Από το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα η επιτυχία των διαφόρων χωρών καθοριζόταν από έναν οικονομικό δείκτη ο οποίος αποτύπωνε τη δημιουργία πλούτου σε κάθε χώρα.
O δείκτης αυτός είναι το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) και όσο μεγαλύτερο ήταν αυτό τόσο πιο επιτυχημένη θεωρείται η χώρα. Αργότερα όμως έγινε ευρύτερα αποδεκτό ότι η ευημερία μιας κοινωνίας δεν συναρτάται κατ’ ανάγκη με το ΑΕΠ της ανά κάτοικο, αλλά εξαρτάται και από άλλους παράγοντες που δεν σχετίζονται κατ’ ανάγκη με τις οικονομικές επιδόσεις της. Εξ άλλου από την αρχαιότητα ήταν γνωστό και αποδεκτό ότι ο πλούτος από μόνος του δεν οδηγεί στην ευημερία, η οποία επηρεάζεται και από μη οικονομικούς παράγοντες καθώς υπάρχουν αξίες και αγαθά τα οποία δεν μπορούν να αγορασθούν με χρήματα. Πρόσφατες μελέτες σχετικά με την ευτυχία και την ικανοποίηση που απολαμβάνουν οι πολίτες σε μία κοινωνία αποδεικνύουν ότι μη οικονομικοί παράγοντες επηρεάζουν σημαντικά την προσωπική ικανοποίησή τους. Τις τελευταίες δεκαετίες διακεκριμένοι επιστήμονες διετύπωσαν μία εναλλακτική θεώρηση της (κοινωνικής) προόδου προσπαθώντας να την αποδεσμεύσουν από αμιγώς οικονομικούς δείκτες (όπως π.χ. το ΑΕΠ ανά κάτοικο) οι οποίοι χρησιμοποιούντο μέχρι τότε. Βασισμένοι σε φιλοσοφικές θεωρήσεις περί ευημερίας και καλής ζωής που ανάγονται στις απαρχές της δυτικής φιλοσοφίας, της εποχής του Αριστοτέλη, επινόησαν έναν σύνθετο δείκτη που τον ονόμασαν δείκτη κοινωνικής προόδου (social progress index). Ο δείκτης αυτός συναρτάται από διάφορες μη οικονομικές παραμέτρους οι οποίες επηρεάζουν την ευημερία μίας κοινωνίας και αντικατοπτρίζει την ευημερία της καλύτερα από το ΑΕΠ ανά κάτοικο. Το ενδιαφέρον είναι ότι για τη δημιουργία του δείκτη κοινωνικής προόδου, ο οποίος δεν εμπεριέχει οικονομικές παραμέτρους, συνέβαλαν τρεις διακεκριμένοι οικονομολόγοι τιμηθέντες και οι τρεις ξεχωριστά με το βραβείο Nobel όπως αναφέρεται στη συνέχεια. Οι παράμετροι αυτοί μπορούν σήμερα να υπολογιστούν με τα σύγχρονα στατιστικά εργαλεία και μεθόδους, κάτι που δεν ήταν δυνατόν ορισμένες δεκαετίες πριν. Οι επιμέρους δείκτες που συνδυαστικά αποτελούν τον δείκτη κοινωνικής προόδου μιας κοινωνίας κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες που περιλαμβάνουν:
1. Την ικανοποίηση των βασικών ανθρώπινων αναγκών
Οπου περιλαμβάνονται:
Α) Η εξασφάλιση της βασικής διατροφής και της ιατρικής φροντίδας.
Β) Η πρόσβαση σε πόσιμο νερό και σε συνθήκες υγιεινής.
Γ) Η εξασφάλιση καταλύματος.
Δ) Η ύπαρξη προσωπικής ασφάλειας.
2. Τις δυνατότητες εξασφάλισης καλής ζωής
Οπου περιλαμβάνονται:
Α) Η πρόσβαση στη βασική εκπαίδευση.
Β) Η πρόσβαση στην πληροφόρηση και τη δυνατότητα επικοινωνίας.
Γ) Η ύπαρξη καλής υγείας και ευεξίας.
Δ) Η ύπαρξη καθαρού περιβάλλοντος και υγειών οικοσυστημάτων.
3. Τη δυνατότητα επίτευξης των ατομικών στόχων και σκοπών
Οπου περιλαμβάνονται:
Α) Η κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Β) Η ύπαρξη προσωπικής ελευθερίας και δυνατότητας επιλογών.
Γ) Η ύπαρξη ανεκτικότητας και απουσίας κοινωνικού αποκλεισμού.
Δ) Η δυνατότητα πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση.
Όπως διαπιστώνεται οι προαναφερθείσες παράμετροι δεν περιλαμβάνουν οικονομικούς δείκτες και μπορούν να ποσοτικοποιηθούν για μία χώρα ούτως ώστε να προκύψει ένας συνδυαστικός σύνθετος δείκτης, ο δείκτης κοινωνικής προόδου της. Είναι φανερό ότι η μεθοδολογία αυτή διευκολύνει τους διαμορφωτές πολιτικής σε μία χώρα οι οποίοι μπορούν να βελτιώσουν την κοινωνική πρόοδο στη χώρα βελτιώνοντάς τους επί μέρους προαναφερθέντες δείκτες σχεδιάζοντας και υλοποιώντας στοχευμένες πολιτικές.
