Slavoj Zizek Εκδόσεις Scripta
Προλεγόμενα – Επιμέλεια: Γιάννης Σταυράκης Μετάφραση: Βίκυ Ιακώβου
Ενα βιβλίο γραμμένο από τον τολμηρό στοχαστή της Λουμπλιάνας Zizek. Αυτός είναι στην πραγματικόττα ο ριζοσπαστικός εκφραστής της ψυχανάλυσης ή μάλλον, της θεωρίας της κουλτούρας εν γένει που έχει εμφανιστεί στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες.
Στο βιβλίο αυτό ο Zizek ασχολείται διαδοχικά με καθεμιά από τις ιδέες του ολοκληρωτισμού χωρίς να περιορίζεται στην ανάπτυξη της θεματικής του τίτλου. Με μια καταιγιστική παρέμβαση ανατέμνει με χειρουργική τόλμη την πολιτική, πολιτισμική, και πνευματική πραγματικότητα της ύστερης νεωτερικότητας, ανατρέποντας στερεότυπα και παγιωμένες απόψεις.
ΕΝΑΣ ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΣΛΟΒΕΝΟΣ ΑΠΟ τη ΛΟΥΜΠΛΙΑΝΑ ΤΑΡΑΖΕΙ ΥΔΑΤΑ ΜΕ ΠΡΩΤΟΤΥΠΕΣ… ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΙΔΕΩΝ
Ο διάσημος Σλοβένος ψυχίατρος Slavoj Zizek, διδάκτωρ φιλοσοφίας και ψυχανάλυσης, ερευνητής στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστημών της Λουμπλιάνας, στο βιβλίο του με τον ερωτηματικό τίτλο: “Μίλησε κανείς για ολοκληρωτισμό;” απαντά με πέντε παρεμβάσεις σχετικά με την (κατά)χρηση μιας ιδέας.
Το συγγραφικό και ερευνητικό του έργο είναι πολυδιάστατο και πολύπλευρο. Σημαντικό μέρος αυτού του έργου επικεντρώνεται στην ανάδειξη της ριζοσπαστικής πολιτικής και φιλοσοφικής σημασίας της Λακανικής ψυχανάλυσης.
Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΥΣ
Σ’ αυτές τις πέντε παρεμβάσεις και στις 31 υποδιαιρέσεις τους, παράλληλα με συμπέρασμα, παράρτημα και προλεγόμενα και εισαγωγή ο Ζιζέκ επισημαίνει το σύγχρονο κυρίαρχο ολοκληρωτισμό που καθορίζει τον ρυθμό και τους μεταρυθμούς στον σύγχρονο παρανοϊκό κόσμο μας.
1. Ο ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΤΑΛΛΑΓΕΣ ΤΟΥ
• Ο Αμλετ πριν από τον Οιδίποδα
• Η γέννηση του ωραίου από το απεχθές
• Από την κωμωδία στην τραγωδία
• Ο μύθος της μετανεωτερικότητας
• “Οικονομία, οικονομία, Οράτιε!”
• Αγάπη
• Το αίνιγμα του/στον Αλλον
2. Ο ΧΙΤΛΕΡ ΩΣ ΕΙΡΩΝ;
• Ήταν το Ολοκαύτωμα το διαβολικό Κακό;
• Πεθαίνοντας στα γέλια!
•Ο Μουσουλμάνος
• Κάτωθεν της τραγωδίας και της κωμωδίας
3. ΟΤΑΝ ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΑΥΤΟΚΤΟΝΕΙ
• “Η δύναμη των ανίσχυρων”
• Η κομμουνιστική θυσία
• Στάλιν – Αβραάμ εναντίον Μπουχάριν-Ισαάκ
• Σταλινική jouissance
• Λένιν εναντίον Στάλιν
• Όταν ο λόγος καταρρέει
• Παρέκβαση: ο Σοστακόβιτς και η αντίσταση στον σταλινισμό
• Η ριζική αμφισημία του σταλινισμού
4. Η ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ ΚΑΙ Η ΠΡΑΞΗ
• Η έλλειψη δεν ταυτίζεται με την απώλεια
• “Μετά-κοσμική σκέψη;” Όχι, ευχαριστούμε!
