■ Η µεγαλύτερη ναυτική τραγωδία της ελληνικής ακτοπλοΐας
19 Ιανουαρίου 1947: βυθίζεται το ατµόπλοιο “Χειµάρα” στον Νότιο Ευβοϊκό και γράφεται µία µαύρη σελίδα της ελληνικής ακτοπλοΐας… αφού χάνονται σχεδόν 400 άνθρωποι. 19 Ιανουαρίου 2025: εβδοµήντα οκτώ χρόνια µετά ο ∆ήµος Ραφήνας- Πικερµίου πραγµατοποίησε εκδήλωση ιστορικής µνήµης για τα θύµατα της τραγωδίας του “Χειµάρα” στο Τµήµα Πολιτισµού.
Στα πλαίσια της εκδήλωσης ο Κώστας Θωκταρίδης παρουσίασε τα αποτελέσµατα της ιστορικής και υποβρύχιας έρευνας της οµάδας του στο ναυάγιο καθώς και της ανέλκυσης αντικειµένων από αυτό, που πραγµατοποιήθηκε το 2000 σε συνεργασία µε το ∆ήµο Ραφήνας. Ανάµεσα στα κειµήλια που η ερευνητική οµάδα ανέλκυσε και συντήρησε περιλαµβάνονται αλληλογραφία της εποχής, εφηµερίδες, βιβλία, µπρούτζινα γράµµατα του ονόµατος του πλοίου και προσωπικά αντικείµενα των επιβατών, τα οποία εκτίθενται στην έκθεση Θαλάσσιου Κόσµου, στο παλαιό κτήριο του ΟΤΕ Λεωφ. Αλ. Φλέµινγκ 1, Ραφήνα (είσοδος ελεύθερη).
ΚΑΤΑ∆ΥΣΗ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
Το αποκάλεσαν ο Ελληνικός “Τιτανικός”. ∆ικαίως. Οι οµοιότητες µε το θρυλικό ναυάγιο είναι πολλές και ο αριθµός των θυµάτων εφιαλτικά µεγάλος. Παραχωρήθηκε στην ελληνική κυβέρνηση το 1946 µε τις γερµανικές επανορθώσεις. Μετά από σύντοµες µετασκευές στον Πειραιά τοποθετήθηκε στην ακτοπλοϊκή γραµµή Πειραιά – Θεσσαλονίκης. Επρόκειτο για µία από τις πλέον σηµαντικές ακτοπλοϊκές γραµµές αφού την εποχή εκείνη, µε τα κατάλοιπα του πολέµου ορατά ακόµα στη χώρα µας αλλά και λόγω των εσωτερικών πολιτικών αναταραχών, το βασικό µέσο συγκοινωνίας µεταξύ Πειραιά και Θεσσαλονίκης ήταν το πλοίο.
Στις 18 Ιανουαρίου του 1947 και ώρα 8:15 π.µ. , το “Χειµάρα” αναχώρησε από τη Θεσσαλονίκη µε προορισµό τον Πειραιά, µε 616 επιβαίνοντες. Ανάµεσα στους επιβάτες του πλοίου ήταν και πολιτικοί κρατούµενοι που οδηγούνταν στην εξορία καθώς επίσης χωροφύλακες και στρατιώτες, αρκετοί από τους οποίους οπλοφορούσαν.
Ο έµπειρος πλοίαρχος Σ. Μπιλίνης θέλοντας να µη ρισκάρει να περάσει τον Καφηρέα µε αντίξοες καιρικές συνθήκες και το πλοίο γεµάτο κόσµο, αποφάσισε να πλεύσει µέσω του Ευβοϊκού Κόλπου.