Με αναφορά την πρόσφατη έκθεση του 2016 για την κοινωνική πρόοδο στον πλανήτη, στον πίνακα 1 παρουσιάζονται κατά σειρά οι 35 χώρες του πλανήτη που έχουν τον υψηλότερο δείκτη κοινωνικής προόδου με αναφορά το έτος 2015 όπου η χώρα μας κατατάσσεται στην 34η θέση έχοντας υψηλό δείκτη κοινωνικής προόδου. Μεταξύ των 35 πρώτων χωρών στην κατάταξη που περιλαμβάνονται στον πίνακα αυτό, οι 26 ανήκουν στην Ευρώπη, κάτι που υποδηλώνει την υψηλή κοινωνική πρόοδο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Παρατηρούμε επίσης ότι αναπτυγμένες χώρες του πλανήτη με ισχυρή οικονομία, όπως η Ιαπωνία και η Η.Π.Α., κατατάσσονται αντίστοιχα στη 14η και 15η θέση.
Στον πίνακα 2 παρουσιάζονται κατά σειρά 27 χώρες της Ευρώπης με τον αντίστοιχο δείκτη κοινωνικής προόδου τους για το έτος 2015. Στην κατάταξη αυτή των Ευρωπαϊκών χωρών η Ελλάδα καταλαμβάνει μόλις την 25η θέση που υποδηλώνει τη σχετικά μικρή κοινωνική πρόοδο της χώρας μας (σε σύγκριση βέβαια με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες που αναφέρονται) και την αναγκαιότητα βελτίωσης διαφόρων παραμέτρων που συμβάλλουν στη συνολική πρόοδο της κοινωνίας μας. Στις πρώτες έξι θέσεις του πίνακα 2 βρίσκονται οι πέντε Σκανδιναβικές χώρες, αποτέλεσμα της μεγάλης κοινωνικής προόδου που έχει επιτευχθεί στις κοινωνίες αυτές.
Για τη δημιουργία του δείκτη κοινωνικής προόδου συνέβαλαν κατά κύριο λόγο οι εξής διαπρεπείς επιστήμονες, οι οποίοι προέρχονται από τον χώρο των κοινωνικών επιστημών και από Αγγλοσαξωνικά Πανεπιστήμια.
Α) Ο Amartya Sen (1933-) τιμηθείς με το Nobel οικονομικών το 1998 και διατελέσας καθηγητής στα Πανεπιστήμια του Χάρβαρντ και του Κέμπριτζ.
Β) Ο Douglas North (1920-2015) τιμηθείς με το Nobel οικονομικών το 1993 και διατελέσας καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον.
Γ) Ο Joseph Stiglits (1943-) τιμηθείς με το Nobel οικονομικών το 2001, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.
Η κατάταξη αυτή των χωρών του πλανήτη σύμφωνα με τον δείκτη κοινωνικής προόδου όπως προσδιορίζεται, επιτρέπει αφενός να εκτιμηθεί ο βαθμός κοινωνικής προόδου σε μία χώρα σε σύγκριση με άλλες και αφετέρου να γίνει δυνατή η εφαρμογή στοχευμένων πολιτικών για τη βελτίωση της προόδου σε μία κοινωνία.
Πίνακας 1. Κατάταξη των 35 χωρών του πλανήτη με τον υψηλότερο δείκτη κοινωνικής προόδου
Θέση Χώρα
1 Νορβηγία
2 Σουηδία
3 Ελβετία
4 Ισλανδία
5 Νέα Ζηλανδία
6 Καναδάς
7 Φινλανδία
8 Δανία
9 Ολλανδία
10 Αυστραλία
11 Αγγλία
12 Ιρλανδία
13 Αυστρία
14 Γερμανία
15 Ιαπωνία
16 Η.Π.Α.
17 Βέλγιο
18 Πορτογαλία
19 Σλοβενία
20 Ισπανία
21 Γαλλία
22 Τσεχία
23 Εσθονία
24 Ουρουγουάη
25 Σλοβακία
26 Χιλή
27 Πολωνία
28 Κόστα Ρίκα
29 Νότια Κορέα
30 Κύπρος
31 Ιταλία
32 Ουγγαρία
33 Λετονία
34 Ελλάδα
35 Λιθουανία
Πίνακας 2. Κατάταξη 27 χωρών της Ευρώπης με τον υψηλότερο δείκτη κοινωνικής προόδου
Θέση Χώρα
1 Νορβηγία
2 Σουηδία
3 Ελβετία
4 Ισλανδία
5 Φινλανδία
6 Δανία
7 Ολλανδία
8 Αγγλία
9 Ιρλανδία
10 Αυστρία
11 Γερμανία
12 Βέλγιο
13 Πορτογαλία
14 Σλοβενία
15 Ισπανία
16 Γαλλία
17 Τσεχία
18 Εσθονία
19 Σλοβακία
20 Πολωνία
21 Κύπρος
22 Ιταλία
23 Ουγγαρία
24 Λετονία
25 Ελλάδα
26 Λιθουανία
27 Κροατία
*Ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