• Ο Αλλος: φαντασιακός, συμβολικός και πραγματικός
•Η ηθική πράξη: πέραν της αρχής της πραγματικότητας
• Μια απολογία υπέρ ενός υλιστικού δημιουργισμού
• Πάπας εναντίον Δαλάι Λάμα
• Ο Τζων Γου ως κριτικός του Λεβινάς: το πρόσωπο ως φετίχ
5. ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΕΣ;
• Το φλέγον ερώτημα
• Τα δύο Πραγματικά
• Ο “Τρίτος Πολιτισμός” ως ιδεολογία
• Το αδιέξοδο του ιστορισμού
• Θεωρητικοί μηχανισμοί του κράτους
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
“…και σε τι χρησιμεύουν οι φτωχοί (ολοκληρωτικοί) σε μια ποιητική εποχή;”
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
“Απόλαυσε το έθνος σου όπως τον εαυτό σου”: Στοιχεία μιας ψυχαναλυτικής ανάλυσης του εθνικισμού
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΑΛΛΑ ΑΠΟ ΠΟΥ ΝΑ ΠΙΑΣΤΟΥΜΕ;
Ας αρχίσουμε από την εισαγωγή, με ένα μικρό απόσπασμα, το εξής: «…Σήμερα, η αναφορά στη “Σκέψη του ολοκληρωτισμού” στηρίζει ένα είδος άγραφου Denk Verbot (απαγόρευση της σκέψης) παρόμοιου με το επαίσχυντο Berufsverbot (απαγόρευση πρόσληψης) σε οποιονδήποτε κρατικό φορέα της Γερμανίας του τέλους της δεκαετίας του 1960. Όπου, μόλις δείξει κανείς την παραμικρή τάση να στρατευθεί σε πολιτικά σχέδια, τα οποία αποβλέπουν στη σοβαρή αμφισβήτηση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, η απάντηση είναι: όσο καλοπροαίρετο κι αν είναι, αναγκαστικά θα καταλήξει σ’ ένα νέο “Γκούλαγκ”.
Έτσι. όμως, η “επιστροφή στην ηθική” που χαρακτηρίζει την πολιτική φιλοσοφία σήμερα εκμεταλλεύεται ξεδιάντροπα τη φρίκη του Γκούλαγκ ή του ολοκαυτώματος, χρησιμοποιώντας την ως σκιάχτρο για να μας εκβιάσει να παραιτηθούμε από οποιαδήποτε σοβαρή πολιτική στράτευση. Με τον τρόπο αυτό, διάφοροι βολεμένοι φιλελεύθεροι αχρείοι αντλούν μια υποκριτική ικανοποίηση υπερασπιζόμενοι την καθεστηκυία τάξη: Δηλαδή, γνωρίζουν ότι υπάρχει διαφθορά, εκμετάλλευση και ούτω καθεξής, καταγγέλλουν όμως, κάθε προσπάθεια αλλαγής των πραγμάτων ως ηθικά επικίνδυνη και απαράδεκτη, διότι υποτίθεται ότι ανασταίνει το φάντασμα του ολοκληρωτισμού…»
ΑΛΛΑ ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΑΠΟΛΑΥΣΕΙΣ ΤΟ ΕΘΝΟΣ ΣΟΥ ΟΠΩΣ… ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΟΥ;
«Ο εθνικισμός εκθέτει μια προνομιακή περιοχή έκρηξης της απόλαυσης στο κοινωνικό πεδίο. Το εθνικό αίτιο δεν είναι τελικά τίποτα παραπάνω από τον τρόπο με τον οποίο τα υποκείμενα μιας δεδομένης εθνικής κοινότητας οργανώνουν την απόλαυσή τους μέσα από εθνικούς μύθους. Ετσι, αυτό που διακυβεύεται στις εθνικές εντάσεις είναι πάντα η κατοχή του εθνικού πράγματος…
Αυτό, λοιπόν, το ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΑΓΜΑ λειτουργεί ως ένα είδος “ιδιαίτερου απόλυτου” που αντιστέκεται στην οικουμενοποίηση εναποθέτοντας την ιδιαίτερη “τονικότητα” σε κάθε ιδιαίτερη, οικουμενική ιδέα.
Ο “ΑΡΧΑΙΟΣ ΚΥΡΙΟΣ”…
Βασικά, ο ολοκληρωτικός εθνικισμός επικαλύπτει τον δημοκρατικό πλουραλισμό, με κυρίαρχο, το σοβινιστικό ψυχαναγκασμό. Αυτός, “κλέβει την απόλαυση” αντί να κάνει άνοιγμα στην εθνική ποικιλότητα. Ωσπου ο εκλιπών, πριν λίγα χρόνια, Γάλλος φιλόσοφος και κοινωνικός αναστοχαστής έδειξε πως ο “Αρχαίος Κύριος” ενσάρκωνε την ηθική και του “ορθού μέτρου”. Με ολόκληρη την παράδοση της προκαπιταλιστικής ηθικής να στοχεύει στην αποτροπή της έκρηξης της περίσσιας που προσιδιάζει στην ανθρώπινη λιμπιντική οικονομία. Με τον καπιταλισμό, όμως, αυτή η “λειτουργία του Κυρίου” αναστέλλεται και ο φαύλος κύκλος του Υπερ-Εγώ απελευθερώνεται.