Το “Χειµάρα” έφθασε στην Χαλκίδα 1:15 π.µ. όπου αποβίβασε 9 επιβάτες και συνέχισε το ταξίδι του προς τον Πειραιά. Οι καµπίνες του πλοίου ήταν γεµάτες καθώς επίσης και τα σαλόνια της Α΄και Β΄ θέσεως. Οι εξόριστοι – ανάµεσά τους και µία κοπέλα 22 ετών – ήταν συγκεντρωµένοι στο επάνω κατάστρωµα κοντά στην τσιµινιέρα αναζητώντας λίγη ζεστασιά. Ο καιρός -παρά το δριµύ κρύο – ήταν σχετικά καλός, οι άνεµοι ήταν µέτριας εντάσεως και ο πλοίαρχος αφού έδωσε τις απαραίτητες οδηγίες στον αξιωµατικό υπηρεσίας Ανθυποπλοίαρχο Α.Καναβά , αποσύρθηκε στο δωµάτιο χαρτών για να αναπαυθεί. Στις 04:00 τα ξηµερώµατα, ανέλαβε υπηρεσία ο Ύπαρχος Ι. Μπέρτσης. Το πλοίο έπλεε στον Νότιο Ευβοϊκό κόλπο, ανάµεσα στα Νέα Στύρα και την Αγία Μαρίνα, κοντά στις νησίδες Βερδούγια. Ήταν 04:10, λίγο πριν το ξηµέρωµα της 19ης Ιανουαρίου, όταν οι επιβαίνοντες του “Χειµάρα” ένιωσαν ένα τράνταγµα και αµέσως µετά το πλοίο βυθίστηκε στο σκοτάδι. Οι ατµοί που άρχισαν να βγαίνουν από το µηχανοστάσιο έκαναν την κατάσταση ακόµα πιο εφιαλτική. Το πηδάλιο κόλλησε στη θέση «όλο δεξιά» ενώ από τα ύφαλα του πλοίου άρχισαν να εισρέουν νερά στο εσωτερικό του.
«Εκείνη την ώρα βρισκόµουν στο κατάστρωµα» – θυµάται η κα Αθηνά Λιάσκου που ταξίδευε µε την µητέρα της, την ξαδέλφη της και µία φίλη της. Έγινε η έκρηξη, έσβησαν τα φώτα … άρχισαν να φεύγουν ατµοί … πανζουρλισµός … µέσα στο σκοτάδι ακούγονταν φωνές … καθένας φώναζε τον δικό του άνθρωπο. Εγώ έψαχνα την µητέρα µου, φώναζα µήπως µε ακούσει …»
Το ατµόπλοιο άρχισε να παρασύρεται από τα ρεύµατα της θαλάσσιας περιοχής και ο πλοίαρχος διέταξε να χρησιµοποιηθεί το χειροκίνητο πηδάλιο µε στόχο την προσάραξη του “Χειµάρα” στα αβαθή. ∆υστυχώς όµως και αυτό το πηδάλιο είχε καταστραφεί ενώ δεν υπήρχε καν η δυνατότητα να σταλεί σήµα κινδύνου αφού ούτε ο ασύρµατος λειτουργούσε. Ο πλοίαρχος επιχείρησε να διατηρήσει την τάξη κατά την διανοµή σωσιβίων στους επιβάτες και την επιβίβασή τους στις σωστικές λέµβους αλλά δεν τα κατάφερε γιατί αρκετά µέλη του ίδιου του πληρώµατός του έσπευσαν να εγκαταλείψουν από τους πρώτους το ατµόπλοιο σε µια προσπάθεια να σώσουν τον εαυτό τους και µόνο… Μέσα στο σκοτάδι και τον πανικό ακούγονταν και πυροβολισµοί…
Ο πλοίαρχος βλέποντας το πλοίο ακυβέρνητο πλέον έκανε µια τελευταία προσπάθεια να το σταθεροποιήσει δίνοντας εντολή να ποντίσουν τις άγκυρες για να σταµατήσει η παράσυρση του σκάφους από τα θαλάσσια ρεύµατα. Στο σηµείο εκείνο το Χειµάρα έριξε άγκυρα για πάντα … Αν και το πλοίο βυθίστηκε µιάµιση ώρα µετά την πρόσκρουση και σε απόσταση µόλις 900 µέτρων από τα Βερδούγια, το φοβερό κρύο, τα ισχυρά ρεύµατα που επικρατούσαν στην περιοχή, το σκοτάδι και ο πανικός που επικράτησε κατά την εγκατάλειψη του πλοίου είχαν ως αποτέλεσµα να χάσουν τη ζωή τους τουλάχιστον 383 άνθρωποι, σύµφωνα µε την επίσηµη εκδοχή. Όµως υπάρχουν αναφορές για ακόµα περισσότερα θύµατα καθώς εκείνη την ταραχώδη εποχή αρκετοί προσπαθούσαν να ταξιδέψουν λαθραία και στην περίπτωση αυτή δεν θα ήταν καταγεγραµµένοι στη λίστα των επιβατών.
