Για άλλους δυό ήρωες της ντόπιας µας ιστορίας θα σας µιλήσω σήµερα. Τους διάλεξα µέσα από την πληθώρα των αγωνιστών της επαναστατικής 10ετίας του 1820 για ένα λόγο. Γιατί ήταν συγγενείς του ∆ασκαλογιάννη του αρχηγού της προηγούµενης µεγάλης επανάστασης στην Κρήτη, του 1770. Εκείνου του ήρωα που οι Τούρκοι τον έγδαραν στο Μεγάλο Κάστρο σαν αναγκάστηκε να παραδοθεί.
Εγγονός, λοιπόν, του ∆άσκαλου του Γιάννη από τον γιό του τον Ανδρέα λένε πως ήταν ο Γιώργης που τον φώναζαν Τσελεπή από το αψεγάδιαστο παρουσιαστικό του. Είχε σώµα «Φειδίου», όπως έλεγαν.
Ανήκε στον πρώτο πυρήνα Κρητικών που µυήθηκαν στην Φιλική εταιρεία. Τον Μάρτιο του 1821 βρίσκεται µε ένα σφακιανό πλοίο στην Κωνσταντινούπολη. Η επανάσταση έχει ήδη ξεκινήσει στην Μολδοβλαχία και το πλεούµενο είναι, λόγω των γεγονότων, αποκλεισµένο στο λιµάνι. Ξάφνου παρουσιάζεται µια καλόγρια. Κρατά µιαν ειδική άδεια που της επιτρέπει να φύγει.
Το µπρίκι αναχωρεί αµέσως και κατά την πλεύση γίνονται πολλές αποκαλύψεις. Η καλόγρια είναι η µια από τις κόρες του ∆ασκαλογιάννη, η Μαρία, που την είχαν παντρέψει µε Τούρκο αξιωµατούχο όταν την είχαν πιάσει µαζί µε τον πατέρα της, Χήρα χωρίς παιδιά, αλλά πάµπλουτη φεύγει τώρα από την Πόλη. Στην διαδροµή µαθαίνει ότι ο πλοίαρχος Μανούσος και ο γραµµατικός Γιώργης ∆ασκαλάκης είναι παιδιά του αδελφού της, Ανδρέα. Αναγνωρίζονται µε συγκίνηση. Η καλόγρια αποβιβάζεται στην Παναγία στην Τήνο όπου και µένει µέχρι τον θάνατό της αλλά ξοδεύει την περιουσία της για τον αγώνα.
Ο Τσελεπής µε την οικονοµική ενίσχυση της Μαρίας στρατολογεί 30 άνδρες και στις 7 του Απρίλη Μεγάλη Πέµπτη, βρίσκεται στα Γλυκά Νερά όπου µαζεύονται για πρώτη φορά οι Κρήτες καπετάνιοι µετά το άγγελµα για τον µεγάλο ξεσηκωµό του γένους.
Στην πορεία ορίζεται ως ένας από τους αρχηγούς των Ανωπολιτών και του ανατίθεται το καθήκον να παρατάσσει τους άνδρες του εναντίον των Τούρκων σε Κυδωνία, Κίσαµο και Σέλινο. Όλο το ερχόµενο καλοκαίρι και φθινόπωρο οργώνει τις τρεις επαρχίες και καταφέρνει µεγάλα πλήγµατα κατά των αντιπάλων. Τον Νοέµβριο ο ανώτατος διοικητής του αγώνα Αφεντούλιεφ τον κάνει πεντακοσίαρχο.
Αρχές του ∆εκέµβρη ο Τσελεπής κινείται µε τα παλικάρια του προς το Σέλινο για να το ελευθερώσουν από την βαρύτατη σκλαβιά Τούρκων και Τουρκοκρητικών-οι Σεληνιώτες Οθωµανοί θεωρούνται από τους σκληρότερους της Κρήτης. Κι ενώ έχουν εγκλωβίσει τον αρχηγό τους Καούρη σε ένα σπίτι στην θέση Σταυρός, ο Τσελεπής προσπαθώντας να ξεσκεπάσει το δώµα και από εκεί να τελειώσει µε τον αντίπαλο δέχεται ένα βόλι που τον αφήνει στον τόπο. Μεγάλο πλήγµα για τον αγώνα η απώλεια του. Σε 5 µήνες είχε τόσα επιτεύγµατα, όσα άλλοι δεν είχαν ούτε σε 5 χρόνια. Η λαϊκή µούσα θρήνησε τον ήρωα των 36 ετών που έπεσε µαχόµενος.
