Αυξάνει η μετανάστευση την εγκληματικότητα; Συνδέεται η λιτότητα με τη διάπραξη εγκλημάτων; Είναι οι αυστηρές ποινές η λύση για την αποτροπή του εγκλήματος; Οι απαντήσεις που δίνει ο ερευνητής, Τομ Γκας, στα παραπάνω ερωτήματα συχνά εκπλήσσουν, αλλά ο Βρετανός εγκληματολόγος έχει αποφασίσει να καταρρίψει μερικούς από τους πιο διαδεδομένους μύθους που επικρατούν γύρω από το έγκλημα.
Έχουν καταφέρει οι ερευνητές να κατανοήσουν γιατί οι άνθρωποι διαπράττουν εγκλήματα; Υπάρχει ένα στάνταρ προφίλ εγκληματία;
Η αλήθεια είναι ότι όλες οι κατηγορίες ανθρώπων διαπράττουν εγκλήματα, από πολιτικούς και δασκάλους, μέχρι υπαλλήλους καταστημάτων και άνεργους. Αλλά οι πιο “παραγωγικοί” εγκληματίες που γεμίζουν τις φυλακές μας έχουν πράγματι κάποια κοινά χαρακτηριστικά, ιδιαίτερα την έλλειψη ελέγχου των παρορμήσεων. Το να διαπράξεις ένα έγκλημα δεν είναι πάντα η πιο έξυπνη επιλογή μακροπρόθεσμα, αλλά είναι ακόμα δελεαστική εάν δεις τις βραχυπρόθεσμες ανταμοιβές και ξεχάσεις τις μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Είναι η οικονομική λιτότητα στην Ευρώπη αιτία αλλαγής του αριθμού και του είδους των εγκλημάτων;
Το εντυπωσιακό για πολλούς ανθρώπους είναι ότι το έγκλημα στην πραγματικότητα συνέχισε να μειώνεται στις περισσότερες χώρες καθ’ όλη την περίοδο λιτότητας και αυτό περιλαμβάνει τις κλοπές, τις διαρρήξεις, τις ληστείες, δηλαδή τα εγκλήματα που οι άνθρωποι συνδέουν με τις οικονομικές δυσκολίες. Η αλήθεια είναι ότι οι βραχυπρόθεσμες οικονομικές αλλαγές επηρεάζουν πολύ λιγότερο την εγκληματικότητα από όσο οι άνθρωποι πιστεύουν. Αυτό που έχει σημασία είναι η ευκαιρία που έχουν και εκεί γινόμαστε καλύτεροι στο να ασφαλίζουμε τους ανθρώπους και τις ιδιοκτησίες.
Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι η λιτότητα δεν έχει σημασία. Έχει. Και στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε μερικές αμερικανικές πολιτείες αρχίζει σίγουρα να επηρεάζει την ικανότητα της αστυνομίας και άλλων οργανισμών να λειτουργούν αποτελεσματικά. Αυτό μπορεί να αρχίσει να επηρεάζει τα ποσοστά εγκληματικότητας σύντομα- και κάποιοι ισχυρίζονται ότι ήδη υπονομεύει την ασφάλειά μας.