Η ΕΡΕΥΝΑ
ΚΑΙ ΤΑ ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Όταν η ερευνητική οµάδα του Κ. Θωκταρίδη έκανε αυτοψία στο ναυάγιο το 2000, κανείς δεν περίµενε ότι θα υπάρχουν τόσο µοναδικά ευρήµατα, καθώς στο “Χειµάρα” είχαν γίνει εκτεταµένες εργασίες ανέλκυσης το 1968.
Ο Κώστας Θωκταρίδης εξηγεί: «Ο χρόνος που έχει περάσει δεν έχει σβήσει ακόµα τ΄ αποµεινάρια του εφιάλτη … Στην αριστερή πλευρά του πλοίου διακρίνεται το ρήγµα που βρίσκεται κατά µήκος του λεβητοστασίου. Κατά την υποβρύχια έρευνα του 2000 βρέθηκαν εφηµερίδες, βιβλία και αλληλογραφία θαµµένα στον λασπώδη βυθό του Ευβοϊκού από το 1947! Πρόκειται για ελληνικές, κυπριακές και γαλλικές εφηµερίδες, τηλεγραφήµατα, γαλλικά βιβλία και γραµµατόσηµα της εποχής που δεν καταστράφηκαν αν και θαµµένα στο βυθό δεκάδες χρόνια…. Η εύρεση χαρτιού υποβρυχίως είναι ιδιαίτερα σπάνιο φαινόµενο και είναι ελάχιστες οι φορές που έχουν διασωθεί έγγραφα στο βυθό της θάλασσας».
Η µοναδικότητα των ενάλιων ευρηµάτων ώθησε τους εξερευνητές και τον τότε ∆ήµαρχο Ραφήνας κ. Ανδρέα Κεχαγιόγλου να προχωρήσουν, µετά από άδεια από το Υπουργείο Πολιτισµού, στην ανέλκυση των εντυπωσιακών κειµηλείων του ναυαγίου προκειµένου να επιτευχθεί η διάσωσή τους.
Από το “Χειµάρα” ανελκύστηκαν 178 αντικείµενα, η συντήρηση των οποίων έγινε από τον επαγγελµατία συντηρητή Παναγιώτη Μαρκόπουλο.
Η οµάδα του Κ.Θωκταρίδη διεισδύοντας στην ιστορία του “Χειµάρα” κατάφερε να εντοπίσει πρωτογενείς πηγές και να διευρύνει την έρευνα σχετικά µε το τραγικό ναυάγιο, ξεδιπλώνοντας άγνωστες πτυχές της ιστορίας του. Από την νέα αυτή έρευνα η οποία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη έχουν ήδη προκύψει νέα ευρήµατα που παρουσιάζουν πολύ µεγάλο ενδιαφέρον:
Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού και πριν τη βύθιση του πλοίου, υπήρξε σοβαρή τεχνική βλάβη στο πηδάλιο βόρεια της Σκίαθου µε αποτέλεσµα το πλοίο να µείνει ακυβέρνητο για περισσότερη από µία ώρα.
Αρχικά, υπήρξαν υποψίες για πιθανή πρόσκρουση του πλοίου σε νάρκη ενώ είχε γίνει λόγος και για σαµποτάζ. Η Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Ναυτικών Ατυχηµάτων όµως κατέληξε στο συµπέρασµα ότι επρόκειτο για ανθρώπινο λάθος καθώς το “Χειµάρα” κινούνταν σε λανθασµένη πορεία 140 µοιρών ενώ έπρεπε να κατευθύνεται σε πορεία 125 µοιρών, µετά την τελευταία αλλαγή βάρδιας στη γέφυρα, ώστε να περάσει ανατολικά από τις βραχονησίδες.
Από τις εκθέσεις των δυτών της εποχής προέκυψε ότι το πηδάλιο είχε µετατοπιστεί από τη θέση του, τα πτερύγια των προπελών είχαν σπάσει και βρέθηκαν κοµµάτια βράχων σφηνωµένα σε αυτές. Επρόκειτο για πετρώµατα παρεµφερή προς εκείνα της νησίδας Λευκασιά (ψαµµίτης σκληρός). Τα δύο κάτω πτερύγια της αριστερής έλικας ήταν κοµµένα στη µέση. Επίσης παρατήρησαν παραµόρφωση ελασµάτων στην αριστερή πλευρά µεταξύ λεβητοστασίου και µηχανοστασίου καθώς και αποκόλληση των καρφιών (το ατµόπλοιο είχε καρφωτές λαµαρίνες)
Το πλήρωµα δεν µερίµνησε ώστε να κλείσουν οι υδατοστεγείς θύρες.
