Αϊβαλί, Κυδωνίαι, Ayvalık. Στο νοτιοδυτικό άκρο του Αδραµυττηνού Κόλπου, σχεδόν απέναντι από τη Λέσβο.
«Ολοένα λιγοστεύει η γενιά που έζησε την καταστροφή του 1922, που πέρασε από τότε στη Μυτιλήνη τη ζωή της προσφυγιάς, που βλέπει τα µέρη τ’ αντικρινά και µπορεί να θυµάται. Οι πιο πολλοί ξεκουράζονται πια, αφού απόκαµαν, στα µικρά νεκροταφεία των λεσβιακών χωριών ή στο κοιµητήρι της Μυτιλήνης, που είναι στο λόφο τον πλάι στο αρχαίο θέατρο. Τούτοι οι τελευταίοι είναι οι πιο τυχεροί. Ο λόφος τους αντικρίζει τα Κιµιντένια, τίποτα δεν πρόκειται να τους στερήσει την ύστατη µοίρα: ο τόπος του θανάτου τους να γειτονεύει µε τον τόπο που γεννήθηκαν. ∆ιά παντός.»
Απόσπασµα από το διήγηµα «Γκαν» του Ηλία Βενέζη
«Τούτο το θαλάσσιο ποτάµι του Αιγαίου, που χωρίζει τη Μυτιλήνη απ’ την Ανατολή, είναι το σύνορο µε την Τουρκία. ∆εν έχει κατάθλιψη αυτό το σύνορο, δεν τροµάζει, δεν είναι σαν τα σύνορα τα στεριανά. ∆ύσκολα πάει ο νους στην ιδέα του θανάτου –πως εκεί, στην άλλη όχθη, ή στη µέση του πελάγου, όπου είναι η νοητή γραµµή των συνόρων, παραµονεύει ο κίνδυνος.
Βοηθά σ’ αυτό η θάλασσα, το µελτέµι που φυσά και τα κάνει όλα να χοροπηδούν –τα κύµατα και τα δέντρα και την καρδιά των ανθρώπων.
Μονάχα σαν κουβεντιάσεις µε τους ψαράδες που ρίχνουν τα δίχτυα τους σ’ αυτά τα νερά των συνόρων και κινδυνεύουν κάθε µέρα να βρεθούν στην εξουσία της άλλης όχθης και να ρηµάξουν –µονάχα τότε καταλαβαίνεις πως σε ξεγέλασε το χαρωπό, το χορευτικό ύφος, το γαλάζιο του χώρου. Εδώ είναι η Ελλάδα· κι εκεί αντίκρυ είναι άλλος κόσµος εχτρικός και, κάποτε, αδυσώπητος.
Μολοντούτο οι άνθρωποι, τουλάχιστον απ’ τη δική µας την όχθη, πολεµούν να ξεχάσουν, να βάλουν κατά µέρος τα πάθη, το µίσος. Κάτι µικροεµπόρια, κάτι πάνε κι έλα απ’ τη Μυτιλήνη στη Μικρασία, κάτι φιλίες απάνω σε κοινά συµφέροντα –όλα βοηθάνε.
Βοηθάνε όµως και σε κάτι άλλο: να κρατάνε ζεστή τη νοσταλγία του χαµένου παραδείσου, της βλογηµένης γης της Ανατολής που χάσανε οι Έλληνες.»
Ηλ. Βενέζης, «Αρχιπέλαγος: διηγήµατα και διηγήσεις ταξιδιών», εκδ. Εστία, Αθήνα 2007
Ο Ηλίας Βενέζης απεβίωσε στις 3 Αυγούστου του 1973. Κηδεύτηκε, σύµφωνα µε την επιθυµία του, στη Μήθυµνα της Λέσβου. Πάνω στο µνήµα δεν χαράχτηκε το όνοµά του, αλλά µόνο µια λέξη που είχε ζητήσει ο ίδιος: ΓΑΛΗΝΗ
ΕΡΤ ΑΡΧΕΙΟ
Πενήντα χρόνια συµπληρώνονται φέτος από τον θάνατο του Ηλία Βενέζη, ενός από τους σηµαντικότερους λογοτέχνες της γενιάς του ’30. Ραψωδός της προσφυγιάς και του ξεριζωµού, ο Βενέζης αποτύπωσε στο έργο του τις περιπέτειες του Μικρασιατικού Ελληνισµού, όπως τις βίωσε ο ίδιος, προερχόµενος από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας. Σηµαντικότερα έργα του, τα µυθιστορήµατα «Το νούµερο 31328», «Γαλήνη», «Αιολική Γη», έργα βραβευµένα και πολυµεταφρασµένα, αποτυπώνουν τις τραυµατικές περιπέτειες του µικρασιατικού ξεριζωµού, της αιχµαλωσίας στα «τάγµατα εργασίας», της εγκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα. Η συγγραφική του δραστηριότητα περιλαµβάνει ακόµη ένα θεατρικό έργο («Μπλοκ C»), το οποίο περιγράφει την τραγική εµπειρία της φυλάκισής του κατά τη γερµανική Κατοχή, συλλογές διηγηµάτων, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, µελέτες, αλλά και τακτικές συνεργασίες στον Τύπο. Ο Βενέζης συνεργάστηκε ακόµη µε το Εθνικό Ίδρυµα Ραδιοφωνίας µε προσωπικές ραδιοφωνικές εκποµπές λόγου. Εξελέγη το 1957 τακτικό µέλος της Ακαδηµίας Αθηνών.
