Μια σύντοµη ανασκόπηση της εξέλιξης της αποχέτευσης στα Χανιά και ορισµένων προβληµάτων που όλοι κατά καιρούς µυρίζουµε …
Μια µέρα, στα 1805, σε µιάν από κείνες τις σπάνιες εµφανίσεις που έκανε ο αυτοκράτορας (Ναπολέων) στο Παρίσι, ο υπουργός των Εσωτερικών, ένας Ντεκρέ ή Κρετέ, ήρθε να ιδεί τον αφέντη την ώρα που ξυπνούσε.
– Μεγαλειότατε, είπε ο υπουργός, είδα χτες τον πιο ατρόµητο άνθρωπο της αυτοκρατορίας σας.
– Τί είναι αυτός ο άνθρωπος; ρώτησε απότοµα ο αυτοκράτορας, και τί έκανε;
– Θέλει να επιχειρήσει κάτι, µεγαλειότατε.
– Τί κάτι;
– Να επισκεφθεί τους υπονόµους του Παρισιού.
Αυτό το απόσπασµα από το έργο Οι Άθλιοι, του Βίκτωρα Ουγκώ σε µετάφραση Μανώλη Σκουλούδη, ήταν στο µυαλό µου όταν σκέφτηκα να γράψω για την ιστορία της αποχέτευσης στην πόλη των Χανίων. Πράγµατι, θα πρέπει να είναι κανείς πολύ γενναίος για να καταπιαστεί µε ένα τόσο πολύπλοκο αλλά και «βρωµερό» θέµα.
Με βάση την ευρωπαϊκή νοµοθεσία, όλα τα έργα συλλογής, επεξεργασίας και απόρριψης αστικών λυµάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να πληρούν την Οδηγία 91/271/ΕΟΚ για την επεξεργασία των αστικών λυµάτων, η οποία έχει στόχο να προστατευθεί το περιβάλλον από τις αρνητικές επιπτώσεις της απόρριψης αυτών των λυµάτων.
Ταυτόχρονα, όλα τα σχετικά έργα πρέπει να εφαρµόζουν την Οδηγία 2011/92/ΕΕ για την εκτίµηση των επιπτώσεων ορισµένων σχεδίων δηµοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον. Βασικές συνιστώσες της διαδικασίας αποτελούν η εκπόνηση µελέτης εκτίµησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, καθώς και η διαβούλευση µε τα ενδιαφερόµενα µέρη και το κοινό, έτσι ώστε τα αποτελέσµατα να λαµβάνονται υπόψη στις τελικές αποφάσεις για τα έργα.
Τα λύµατα περιέχουν µικροοργανισµούς που τα αποικοδοµούν καταναλώνοντας οξυγόνο. Ένας σηµαντικός δείκτης για κάθε έργο επεξεργασίας αστικών λυµάτων είναι το αποικοδοµήσιµο οργανικό φορτίο των λυµάτων, το οποίο µετριέται µε βάση το «βιοχηµικά απαιτούµενο οξυγόνο (BOD)» για την πλήρη βιοχηµική οξείδωση των περιεχόµενων οργανικών υλών.
Όµως, παρόλο που η µέση απαιτούµενη ποσότητα BOD κατ’ άτοµο και ηµέρα θεωρείται ότι είναι 65 gr, στο σύστηµα αποχέτευσης καταλήγουν λύµατα από διάφορες αστικές και βιοµηχανικές δραστηριότητες (π.χ. σπίτια πολυτελείας, εργατικές κατοικίες, σχολεία, νοσοκοµεία, ξενοδοχεία, εργοστάσια, κλπ.).
Γι’ αυτό και για κάθε έργο αστικών λυµάτων υπολογίζεται η ισοδυναµία αυτής της ρύπανσης µε µία παρόµοια αστική ρύπανση µεσοαστικού πληθυσµού κι έτσι προκύπτει η «µονάδα ισοδύναµου πληθυσµού».