Ο πόλεµος θέλει αντρειά πιδεξιωσύνη θάρρος,
και η αντρειά θέλει καρδιά να τη φοβάτ’ ο χάρος.
Τέτοια καρδιά ‘χε ο Τσελεπής και τέτοια γεναιότη
ήτο καµάρι της αντρειάς ξεχωριστός στη νιότη.
Ο δεύτερος ήρωας για τον οποίο θα σας µιλήσω σήµερα είναι ο Ανδρέας Παχυνάκης.
Μητέρα του λέγεται πως ήταν µια από τις κόρες του ∆ασκαλογιάννη, η Ανθούσα και πατέρας του ο Σφακιανός Γιώργης ∆ασκαλάκης που τον παρανοµιάζανε Παχύ, λόγω των τεραστίων του διαστάσεων. Για την µητέρα του πιστευόταν ότι είχε πέσει σε ένα πηγάδι για να γλυτώσει την ατίµωση. Νεώτερα στοιχεία όµως αναφέρουν ότι οι Τούρκοι την εξόρισαν µε την οικογένειά της στο χωριό ∆αφνές της επαρχίας Μαλεβιζίου*.
Ο Παχυνάκης που ζούσε στην Σµύρνη εµπορευόµενος, σαν άκουσε για τον ξεσηκωµό, επέστρεψε στην Κρήτη. Στις 10/10/1821 φτάνει στο Λουτρό από το Ηράκλειο µε πλοίο καλά οπλισµένο και µε πολεµοφόδια. Αυτό δίνει κουράγιο στους αγωνιστές και νέα πνοή στην Επανάσταση.
Εκείνο όµως που θα κάνει το όνοµα του Ανδρέα αθάνατο είναι ένα κατόρθωµα σχεδόν αδύνατο που αυτός και κάποιοι λίγοι σύντροφοί του το έκαναν δυνατό.
Οι Κρήτες επαναστάτες ήταν σίγουροι ότι η κατάληψη του κάστρου της Γραµβούσας ήταν ουσιώδης και επιβεβληµένη για την επιβίωση του αγώνα στην Κρήτη. Πίστευαν δε ότι η κατοχή του κραταιού αυτού καστελιού θα ήταν επωφελής ακόµα και για τον αγώνα στον Μοριά.
Είχαν ήδη προσπαθήσει µια φορά να το καταλάβουν τον ∆εκέµβριο του 1823. Η επιχείρηση τότε σηµείωσε παταγώδη αποτυχία και είχε και πάρα πολλούς νεκρούς. Αυτή η αποτυχία µαζί µε την έλευση στο νησί των Αιγυπτιακών ενισχύσεων που ζήτησε ο Σουλτάνος ήταν κατά ένα µεγάλο µέρος οι αιτίες που η επανάσταση µας µέχρι την άνοιξη του 1824 είχε ατονήσει.
Το 1825 Κρητικοί από την Πελοπόννησο συγκρότησαν σώµα 900 ανδρών και 17 πλοίων. Με αρχηγό τον ∆ηµήτριο Καλλέργη – αυτόν που το 1843 θα ήταν από τους πρωταγωνιστές της επανάστασης της 3ης Σεπτεµβρίου – ξεκίνησαν για να πάρουν το άπαρτο κάστρο. Όταν το έµαθαν Σφακιανοί που ζούσαν στα Αντικύθηρα αισθάνθηκαν µειωµένοι, γιατί θεωρούσαν ότι αυτή η πράξη ήταν από την αρχή δική τους ιδέα και θα έπρεπε να είναι αυτοί οι πρώτοι που θα καλούσαν για την πραγµάτωσή της. Ξεκίνησαν λοιπόν 15 άνδρες, µε το µύστικο** του καπετάν Βρατσόλη, ξέχωρα από τους υπόλοιπους, εν µέσω φοβερής θαλασσοταραχής από το δυνατό µελτέµι. Πότε κωπηλατώντας και πότε χρησιµοποιώντας τα πανιά έφτασαν κάποια στιγµή το ξηµέρωµα, ξεθεωµένοι, στο Τηγάνι στην απέναντι στεριά της Γραµβούσας.
