Peter Coveney και Roger Highfield Εκδόσεις: ΚΑΤΟΠΤΡΟ
Μετάφραση – επιστημονική επιμέλεια: Τάσος Κυπριανίδης
Επιμέλεια έκδοσης: Αλέκος Μάμαλης, φυσικός
Πρόλογος: Ilya Prigogine – Νόμπελ Χημείας
Το μυστήριο του χρόνου και η προσπάθεια της επιστήμης να το λύσει ως μια από τις μεγαλύτερες πηγές μυστηρίου για την ανθρωπότητα… Με κυρίαρχο τον μη αντιστρεπτό χρόνο που εκδηλώνεται με τη γήρανση και το πέρασμα από τη γέννηση στον θάνατο.
Οπου ανάμεσα σ’ αυτή τη φωτεινή και μαζί σκοτεινή πραγματικότητα η ροή του χρόνου έχει περιγραφεί αμέτρητες φορές λογοτεχνικά κι έχει ερευνηθεί επιστημονικά, χωρίς να έχει λυθεί, ακόμα, το μέγα μυστήριό του παρά το βέλος του χρόνου που με επανερμήνευση του δεύτερου νόμου της θερμοδυναμικής έδειξε ότι δεν συνεπάγεται τη μονότονη κατάρρευση στην αταξία, ενώ αντίθετα το σύμπαν μπορεί να χαλιναγωγεί τη θερμοδύναμη για να δημιουργεί και να εξελίσσεται και να αναπτύσσεται.
Με δημιουργική αυτοοργάνωση και διαφοροποίηση της θερμοδυναμικής ισορροπίας στη θερμοδυναμική της μη ισορροπίας… να γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στην κλασική Θερμοδυναμική και τη δαρβινική θεωρία της εξέλιξης, χωρίς το χάος να σημαίνει την κοσμοχαλασία, αλλά μάλλον μια παράδοξη μορφή τάξης. Ομως πώς μπορεί ο μη αντιστρεπτός κόσμος να συμφιλιωθεί με τον μικροσκοπικό κόσμο για να βρεθεί μια απάντηση στο μυστήριο και το αίνιγμα του χρόνου; Εδώ και χρόνια νέοι επιστήμονες στον κόσμο μελετούν το χάος και το βέλος του χρόνου για απαντήσεις για πλήθος φαινόμενα από την πολιτική έως την οικονομία κ.λπ. Με υψηλό στόχο την αποκάλυψη της φύσης του χρόνου αφότου αυτός άρχισε να υπάρχει…
Αλλά το κυρίαρχο “βέλος του χρόνου” (μαζί με το μυστήριό του) το βιώνουμε κάθε νέος έτος υποδεχόμενοι με ευχές και ξέφρενες γιορτές τον ερχομό του καθώς και με δεήσεις και ευμενισμούς για καλύτερες μέρες και χρόνους. Τώρα, όμως, στο νέο έτος 2014, που έρχεται, ήδη, φορτωμένο με πλείστες όσες δυσκολίες τόσο για τον κόσμο και ιδιαίτερα για τον λαό μας, ας ευχηθούμε εις “εαυτούς και αλλήλους” ενδυνάμωση της αντοχής μας για το ξεπέρασμα των πολλών και επιβαρυντικών για τον βίο μας δυσκολιών του.
Η ΜΗ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΗ ΕΞΕΛΙΞΗ
Στο βιβλίο “Το βέλος του χρόνου” οι δύο συγγραφείς του: Ο Πέτερ Κοβενέϊ και ο Ρότζερ Χάινφιλντ προσπάθησαν να εξηγήσουν με σαφήνεια πως ο χρόνος είναι θεμελιώδες στοιχείο για να βιώσουμε τον φυσικό μας κόσμο, ενώ η σύγχρονη επιστήμη του κατανοεί ατελώς.
