με φύτευση δέντρων, τα οποία να απορροφούν ετησίως ισοδύναμη ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα με εκείνη που εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα από την ΟΑΚ.
3. Ένας οδικός χάρτης (road map) για το μηδενισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα λόγω της χρήσης ενέργειας στην Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης
Η μελέτη διαφόρων εναλλακτικών σεναρίων έδειξε ότι ο μηδενισμός των εκπομπών άνθρακα στην ΟΑΚ είναι τεχνικά εφικτός και οικονομικά βιώσιμος. Πιο συγκεκριμένα αυτός μπορεί να επιτευχθεί με:
Α) Τη χρήση ηλιακών θερμικών συστημάτων – ηλιακών θερμοσιφώνων για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης στις εγκαταστάσεις της.
Β) Τη χρήση φωτοβολταϊκών συστημάτων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία θα χρησιμοποιείται στην ΟΑΚ ταυτόχρονα με την ηλεκτρική ενέργεια του δικτύου, ενώ θα υπάρχει και δυνατότητα αντιστάθμισής της.
Γ) Τη χρήση αντλιών θερμότητας υψηλής απόδοσης για τη θέρμανση και την ψύξη των χώρων.
Δ) Με τη δημιουργία δενδρωδών καλλιεργειών, όπως ελιάς, χαρουπιάς ή/και ευκαλύπτων. Τα δένδρα αυτά με τη φωτοσύνθεση απορροφούν σημαντικές ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Υπολογίζεται ότι με τη καλλιέργεια 40 έως 140 στρεμμάτων ελιάς μπορεί να αντισταθμιστεί μεγάλο μέρος των εκπομπών άνθρακα από τις εγκαταστάσεις της ΟΑΚ.
Αντί Επιλόγου
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει εκφράσει τη δέσμευσή του στην αντιμετώπιση της σημερινής οικολογικής κρίσης που απειλεί το ανθρώπινο είδος και τους έμβιους οργανισμούς του πλανήτη. Η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης για πολλά χρόνια έχει ευαισθητοποιηθεί και δραστηριοποιηθεί προς την κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης. Μέσα από τις παραπάνω δράσεις της προσπαθεί να κινητοποιήσει τις τοπικές κοινωνίες προς αυτήν την κατεύθυνση και να απαντήσει εμπράκτως στις προσκλήσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η διερεύνηση της δυνατότητας μηδενισμού του κλιματικού αποτυπώματος της ΟΑΚ, λόγω της χρήσης ενέργειας στις εγκαταστάσεις της, έδειξε ότι αυτό είναι εφικτό και υλοποιήσιμο.
Περισσότερα στοιχεία για τη μείωση των ανθρακούχων ρύπων στην Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης είναι διαθέσιμα στο επιστημονικό άρθρο “Sustainability assessment: Offsetting carbon emissions from energy use at the Orthodox Academy of Crete (OAC)”, το οποίο υπογράφεται από τους Γιάννη Βουρδουμπά, Αντώνιο Καλογεράκη και Κωσταντίνο Ζορμπά και το οποίο έχει δημοσιευθεί πρόσφατα στο διεθνές Αγγλόφωνο επιστημονικό περιοδικό American Scientific Research Journal for Engineering, Technology and Sciences, τόμος 72(1), σελ. 67-80, 2020 και το οποίο είναι διαθέσιμο στη διαδικτυακή διεύθυνση https://asrjetsjournal.org /index.php/American_Scientific_Journal/article/view/6215/2235