Για να αναπτυχθεί ως αναγκαίο αντίθετο του καπιταλισμού ο κορπορατικός πειρασμός, ο οποίος θεωρείται ως φασιστικό οικοδόμημα, που αναπτύσσει ένα φασιστικό “όνειρο” για έναν καπιταλισμό, χωρίς την περίσσια, χωρίς τον ανταγωνισμό που προκαλεί τη δομική ανισορροπία. Με επιστροφή του “αρχαίου Κυρίου” ηγέτη – οδηγού, ο οποίος εγγυάται τη σταθερότητα και την ισορροπία του κοινωνικού υλικού και μας σώζει πάλι από τη δομική ανισορροπία της κοινωνίας.
Η ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ
Αυτή η αιτία είναι μια κατάσταση που δημιουργείται από την “υπερβολική – περισσή” συσσώρευση και απληστία, που θεωρούνται ως η αιτία του κοινωνικού ανταγωνισμού.
Ο οποίος, όμως, με τη μορφή του Κυρίου – ηγέτη – οδηγού μετασχηματίζεται σε μια σχέση εξουσίας, στον αγώνα για την κυριαρχία ανάμεσα σε μας και σε εκείνους, ως αιτία της ανταγωνιστικής ισορροπίας… Για έναν καπιταλισμό χωρίς καπιταλισμό…, που γίνεται ένας εφιαλτικός ολοκληρωτισμός».
Ενα βιβλίο ευφυές, τολμηρό που επισημαίνει την, δια του καπιταλισμού, αναστολή του Κυρίου (απολιτικοποίηση), για να συνεχίζεται ο φαύλος κύκλος του Υπερ-Εγώ που απελευθερώνεται… ως ιδεολόγημα ολοκληρωτισμού που ανέκαθεν εγγυούνταν τη φιλελεύθερη – δημοκρατική ηγεμονία.
Το βιβλίο αυτό πρωτοκυκλοφόρησε το 2001 με άμεση, σχεδόν, μετάφραση και κυκλοφορία του στην Ελλάδα από τις εκδόσεις “Scripta”.
ΚΥΡΙΑΡΧΟΣ ΣΗΜΕΡΑ Ο ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΟΣ ΚΥΝΙΣΜΟΣ
Για να καταλήξει σ’ ένα μέρος από το ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ (του βιβλίου του) ο Ζιζέκ γράφοντας ότι: «Σήμερα κυριαρχεί ο μεταμοντέρνος κυνισμός κάτω από την καθολική μορφή ενός νομικού κανόνα τόσο για ένα επιμέρους συμφέρον, ή ένα συμβιβασμό μεταξύ του πλήθους των συμφερόντων. Για να επιβάλλεται ως ρυθμιστικός συμβιβασμός (εθνοτικών, οικολογικών, οικονομικών, σεξουαλικών και άλλων “παθολογικών συμφερόντων”). Με το επιχείρημα της κλασικής μαρξιστικής κριτικής της ιδεολογίας να συμπεριλαμβάνεται απευθείας και να εργαλοιοποιείται κατά διεστραμμένο τρόπο.
Ενώ, η ιδεολογία διατηρεί την επιρροή της δια μέσω αυτής της ψευδούς διαφάνειας. Κατά συνέπεια εκείνο που εξατμίζεται στο μεταπολιτικό ιδεολογικό σύμπαν των ημερών μας δεν είναι η πραγματικότητα η οποία συγκαλύπτεται από τις ιδεολογικές φαντασμαγορίες, αλλά η ίδια η εμφάνιση ενός δεσμευτικού κανόνα με την “επιτελεστική” δύναμη αυτής της εμφάνισης “ψευδούς διαφάνειας” να λειτουργεί ως “ρεαλισμός”.
Για να εκλαμβάνουμε τα πράγματα όπως πραγματικά είναι – γεγονός που αποτελεί την χείριστη ιδεολογία… Αλλά το κύριο πολιτικό πρόβλημα – ερώτημα σήμερα είναι το πώς μπορούμε να θραύσουμε αυτή την κυνική συναίνεση;
Αλήθεια πώς; Αφού αυτή παράγει και αναπαράγει πλείστες όσες απειλές για την “άρρωστη” δημοκρατία. Με αυτές όμως τις απειλές (τονίζει ο Ζιζέκ) να ωχριούν σε σύγκριση με το νέο βίο που διάγει τώρα η ανθρωπότητα χάρη στην απειλή που προκαλείται από τη ψηφιοποίηση της ζωής μας η οποία στηρίζεται σε μια εικονική τάξη αντικειμενοποιημένης γνώσης της οποίας η δυσλειτουργία μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες… αλλά “μίλησε κανείς για ολοκληρωτισμό;”