Πώς απαντάτε στην άποψη ότι η μετανάστευση αυξάνει την εγκληματικότητα;
Πιστεύω ότι είναι μια απαράδεκτη γενίκευση. Σε πολλές χώρες οι μετανάστες διαπράττουν εγκλήματα σε χαμηλότερα ποσοστά από ό,τι οι ντόπιοι με παρόμοιο εισόδημα. Αυτό ισχύει για τους ισπανόφωνους μετανάστες στις ΗΠΑ για παράδειγμα, παρόλα αυτά που είπε ο Ντόναλντ Τραμπ στην προεκλογική εκστρατεία του. Σε κάθε έθνος, θα υπάρχουν άνθρωποι που διαπράττουν εγκλήματα και άνθρωποι που δεν το κάνουν και υπάρχει πολύ μεγαλύτερη ποικιλία εντός των χωρών από ό,τι μεταξύ των χωρών. Ωστόσο, εκεί που τα πράγματα μπορούν να πάνε στραβά είναι όταν οι χώρες δεν καταφέρνουν να ενσωματώσουν καλά συγκεκριμένες μεταναστευτικές κοινότητες ή όταν οι αιτούντες άσυλο κυριολεκτικά δεν έχουν αρκετούς πόρους για να ζήσουν. Όταν οι άνθρωποι προέρχονται από περιβάλλοντα που έχουν υποστεί τον πόλεμο, υπάρχουν συχνά ζητήματα ψυχολογικών τραυμάτων να αντιμετωπίσουν και τα τραύματα που δεν αντιμετωπίζονται μπορούν να εκδηλωθούν με όλα τα είδη κοινωνικών προβλημάτων, τέτοια που μπορούν ακόμα και να μεταδοθούν από γενιά σε γενιά.
Υπάρχει η αίσθηση ότι η κρατική αντίδραση στο έγκλημα πρέπει να περιέχει μεγάλες αλλαγές. Από την άλλη πλευρά, εσείς ισχυρίζεστε ότι οι μικρές αλλαγές είναι αυτές που κάνουν τη μεγαλύτερη διαφορά.
Πιστεύω ότι χρειαζόμαστε μια μεγάλη αλλαγή. Μια αλλαγή από το μοντέλο που επικεντρώνεται στην αντίδραση στο έγκλημα αφού συμβεί, σε αυτό που επικεντρώνεται στην πρόληψη του εγκλήματος. Συχνά μπορούμε να εμποδίσουμε το έγκλημα με σχετικά μικρές αλλαγές. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ασφάλεια του αυτοκινήτου- η εγκατάσταση κάποιων βασικών αντικλεπτικών συσκευών οδήγησε σε τεράστια μείωση του εγκλήματος. Παρομοίως, οι μικρής κλίμακας υποστηρικτικές παρεμβάσεις για οικογένειες με παιδιά που έχουν πολύ υψηλό ρίσκο να πέσουν στο έγκλημα μπορούν να αποφέρουν φανταστικά αποτελέσματα, όχι μόνο όσον αφορά στο έγκλημα αλλά και στην εκπαίδευση, την απασχόληση και την υγεία. Πιστεύω ότι λύνεις το έγκλημα με το να καταλάβεις τις λεπτομέρειες του, ενώ πολύ συχνά προτιμούμε μια τιμωρητική απάντηση.
Ποιοι άλλοι μύθοι επικρατούν γύρω από το έγκλημα;
Υπάρχουν τόσοι πολλοί μύθοι για το έγκλημα – και παρουσιάζω συνολικά έντεκα στο βιβλίο μου «Criminal: The truth about why people do bad things» – από την ιδέα ότι το έγκλημα αυξάνεται (δεν αυξάνεται) μέχρι την ιδέα ότι οι αυστηρότερες ποινές είναι ένας σίγουρος τρόπος αποτροπής του εγκλήματος (δεν είναι). Θεωρώ ότι χρειάζεται, επίσης, να αναρωτηθούμε εάν η φτώχεια προκαλεί εγκλήματα στις σύγχρονες δημοκρατίες, όταν τόσοι πολλοί φτωχοί άνθρωποι καταφέρνουν να αποφύγουν το έγκλημα. Έχω πειστεί ότι αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι λιγότερο ο οικονομικός πλούτος από ό,τι η ψυχική ευεξία. Για παράδειγμα τόσο πολύ βίαιο έγκλημα συμβαίνει όταν οι άνθρωποι αισθάνονται απογοητευμένοι και παγιδευμένοι, οπότε χρειάζεται να καταλάβουμε τις καταστάσεις που δημιουργούν αυτή την απογοήτευση και πώς κάποιοι φτωχοί άνθρωποι προστατεύονται από αυτές. Οι εμπειρίες των πρώτων χρόνων ζωής και η γονική μέριμνα είναι σπουδαίοι παράγοντες.