Η εξέλιξη του έργου της αποχέτευσης των Χανίων προκύπτει από τα στοιχεία που παρατίθενται στον ιστότοπο της ∆ΕΥΑΧ αλλά και στην Εθνική Βάση των Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυµάτων της Ειδικής Γραµµατείας Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Το έργο λειτούργησε το 1995 µε βάση µελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων του Αυγούστου 1993 που προέβλεπε για το 1995 δυναµικότητα 80.000 ισοδύναµων κατοίκων µε δυνατότητα επέκτασης στους 150.000 ι.κ. το 2030.
Επισηµαίνεται ήδη µία σηµαντική παράλειψη, η απουσία µελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για το δίκτυο αποχέτευσης και τα αντλιοστάσια λυµάτων. Τα τελευταία είναι απαραίτητα λόγω της µορφολογίας του εδάφους προκειµένου τα λύµατα να προωθούνται προς τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας στο Κουµπελή.
Το 2001, εγκρίθηκε η πρώτη επέκταση του συστήµατος για να συµπεριληφθούν όλοι οι ∆ήµοι της περιοχής, που αργότερα (2010) θα ενσωµατώνονταν στο νέο Καλλικρατικό ∆ήµο Χανίων, καθώς και τα βοθρολύµατα όλου του Νοµού Χανίων.
Για το 2015, η προβλεπόµενη δυναµικότητα υπολογίστηκε σε 117.750 ι.κ. αλλά δεν γίνεται αναφορά στην δυναµικότητα στο 2030. Στη σχετική Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων για την εγκατάσταση, αναφέρεται πως έγινε Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), για την οποία γνωµοδότησαν όλες οι αρµόδιες υπηρεσίες χωρίς να γίνει δηµόσια διαβούλευση. Τέτοια διαβούλευση δεν ήταν υποχρεωτική µε βάση την τότε ισχύουσα ευρωπαϊκή νοµοθεσία.
Οι αποφάσεις τροποποίησης των περιβαλλοντικών όρων το 2005 και το 2009 αναφέρουν πως έγινε νέα ΜΠΕ και περιγράφουν το δίκτυο των αγωγών και τα αντλιοστάσια. Ωστόσο, η δυναµικότητα για το 2015 παρέµεινε η ίδια στους 117.765 ι.κ. Όµως, έχει ήδη αρχίσει να ισχύει η Οδηγία 2011/92/ΕΕ για τις ΜΠΕ που απαιτούνται για έργα επεξεργασίας αστικών λυµάτων δυναµικότητας 150.000 ι.κ.
∆ιαχρονική παρανοµία. Το 2011 στην επόµενη απόφαση τροποποίησης των περιβαλλοντικών όρων η δυναµικότητα για το έτος 2030 διογκώνεται στους 170.000 ι.κ. και αναφέρεται µια συµπληρωµατική ΜΠΕ η οποία, κατά παράβαση της νοµοθεσίας, δεν κοινοποιήθηκε δηµόσια ενώ και διαβούλευση έγινε µόνο µε τους εµπλεκόµενους φορείς αλλά όχι µε τους πολίτες.
Τα ίδια ίσχυσαν και για τις επόµενες αποφάσεις του 2014 και του 2016. Προκειµένου να αξιοποιηθούν οι ευνοϊκότερες διατάξεις της ευρωπαϊκής νοµοθεσίας ώστε να παρακαµφθεί η υποχρέωση σύνταξης πλήρους ΜΠΕ και η διενέργεια δηµόσιας διαβούλευσης, χρησιµοποιείται καταχρηστικά το επιχείρηµα πως πρόκειται για «επικαιροποίηση» του σχεδιασµού του έργου και πως από τις κατασκευές «δεν επέρχονται ουσιαστικές διαφοροποιήσεις ως προς τις επιπτώσεις στο περιβάλλον σε σχέση µε το αρχικά εγκριθέν έργο». Μάλιστα, η ∆ΕΥΑΧ υπερηφανεύεται ότι ολοκλήρωσε ήδη από το 2017 τα έργα αναβάθµισης της δυναµικότητας στους 170.000 ι.κ. !!!