Στον πρόλογό του ο διάσημος Ilya Prigogine (η εξέχουσα επιστημονική μορφή της θεωρίας του χάους. Βραβείο Νόμπελ Χημείας το 1977 που χάθηκε μέσα στο χάος του σύμπαντος πριν λίγα χρόνια) γράφει και τα εξής σημαντικά: “Υπάρχει βέλος του χρόνου;… Γνωρίζουμε πλέον ότι το βέλος του χρόνου διαδραματίζει καίριο ρόλο στον σχηματισμό δομών μακριά από την ισορροπία. Σύμφωνα με τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής προσδιορίζεται ένα βέλος του χρόνου… Στην πραγματικότητα το ερευνητικό πρόγραμμα της κλασικής επιστήμης δεν ολοκληρώθηκε επειδή, πλην των νόμων, χρειαζόμαστε συμβάντα τα οποία εισάγουν ένα βέλος του χρόνου στην περιγραφή μας για τη φύση… Βασικά, οι νόμοι συνδέονταν μ’ ένα συνεχές ξεδίπλωμα, με τη δυνατότητα κατανόησης, με αιτιοκρατικές προβλέψεις, σε τελική ανάλυση με την ίδια την ΑΡΝΗΣΗ του χρόνου. Τα συμβάντα αντίθετα συνεπάγονται κάποιο στοιχείο αυθαιρεσίας, αφού περιλαμβάνουν ασυνέχειες, πιθανότητες και μη αντιστρεπτή εξέλιξη…
Ζούμε σ’ ένα δυαδικό σύμπαν που περιλαμβάνει τόσο τους νόμους όσο και τα συμβάντα. Τόσο τις βεβαιότητες, όσο και τις πιθανότητες. Πάντως, τα κρισιμότερης σημασίας συμβάντα σχετίζονται με τη γέννηση του Σύμπαντος και την εμφάνιση της ζωής… Δύο συμβάντα (κατά τον Asimov) που είναι ένα αντι-εντροπικό, αντιφυσικό συμβάν”.
ΦΥΣΙΚΗ ΜΑΖΙ ΜΕ ΝΟΜΟΥΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΝΤΑ
Για να αποτελεί το παρόν βιβλίο μια θαυμάσια εισαγωγή στο νέο πλαίσιο σκέψης, που οδηγεί σε μια νέα φυσική που συμπεριλαμβάνει τόσο τους νόμους όσο και τα συμβάντα και μας φέρνει πλησιέστερα στην καλύτερη κατανόηση του σύμπαντος που μέσα του είμαστε βαθιά ενσωματωμένοι.
Τα κεφάλαια του βιβλίου είναι 9, τα εξής: 1) Εικόνες του χρόνου, 2) Ανοδος της νευτώνειας φυσικής, 3) Ο χρόνος χάνει τη φορά του, 4) Ενα κβαντικό άλμα για το χρόνο, 5) Το βέλος του χρόνου: Θερμοδυναμική, 6) Δημιουργική εξέλιξη, 7) Βέλος του χρόνου – βέλος ζωής, 8) Μια ενοποιημένη εικόνα του, 9) Αναζήτηση χωρίς τελειωμό.
Οι ίδιοι οι συγγραφείς στο σημείωμά τους (με τις ευχαριστίες τους) αναφέρουν πως η ιδέα για το “Βέλος του χρόνου” προέκυψε (έπειτα από ένα γεύμα) όταν αργά τη νύχτα στη διάρκεια μιας συζήτησης εξετάστηκε μια όψη του χρόνου που ήταν εξαιρετικά προφανής σε όλους, αλλά διέφευγε της επιστήμης…
Αυτή την πλευρά του χρόνου πραγματεύεται το βιβλίο για “Το βέλος του χρόνου”. Μέσα από τις σελίδες του οποίου οι συγγραφείς του προσπαθούν να εκθέσουν στο μεγάλο αναγνωστικό κοινό τις τελευταίες σκέψεις της αρχής της δεκαετίας του 1990 για το βέλος του χρόνου μέσα σ’ ένα ευρύ φάσμα επιστημονικής σκέψης.