Από εδώ και πέρα υπάρχουν διάφορες παραλλαγές της ιστορίας. Το γεγονός είναι ότι ο µπέης του κάστρου περίµενε από το προηγούµενο βράδυ τους φρουρούς που θα άλλαζαν τη βάρδια. Οι δικοί µας πλησίασαν προφασιζόµενοι πως ήταν η καθυστερηµένη φρουρά. Από το κάστρο τους µίλησαν τούρκικα για να επιβεβαιώσουν ότι ήταν οι δικοί τους.
Τότε ο Παχυνάκης που ήξερε την γλώσσα προσποιήθηκε τον επικεφαλής της φρουράς και τους απάντησε. Εξακολουθούσε να τους µιλάει µέχρι που οι δυο οµάδες πλησίασαν η µια την άλλη και οι δικοί µας επιτέθηκαν αιφνιδιάζοντας τους Τούρκους.
Αυτή την φορά, στις 2 του Αυγούστου του 1825, το κάστρο έπεσε. Όταν ο Καλλέργης που τα πλοία του τα είχαν παρασύρει οι αέρηδες έφτασε, η άπαρτη Γραµβούσα είχε γίνει Ελληνική. Το γεγονός αυτό έδωσε νέα πνοή στην επανάσταση και αναζωπύρωσε τον αγώνα που από τότε µέχρι το 1830 θα διένυε την πειρατική περίοδο της Γραµβούσας.
Το νέο ήταν τόσο σηµαντικό που σαν µαθεύτηκε ο Ανδρέας Μιαούλης έστειλε τον Υδραίο ναύαρχο Γ.Σαχίνη να συγχαρεί τους Κρήτες επαναστάτες και ο Θ. Κολοκοτρώνης διέταξε τους στρατιώτες του να πυροβολήσουν τρεις φορές υπέρ των γενναίων που το κατάφεραν.
Τον επόµενο χρόνο ο Ανδρέας Παχυνάκης διορίζεται µέλος της επιτροπής Κρήτης. Η παρουσία του είναι πολύτιµη καθώς εξοµαλύνει τις διαφορές Γραµπουσιανών και Σφακιανών. Και όταν ο Μουσταφά Μπέης κάνει σχέδια για µια οργανωµένη επίθεση κατά του κάστρου, ο Παχυνάκης περιπολεί µε το πλοίο του µέρα νύχτα έξω από την Γραµβούσα.
Τέλος του 1828 ο Ανδρέας Παχυνάκης µε τον Καραγιάννη- και οι δυό από τους πορθητές του κάστρου-συλλαµβάνονται από τους Τούρκους στην Μονή Τοπλού στην Σητεία. Οι αντίπαλοι τους κάνουν την χάρη να τους τουφεκίσουν, αντί να τους σφάξουν. Οι µοναχοί όταν µετά από καιρό επιστρέφουν, βρίσκουν τα κόκκαλα τους και τα θάβουν.
Τόσες µικρές ιστορίες µέσα στο σώµα της µεγαλύτερης, της ιστορίας της επανάστασης και του αγώνα. Και πόσα µας δείχνουν για το ποιόν αυτών των ανθρώπων που µοιάζουν τόσο µακρινοί και τον χαρακτήρα τους!
* Από το βιβλίο του Πάρη Κελαϊδή για τον ∆ασκαλογιάννη .
** Μύστικο ήταν σκάφος που κινείτο είτε µε κουπιά ή µε πανιά. Μύστικο αναφέρεται πως ήταν το σκάφος µε το οποίο κατέφθασε ο Μπάιρον στο Μεσολόγγι.
Λόγω της ιδιαίτερης κατασκευής τους-έµοιαζαν µε φελούκα-χρησιµοποιήθηκαν µε επιτυχία στον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα του 1821.
Πηγή:
Ιωάννη Εµµαν. Τσουδερού
1821 Κρητική Επανάσταση
Εκδόσεις: ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΧΑΝΙ ΜΟΝ. ΙΚΕ, 2021