Προβλήµατα. Τις επιπτώσεις όλων των παραπάνω παραλείψεων και «νοµότυπα συγκαλυµµένων» παρανοµιών τις υφίστανται οι κάτοικοι και το φυσικό περιβάλλον των Χανίων. Τις δυσοσµίες από την κεντρική εγκατάσταση και από τα κατεσπαρµένα αντλιοστάσια ακαθάρτων. Τις υπερχειλίσεις και διαρροές λυµάτων σε διάφορα σηµεία του δικτύου. Και φυσικά ορισµένες διορθώσεις στην χωροταξία των αντλιοστασίων µετά από συλλογικές αντιδράσεις των κατοίκων (όπως π.χ. στον Καλαθά).
Οι ΜΠΕ φαίνεται πως έχουν εξαφανιστεί από τα αρχεία κι αυτό παρά την ρητή απαίτηση των αποφάσεων οι σχετικοί φάκελοι να διατίθενται στον χώρο της εγκατάστασης του βιολογικού καθαρισµού. Ο ∆ήµαρχος δηλώνει επίσηµα στα ∆ηµοτικά Συµβούλια πως οι ΜΠΕ θα δοθούν στους διαµαρτυρόµενους κατοίκους του Σταυρού αλλά παρά τα συνεχή αιτήµατα τους για συνάντηση µε τον ίδιο αυτό δεν έχει συµβεί. Προς το παρόν προβληµατική παραµένει η προβλεπόµενη εγκατάσταση των αντλιοστασίων 1) στην Παχιά Άµµο στο Σταυρό για την οποία έχουν γίνει προσφυγές στο Συµβούλιο Επικρατείας και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (η κατασκευή έχει ξεκινήσει ήδη από τον περασµένο χειµώνα και αναµένεται να συνεχιστεί το Νοέµβριο) καθώς και 2) ενδεχοµένως στον Τερσανά, όπου φαίνεται ότι αυτή γίνεται δίπλα σε υδροβιότοπο στάσης µεταναστευτικών πουλιών.
Μπορεί να γίνει κάτι; Κατά την προσωπική µου γνώµη θα πρέπει να διεξαχθεί µια πλήρης περιβαλλοντική αξιολόγηση ολόκληρου του έργου από ανεξάρτητο οργανισµό προκειµένου να εντοπιστούν όλα τα σχεδιαστικά και κατασκευαστικά προβλήµατα της κεντρικής εγκατάστασης, του δικτύου ακαθάρτων και των αντλιοστασίων.
Η αξιολόγηση αυτή θα πρέπει να περιλαµβάνει το ιστορικό όλων των προβληµάτων (διαρροές, οσµές, κλπ.) επιστηµονικές µετρήσεις και συνεντεύξεις µε κατοίκους αλλά και εκπροσώπους οικολογικών οργανώσεων, ώστε να αναδειχτούν όλα τα προβλήµατα. Προβλήµατα, τα οποία σχετίζονται όχι µόνο µε την υπάρχουσα κατάσταση αλλά και µε τις ενδεχόµενες µελλοντικές επεκτάσεις του συστήµατος πάνω από τους 170.000 ι.κ.
Με βάση την εν λόγω αξιολόγηση θα πρέπει να καταρτιστεί µελέτη για όλα τα διορθωτικά έργα τα οποία θα απαιτηθούν για την αποκατάσταση των προβληµάτων που θα έχουν εντοπιστεί. Βέβαια, και µια αυτεπάγγελτη εισαγγελική έρευνα για τις διαχρονικές ευθύνες τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης ίσως να µην ήταν εντελώς περιττή …
Στην ηλεκτρονική ανάρτηση του άρθρου στο ιστολόγιό µου ενσωµατώνονται συστηµατικά υπερσύνδεσµοι προς τις πηγές που χρησιµοποιούνται.
* Φυσικός, τέως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
http://alevantis.blogspot.com