ΜΟΝΟ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΟΥΜΕ…
Ο χρόνος δεν μπορεί να γυρίσει πίσω. Ή μήπως μπορεί; Δηλαδή, μήπως θα ήταν δυνατό να ρουφηχτούμε όλοι μας πίσω στο παρελθόν;
Μπορούμε να ανακατευτούμε ελεύθερα τα πράγματα στον χώρο, με τις πράξεις μας όμως μπορούμε να επηρεάσουμε μόνο το μέλλον και ποτέ το παρελθόν… Ο χώρος δεν εμφανίζει χαρακτηριστικά προτεινόμενες κατευθύνσεις, ο χρόνος έχει μια ταξιδεύει σαν βέλος.
Μια φράση που την επινόησε πρώτος (το 1927) ο αστροφυσικός Arthur Eddinghton.
Στην πραγματικότητα ο χρόνος φαίνεται απλώς σαν αυταπάτη που γεννιέται στα μυαλά μας.
Συχνά οι επιστήμονες του χρόνου αναφέρονται περιπαικτικά στην καθημερινή μας αντίληψη για τη ροή του χρόνου χρησιμοποιώντας διάφορους όρους, όπως:
ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗ Η ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΤΗΤΑΣ…
• Ο λογοτεχνικός χρόνος, που συνταυτίζεται με την αντίληψη του κοινού νου με τη μονοσήμαντη φορά του χρόνου που μας δίνει την αίσθηση της προσωρινότητας. Στον νου των συγγραφέων κυριαρχεί η γνώση ότι έχουμε μια πεπερασμένη -και σύντομη- διάρκεια χρόνου να ζήσουμε, χωρίς να μπορούμε να γυρίσουμε πίσω, για να αρπάζουμε τις στιγμές καθώς ο χρόνος συνεχίζει την αναπότρεπτη πρόοδό του. Με το μυστήριο της ζωής να γίνεται όλο και πιο αξιοθαύμαστο χάρη στο εφήμερό της, με καθοριστική πάντα, σχεδόν σε όλα, τα λογοτεχνήματα την απειλή του θανάτου. Μια απειλή την οποία ο Ευγένιος Ιονέσκο τη χαρακτήρισε θεμελιακή αιτία στις επιθετικές, πολεμικές και καταστροφικές πράξεις του ανθρώπου….
• Ο πολιτισμικός χρόνος, εκφράζεται στο ανθρώπινο γένος, από τη μυθολογική και την αρχαία ιστορική εποχή, ως ΚΥΚΛΙΚΟΣ χρόνος αφού πίστευαν πως ήταν αδιαχώριστος από την κυκλική κίνηση των ουρανών. Με μια ανακατασκευή του σύμπαντος που γίνεται ξανά και ξανά χωρίς τέλος έως την αιωνιότητα. Ομως, αυτή η ιδέα της αεναότητας εμφανίσθηκε και με σύγχρονη μαθηματική μορφή, από τον μεγάλο μαθηματικό των αρχών του 20ού αιώνα, τον Ηenry Pognere. Αλλά η επανάσταση στοn χρόνο του πολιτισμού, στον δυτικο-μεσοανατολικό κόσμο, έγινε με τη χριστιανική σκέψη η οποία είχε την τάση να υπερβεί διά παντός, τα παλιά μοτίβα της αιώνιας επανάληψης. Για να θεωρηθεί ο χρόνος και το γραμμικό μονοπάτι που εκτείνεται ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον, μέσα από τη χριστιανική πίστη στη γέννηση, τη σταύρωση του Χριστού ως μοναδικά μη επαναλαμβανόμενα συμβάντα.
ΧΩΡΙΣ ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ – ΥΛΙΚΗΣ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ
Με τον μη αντιστρεπτό χρόνο να επηρεάζει βαθιά τη δυτική σκέψη και να προετοιμάσει τον ανθρώπινο νου για την ιδέα της προόδου για την έννοια του βαθέος χρόνου.
Ετσι η ιδέα ενός γραμμικού χρόνου και η διανοητική εξέλιξη έγιναν τα στηρίγματα της σύγχρονης επιστήμης και της υπόσχεσής της να βελτιώσει τη ζωή στη γη, πράγμα που γίνεται με συνεχείς τεχνοβελτιώσεις, χωρίς να δημιουργείται η ενότητα της πνευματικής και υλικής ευδαιμονίας της ανθρωπότητας. Η οποία σήμερα, ανεξάρτητα από τον κυκλικό ή τον γραμμικό χρόνο, βρίσκεται σ’ ένα εφιαλτικό αδιέξοδο πολιτισμού!