Στο πλοίο δεν είχε γίνει ποτέ γυµνάσιο εγκατάλειψης.
Από τον ασύρµατο δεν εστάλει ποτέ σήµα κινδύνου γιατί παρουσίασε βλάβη στις λυχνίες.
Το “Χειµάρα” µετέφερε 400 ταχυδροµικούς σάκους.
Στο ναυάγιο πνίγηκε και ο Λάζαρος Ακερµανίδης, πολεµικός φωτορεπόρτερ – ανταποκριτής που κατέγραψε τον ηρωισµό των Ελλήνων στο έπος του 40. Ο Σ. Μπιλίνης που ήταν ένας πολύ έµπειρος πλοίαρχος της ελληνικής ακτοπλοϊας εγκατέλειψε από τους τελευταίους το πλοίο και είχε ναυαγήσει άλλες δύο φορές.
Στην επιχείρηση διάσωσης των ναυαγών συµµετείχαν τα καϊκια: “Έχει ο Θεός”, Αγγελική”, “Αγ. Κωνσταντίνος”, “Ταξιάρχης” “Βαγγελιώ”, “Φωτεινή”, “Αγ, Μαρίνα”, “Αγ. Μηνάς”, “Αγ. Βαρβάρα”.
Hµέρα µνήµης στη Ραφήνα
Με αφορµή την έκθεση αντικειµένων του ναυαγίου του πλοίου “Χειµάρρα”, η οποία λαµβάνει χώρα στο κέντρο τέχνης και πολιτισµού του δήµου Ραφήνας, στην αίθουσα «θαλάσσιου κόσµου», πραγµατοποιήθηκε στις 19 Ιανουαρίου επετειακή εκδήλωση ιστορικής µνήµης για τα 78 χρόνια από την πολύνεκρη ναυτική τραγωδία.
Η εκδήλωση χαρακτηρίστηκε από την παρουσίαση της ιστορικής αλλά και υποβρύχιας έρευνας από τον δύτη-ερευνητή Κώστα Θωκταρίδη που έχει πραγµατοποιήσει µαζί µε την οµάδα του την ανέλκυση αντικειµένων από το βυθισµένο πλοίο. Το πιο συγκινητικό κοµµάτι αυτής της εκδήλωσης ήταν τα εκθέµατα που έχει ανασύρει ο ερευνητής από το ναυάγιο του πλοίου. Κειµήλια µιας άλλης εποχής που αποδίδουν πιστά την τραγικότητα του πολύνεκρου δυστυχήµατος και θα είναι προσβάσιµα στο εξής στο ευρύ κοινό.
Ρωτήσαµε τον κ. Θωκταρίδη για την εµπειρία του αυτή κατά την συλλογή των αντικειµένων, όπως επίσης και για την εκτίµηση σου ως προς το λόγο που κάνει το ναυάγιο του Χειµάρρα τόσο σηµαντικό. «Μόλις ολοκλήρωσα την περισυλλογή των αντικειµένων και συνειδητοποίησα την βαρύτατη ευθύνη της υποχρέωσης διάσωσης των, ένιωσα µεγάλο φόβο διότι κατάλαβα ότι δεν υπάρχουν περιθώρια αποτυχίας. Το “Χειµάρρα” είναι ένα ναυάγιο πολυπαραγοντικό µε διαφορετικές παραµέτρους που εµπεριέχει ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισµικά στοιχεία όπως και µοναδικές προσωπικές ιστορίες.
Η συµµετοχή του κόσµου ήταν µεγάλη και είχε αλληλεπίδραση µε ερωτήσεις και αφηγήσεις των συγγενών των θυµάτων.» Θα ήταν ευχής έργο κι εµείς στα Χανιά να δώσουµε τον ανάλογο φόρο τιµής στο δικό µας πολύνεκρο ναυάγιο του “Ηρακλειον” δηµιουργώντας τον κατάλληλο χώρο που θα φιλοξενήσει τα δικά µας κειµήλια, κάποια εκ των οποίων έχουν διασωθεί και κάποια δεν έχουν αναδειχθεί.
ΠΗΓΗ ΜΠΕΛΩΝΗ
