Η συμβολή του γεωργοκτηνοτροφικού τομέα στη κλιματική αλλαγή είναι σημαντική ενώ εκτιμάται ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο τομέας αυτός συμβάλλει στις εκπομπές σημαντικών ποσοτήτων θερμοκηπιακών αερίων στην ατμόσφαιρα που ανέρχονται στο 10% περίπου των συνολικών ετήσιων εκπομπών.
Μεταξύ των πιο ενεργοβόρων τομέων της πρωτογενούς παραγωγής περιλαμβάνονται και οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες ιδιαίτερα εκείνες που σχετίζονται με τα “βιομηχανικά θερμοκήπια υψηλής τεχνολογίας και παραγωγικότητας” τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλές εισροές ύλης και ενέργειας ενώ η παραγωγικότητα τους (κιλά προϊόντος ανά καλλιεργούμενη επιφάνεια) είναι υψηλή. Τα θερμοκήπια θα πρέπει να μειώσουν τη χρήση ορυκτών καυσίμων που χρησιμοποιούν, βελτιώνοντας την ενεργειακή αποδοτικότητα τους, για να μπορέσουν να ελαττώσουν τις εκπομπές ανθρακούχων αερίων στην ατμόσφαιρα και να μετριάσουν τη συμβολή τους στη κλιματική αλλαγή. Σκοπός του σύντομου κειμένου που ακολουθεί είναι η διερεύνηση της δυνατότητας χρήσης της αιολικής ενέργειας και συγκεκριμένα των μικρών ανεμογεννητριών (Α/Γ) για τη κάλυψη μέρους ή όλων των αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια (Η.Ε.) των θερμοκηπίων στη Κρήτη ιδιαίτερα εκείνων που χρησιμοποιούν αρκετές ηλεκτρικές συσκευές και μηχανήματα και έχουν υψηλές καταναλώσεις σε Η.Ε.
1. Οι ενεργειακές ανάγκες των θερμοκηπίων
Τα θερμοκήπια καταναλώνουν ενέργεια για την κάλυψη των αναγκών τους για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό και τη λειτουργία ηλεκτρικών μηχανών. Η ενέργεια που δαπανούν ποικίλει ευρέως εξαρτώμενη από τις τοπικές κλιματολογικές συνθήκες, το είδος της καλλιέργειας καθώς και από τα υλικά που είναι κατασκευασμένο. Οι ενεργειακές ανάγκες είναι τελείως διαφορετικές σε σύγχρονα “βιομηχανικού τύπου θερμοκήπια“ και σε απλά θερμοκήπια “αγροτικού τύπου“ τα οποία είναι διαδεδομένα στη Κρήτη. Τα πρώτα καταναλώνουν σημαντικά υψηλότερα ποσά ενέργειας σε σχέση με τα δεύτερα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ανάγκες για θέρμανση και ψύξη των σύγχρονων θερμοκηπίων είναι αρκετά μεγαλύτερες από τις ανάγκες τους σε ηλεκτρική ενέργεια.
2. Τα θερμοκήπια στη Κρήτη και την Ελλάδα
Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις θερμοκηπίων στη χώρα ανέρχονται σήμερα σε περίπου 56.000 στρέμματα το 96% των οποίων αποτελούν θερμοκήπια με πλαστική κάλυψη που χρησιμοποιούνται για τη καλλιέργεια λαχανικών (τομάτες, αγγούρια, μελιτζάνες, πιπεριές). Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις θερμοκηπίων στη Κρήτη αποτελούν περίπου το 40% των συνολικών θερμοκηπιακών εκτάσεων της Ελλάδας. Λόγω των ήπιων κλιματολογικών συνθηκών της χώρας και των περιορισμένων αναγκών θέρμανσης των καλλιεργούμενων ειδών/λαχανικών μόνο το 17% περίπου των θερμοκηπίων της χώρας θερμαίνεται ενώ το ποσοστό αυτό στη Κρήτη είναι χαμηλότερο.
3. Η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών άνθρακα στα θερμοκήπια.