• Ο φιλοσοφικός χρόνος, ωστόσο, διαδραμάτισε έναν μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση ιδεών και αντιλήψεων των προβληματισμών για τη λειτουργία της ζωής, του κόσμου μας και του σύμπαντος από την εποχή της αρχαίας ελληνικής σκέψης ως τη σύγχρονη επιστημονική σκέψη και παρέμβαση για την έννοια του χρόνου και του σύμπαντος, μέσα στο οποίο λειτουργεί η γη, σαν ένας μικρός ηλιακός πλανήτης, με το μέγα προνόμιο σ’ αυτή της ανθρώπινης ζωής.
Ο ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
Βασικά, στις “εικόνες του χρόνου” υπάρχει αναφορά στο κοσμολογικό έργο του Πλάτωνα “ΤΙΜΑΙΟΣ” που αρχίζει με τη διάκριση ανάμεσα στο είναι και γίγνεσθαι. Με το είναι να αποτελεί τον πραγματικό κόσμο, ενώ ο κόσμος του γίγνεσθαι αποτελεί το βασίλειο του χρόνου, που είναι η αντικειμενική γνώμη και η ανορθολογική αισθητηριακή αντίληψη. Με τον χρόνο του γίγνεσθαι να γεννιέται και να πεθαίνει, ουδέποτε όμως να είναι απόλυτα πραγματικός. Σ’ αυτό το μέρος του βιβλίου αναφέρονται και άλλοι φιλόσοφοι της αρχαιότητας καθώς και νεότεροι όπως ο Καντ, ο Σπινόζα, ο Χέγκελ κ.λπ.
Ομως στον “φιλοσοφικό χρόνο” παρατίθεται απόσπασμα της σκληρής κριτικής που άσκησε ο φυσικός της εντροπίας κ.λπ. Boltzman, ο οποίος είπε: “Για να πάω απ’ ευθείας στα πιο απροσπέλαστα βάθη κατευθύνθηκα στον Χέγκελ. Τι ασαφή και απερίσκεπτη ροή λέξεων έμελλε να βρω εκεί. Το άτυχο άστρο μου με οδήγησε από τον Χέγκελ στον Σοπενχάουερ… Ακόμα και στον Καντ υπήρχαν πολλά πράγματα που τα κατανόησα τόσο λίγο”.
ΒΕΛΟΣ ΧΡΟΝΟΥ
– ΒΕΛΟΣ ΖΩΗΣ
Ο επιστημονικός χρόνος από τον Νεύτωνα ως τον Αϊνστάϊν και τον Κβαντικό χρόνο υπάρχει ένας δρόμος που υπόσχεται καλύτερη αμοιβή και δεύτερος νόμος της εντροπίας ή αταξίας ως δημιουργικός χρόνος συνταυτίζεται από τους συγγραφείς το ΧΑΟΣ και το βέλος. Με την τάξη να αναδύεται από την α-ταξία με την αυτοοργάνωση, πέρα από την αδυσώπητη κατάρρευση, αν και αυτή μπορεί να είναι η τελική κατάσταση.
Ωστόσο, στην αναζήτηση χωρίς τελειωμό, ο κλάδος των μαθηματικών που ασχολείται με τη γραμμική δυναμική έχει προοπτικές που εκτείνονται πέρα από την περιοχή των σκληρών επιστημών. Προοπτικές που αφορούν ακόμα και στις χαοτικές καταστάσεις της οικονομίας που προκύπτουν από τυχαία εξωτερικά γεγονότα. Με τις ανθρώπινες κοινωνίες να σχηματίζουν μορφώματα πάνω στο βέλος του χρόνου: Από τις μαζικές κινήσεις πληθυσμών ως τις κοινωνικές ταραχές, οικονομικά κραχ κ.λπ.
Με σύνδεση της ανθρώπινης και της επιστημονικής εμπειρίας για βαθύτερη και ουσιαστική κατανόηση και αξιοποίηση χρόνου τόσο στη θερμοδυναμική του λειτουργία όσο και ως βέλος ζωής.