Πιστεύετε ότι αυτή την περίοδο ερχόμαστε αντιμέτωποι με άνοδο της τρομοκρατίας στην Ευρώπη;
Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση. Η αλήθεια είναι ότι εξαρτάται από το για ποια χρονική περίοδο μιλάμε. Στην πραγματικότητα υπήρξε πολύ περισσότερη τρομοκρατία σε πολλά μέρη πριν από μερικές δεκαετίες, στη δεκαετία του ’70 και συχνότερα σχετιζόταν με τα εθνικιστικά κινήματα, για παράδειγμα την ΕΤΑ στη βασική περιοχή της Ισπανίας ή το Δημοκρατικό Κίνημα στη Βόρεια Ιρλανδία. Αυτά τα κινήματα έχουν ξεθωριάσει και έχουν γίνει λιγότερο αφοσιωμένα στις βίαιες μεθόδους, αν και βλέπουμε τον κουρδικό εθνικισμό να έχει ως αποτέλεσμα έναν ανησυχητικό και αυξανόμενο αριθμό θανάτων.
Η αλλαγή που υπάρχει είναι μια αύξηση από τη δεκαετία του 2000 και έπειτα στην τρομοκρατία που σχετίζεται με τον ισλαμικό εξτρεμισμό, αλλά δεν θα πρέπει να το μεγαλοποιούμε και ο αντίκτυπος της τρομοκρατίας είναι πολύ μεγαλύτερος στη Μέση Ανατολή από ό,τι στην Ευρώπη. Η ακροδεξιά τρομοκρατία φαίνεται να είναι σχετικά σταθερή και κυριαρχείται από άτομα που ενεργούν σχετικά ανεξάρτητα, αλλά παρακολουθείται στενά.
Θα είστε ένας από τους ομιλητές του φετινού TEDxAthens, που μας προσκαλεί να εξερευνήσουμε τα «Όρια». Στην επιστήμη της Εγκληματολογίας ζούμε σήμερα στα όρια του αγνώστου;
Πιστεύω ότι ζούμε. Έχουμε μειώσει το έγκλημα δραματικά στις δυτικές δημοκρατίες τα τελευταία χρόνια αλλά υπάρχουν ανησυχητικά σημάδια ότι το έγκλημα μπορεί να αυξηθεί και πάλι. Και υπάρχουν νέα σύνορα εγκληματικότητας που θα πρέπει επειγόντως να αντιμετωπίσουμε, ιδιαίτερα το έγκλημα που σχετίζεται με την τεχνολογία και τα εγκλήματα που διαπράττονται στο σπίτι, που μέχρι πρόσφατα πάρα πολλές κυβερνήσεις αγνοούσαν επειδή ήταν κρυμμένα από την κοινή γνώμη.
Θα μπορέσει να υπάρξει μια εποχή στο μέλλον που οι άνθρωποι θα ζουν σε κοινωνίες χωρίς έγκλημα ή αυτό είναι ουτοπικό;
Νομίζω ότι θα έπρεπε να προσπαθήσουμε. Αλλά στην πραγματικότητα δεν νομίζω ότι είναι δυνατόν- οι άνθρωποι αγαπούν να τεστάρουν τα όρια. Επίσης, θα υπάρχουν πάντα ερωτήματα σχετικά με το εάν οι νόμοι που έχουμε είναι οι σωστοί. Εάν ζούσα στη ναζιστική Γερμανία, θα ήθελα στην πραγματικότητα πολλοί περισσότεροι άνθρωποι να παραβούν το νόμο, για παράδειγμα με το να αρνηθούν να καταδώσουν και να καταδιώξουν τους Εβραίους.