Η χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) στα θερμοκήπια της χώρας και της Κρήτης είναι σήμερα περιορισμένη. Τα περισσότερα χρησιμοποιούν κυρίως πετρέλαιο η/και φυσικό αέριο για τη θέρμανση τους καθώς και ηλεκτρική ενέργεια του δικτύου για τη κάλυψη των άλλων ενεργειακών αναγκών τους. Η πολιτεία προσπαθεί να στηρίξει τους παραγωγούς θερμοκηπιακών προϊόντων και γι αυτό το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας που χρεώνονται είναι αρκετά χαμηλό. Οι πιο διαδεδομένες ΑΠΕ που χρησιμοποιούνται στα θερμοκήπια της χώρας μας είναι η βιομάζα (διάφοροι τύποι ξυλώδους βιομάζας) και τα γεωθερμικά ρευστά χαμηλών θερμοκρασιών (40-80 οC). Η χρήση φωτοβολταϊκών συστημάτων (Φ/Β) είναι περιορισμένη μέχρι σήμερα. Σε σύγχρονα “βιομηχανικού τύπου θερμοκήπια” (που υπάρχουν κυρίως στην Ηπειρωτική Ελλάδα) χρησιμοποιείται σαν καύσιμο το φυσικό αέριο για τη συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού. Η παραγόμενη θερμότητα χρησιμοποιείται το χειμώνα για τη θέρμανση της καλλιέργειας ενώ το καλοκαίρι για τη ψύξη της. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια καλύπτει τις ανάγκες του θερμοκηπίου ενώ τυχόν περίσσεια της πωλείται στο δίκτυο.
4. Το αιολικό δυναμικό της Κρήτης
Η Κρήτη διαθέτει άφθονο ηλιακό και αιολικό δυναμικό και σήμερα παράγονται σημαντικές ποσότητες θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας από τον άνεμο και τον ήλιο. Υπολογίζεται ότι άνω του 20% της καταναλισκόμενης ηλεκτρικής ενέργειας στη Κρήτη παράγεται σήμερα από τις ΑΠΕ κυρίως με αιολικά πάρκα και Φ/Β συστήματα. Δεδομένου του μεγάλου ενδιαφέροντος για την εγκατάσταση νέων παρόμοιων συστημάτων εκτιμάται ότι σύντομα η παραγωγή Η.Ε από τις ΑΠΕ στη Κρήτη θα πολλαπλασιασθεί. Το ενδιαφέρον για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας για ηλεκτροπαραγωγή εστιάζεται σήμερα στις μεγάλες Α/Γ ενώ το ενδιαφέρον για μικρές Α/Γ είναι μάλλον περιορισμένο.
5. Δυνατότητες χρήσης μικρών Α/Γ στα θερμοκήπια της Κρήτης
Το κόστος της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας από μικρές Α/Γ σε διάφορες τοποθεσίες της Κρήτης είναι χαμηλό. Συνήθως οι περιοχές που είναι εγκατεστημένα τα αγροτικά θερμοκήπια χαρακτηρίζονται από υψηλό αιολικό δυναμικό. Στις περιοχές αυτές η παραγωγή Η.Ε. από τον άνεμο είναι οικονομικά ελκυστική. Ανάλογα με τη κατανάλωση Η.Ε. σε υπάρχοντα θερμοκήπια οι καλλιεργητές μπορούν να εγκαταστήσουν μικρές Α/Γ οι οποίες θα μπορούν να παράγουν όλη την Η.Ε. (ή μέρος της) που καταναλώνεται στις εγκαταστάσεις τους ετησίως. Αυτά μπορούν να είναι συνδεδεμένα με το ηλεκτρικό δίκτυο οπότε η παραγόμενη Η.Ε. θα διοχετεύεται σε αυτό όταν δεν θα χρησιμοποιείται στο θερμοκήπιο και θα συμψηφίζεται με την απορροφούμενη Η.Ε. του δικτύου. Εφόσον τα θερμοκήπια δεν είναι συνδεδεμένα με το δίκτυο θα πρέπει να υπάρχει κάποια ηλεκτρική μπαταρία στην οποία θα αποθηκεύεται η παραγόμενη Η.Ε. όταν δεν χρειάζεται σε αυτά και θα χρησιμοποιείται σε περιόδους νηνεμίας. Η εγκατάσταση και λειτουργία μικρών Α/Γ σε θερμοκήπια της Κρήτης θα συμβάλλει στη προώθηση της διεσπαρμένης παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο νησί. Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ έχουν εκφραστεί έντονες κοινωνικές και περιβαλλοντικές διαμαρτυρίες για την εγκατάσταση μεγάλων Α/Γ και αιολικών πάρκων στη Κρήτη δεν τίθεται παρόμοιο θέμα για τις μικρές Α/Γ για τις οποίες δεν μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι δημιουργούν περιβαλλοντική όχληση.
6. Προϋποθέσεις για την εγκατάσταση μικρών Α/Γ στα θερμοκήπια της Κρήτης
Για την εγκατάσταση μικρών Α/Γ σε θερμοκήπια της Κρήτης θα πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις όπως:
6.1 Παροχή κατάλληλων κινήτρων από τη πολιτεία
Για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας στα θερμοκήπια χρειάζεται η παροχή κατάλληλων κινήτρων από τη πολιτεία. Θα πρέπει να επιτρέπεται η σύνδεση μικρών Α/Γ εγκατεστημένων στα θερμοκήπια με το ηλεκτρικό δίκτυο και ο συμψηφισμός της διοχετευόμενης ενέργειας σε αυτό με τη καταναλισκόμενη ηλεκτρική ενέργεια όπως γίνεται σήμερα με τις Φ/Β εγκαταστάσεις. Παράλληλα θα μπορούσε η πολιτεία να χορηγήσει οικονομικά κίνητρα στους καλλιεργητές για να εγκαθιστούν μικρές Α/Γ στα θερμοκήπια τους όπως σήμερα επιχορηγεί το κόστος της καταναλισκόμενης ηλεκτρικής ενέργειας σε αυτά (που σε τελική ανάλυση σημαίνει επιδότηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων στη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας).
6.2 Δημιουργία πιλοτικών εγκαταστάσεων Α/Γ σε θερμοκήπια της Κρήτης
Για τη προώθηση της χρήσης μικρών Α/Γ σε θερμοκήπια της Κρήτης είναι χρήσιμη η δημιουργία κάποιων πιλοτικών εγκαταστάσεων σε αυτά. Με τον τρόπο αυτό οι καλλιεργητές θα μπορέσουν να γνωρίσουν τη λειτουργία των φιλικών στο περιβάλλον ενεργειακών εγκαταστάσεων, τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα τους καθώς και τα πιθανά οφέλη που μπορούν να προσφέρουν στα θερμοκήπια τους.
6.3 Τεχνική υποστήριξη για τη λειτουργία και συντήρηση μικρών Α/Γ
Οι μικρές Α/Γ χρειάζονται περισσότερη και συχνότερη συντήρηση σε σχέση με τα Φ/Β συστήματα τα οποία μπορούν και αυτά να παράξουν ηλεκτρική ενέργεια στα θερμοκήπια. Η ύπαρξη κατάλληλης τεχνικής υποστήριξης και εξειδικευμένων τεχνικών στη Κρήτη για το σκοπό αυτό θα διευκολύνει τη προώθηση μικρών Α/Γ στα θερμοκήπια της.
Αντί επιλόγου
Η αξιοποίηση των μικρών Α/Γ για τη παραγωγή “πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας” στα θερμοκήπια της Κρήτης θα συμβάλλει εκτός του οικονομικού οφέλους των καλλιεργητών: α) Στη μείωση των επιπτώσεων της γεωργίας στη κλιματική αλλαγή, β) Στην επίτευξη των στόχων της Κρήτης και της χώρας όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων στην ατμόσφαιρα, και γ) Στην επίτευξη του στόχου της Ευρώπης για τη μετατροπή της σε κλιματικά ουδέτερη Ήπειρο μέχρι το 2050.
Περισσότερα στοιχεία για τη δυνατότητα χρήσης μικρών ανεμογεννητριών στα θερμοκήπια της Κρήτης είναι διαθέσιμα στο επιστημονικό άρθρο του γράφοντος με τίτλο “Possibilities of using small wind turbines for electricity generation in agricultural greenhouses in the island of Crete, Greece” το οποίο δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο διεθνές αγγλόφωνο επιστημονικό περιοδικό “International Journal of Agriculture and Environmental Research” τεύχος 6(5), σελ. 746-761 , 2020.
