Λίγες ηµέρες µετά την 28η Οκτωβρίου, τα Χανιά αισθάνονται για τα καλά την έναρξη του πολέµου. Είναι 1η Νοεµβρίου και η πόλη βοµβαρδίζεται για πρώτη φορά στην ιστορία της από αέρος καθώς ένας σµήνος ιταλικών βοµβαρδιστικών που έχει πετάξει από τη Ρόδο πλήττει αρχικά τη Σούδα και στη συνέχεια την πόλη. Οι νεκροί υπολογίζονται σε 16 και οι ζηµιές αρκετές, όχι όµως τόσες όσες προκάλεσαν οι γερµανικοί βοµβαρδισµοί λίγους µήνες µετά. Αυτό το λιγότερο γνωστό για πολύ κόσµο γεγονός προσπαθούµε να “φωτίσουµε” µέσα από το σηµερινό µας δηµοσίευµα.
Τ. ΧΟΥΛΙΟΠΟΥΛΟΣ
Ο θάνατος του πατέρα
«Ακούστηκε ο ήχος από τις πρώτες βόµβες που έπεφταν στη Σούδα. Μας φωνάζει η µητέρα µου να τρέξουµε στο καταφύγιο και κάποια στιγµή πιάνει την καρδιά της και λέει “σκοτώθηκε ο άνδρας µου”. Τέτοια διαίσθηση είχε, γιατί ήξερε ότι ο πατέρας µου ήταν στη Σούδα», είναι τα λόγια του κ. Τάκη Χουλιόπουλου που τον Νοέµβρη του 1940 ήταν 10 ετών και θυµάται έντονα τα γεγονότα παρότι έχουν περάσει από τότε 84 χρόνια!
Ο Τάκης Χουλιόπουλος µαζί µε τη µητέρα του και τα δύο του αδέλφια έτρεξαν στο καταφύγιο, στην περιοχή ανατολικά της σηµερινής Ηρ. Πολυτεχνείου, και µετά από 3 ώρες ήρθε το κακό µαντάτο ότι σκοτώθηκε ο πατέρας τους. «Στο σπίτι τον έφεραν το απόγευµα, τυλιγµένο µε µια άσπρη κουβέρτα και τον έβαλαν στο φέρετρο. Ό,τι είχε αποµείνει δηλαδή, γιατί το σώµα του ήταν κοµµάτια», αφηγείται.
Ο Αθανάσιος Χουλιόπουλος γεννήθηκε το 1895, από 16 ετών κατατάχθηκε στον στρατό και πολέµησε στους Βαλκανικούς, στο Α΄ Παγκόσµιο Πόλεµο, στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Μετά το ‘22 τοποθετήθηκε στο δηµόσιο, όπως γινόταν τότε και µε άλλους βετεράνους και συγκεκριµένα στα ∆ηµόσια Έργα, στις τεχνικές υπηρεσίες. Όταν κηρύχθηκε ο πόλεµος την 28η Οκτώβρη κλήθηκε στα όπλα ως έφεδρος αξιωµατικός.
«Παρουσιάσθηκε στη Σούδα και µεριµνούσε στο φόρτωµα των πλοίων µε στρατιωτικό και άλλο υλικό. Όπως µας είχαν πει φίλοι του, ο Λευτέρης Λαµπαθάκης, ο Σήφης Βαρυδάκης, ο Νικόστρατος Βαρδάκης στις 11 ακριβώς έγινε ο βοµβαρδισµός από ιταλικά αεροπλάνα. Ο πατέρας µου ήταν βόρεια των “Μύλων Κρήτης”, που ήταν οι αποβάθρες. Εκεί ήταν ένα ρυάκι και µπήκε µέσα µαζί µε άλλους για να προστατευτούν, αλλά η βόµβα έπεσε δίπλα τους και τους διέλυσε. Μαζί του σκοτώθηκε άλλος ένας έφεδρος αξιωµατικός, ονόµατι Γερακάκης και δύο στρατιώτες» αναφέρει ο κ. Τάκης, που σηµειώνει πως ο πατέρας του ήταν προνοητικός. «Μας είχε προετοιµάσει για το ενδεχόµενο του πολέµου, µήνες πριν. Είχαµε σκάψει ένα χαράκωµα έξω από το σπίτι µας σε σχήµα “Ζ” και µας έδειχνε πως θα καλυφτούµε σε αυτό και αν τυχών δεν προλαβαίναµε να µπούµε µέσα, πώς θα πέφταµε κάτω για να σωθούµε», λέει.
Ακολούθησε η κατοχή, ο εµφύλιος, δύσκολα χρόνια. Η µητέρα Εριέττα το γένος Καλαµαρίδη «ήταν µια δυναµική γυναίκα. Μας µεγάλωσε κάνοντας διάφορες δουλειές όπως µοδίστρα και µετά τον πόλεµο έλαβε και µια σύνταξη για τον θάνατο του πατέρα µου. Μικρά παιδιά εµείς, µας έβαζε να σκάβουµε τον κήπο για να φυτέψουµε, ώστε να µάθουµε. Ήταν κάτι που είχαµε διδαχθεί από τον πατέρα».
Ο κ. Τάκης ζει ακόµα και σήµερα µε τις αναµνήσεις του πατέρα του που ήταν πολύ αγαπητός στην τοπική κοινωνία.
Μ. ΜΑΝΟΥΣΑΚΑΣ
Επιπόλαιος… αλλά φονικός
Για τον πρώτο βοµβαρδισµό των Χανίων από αέρος έχει αναζητήσει και έχει δηµοσιεύσει στοιχεία ο ιστορικός ερευνητής κ. Μανώλης Μανούσακας. Όπως µας επισηµαίνει «στα Χανιά µέχρι τις αρχές του Καλοκαιριού του 1940, υπήρχε ένας Ιταλός πρόξενος ο Τόζερ που αντικαταστάθηκε. Αυτός ήταν φανατικός φασίστας και ήταν και πιλότος. Αυτό που λέγονταν τότε, χωρίς να µπορούµε να το εξακριβώσουµε σήµερα, είναι ότι ο Τόζερ καθοδήγησε το ιταλικό σµήνος για το βοµβαρδισµό, καθώς είχε φτιάξει λεπτοµερείς χάρτες των Χανίων».
Τα ιταλικά αεροπλάνα έφτασαν αρχικά πάνω από τη Σούδα προερχόµενα από τη Ρόδο, καθώς τα ∆ωδεκάνησα ήταν κατεχόµενα από το 1912. «Οι Ιταλοί δεν ήταν πολύ εύστοχοι, µάλιστα είχε κυκλοφορήσει ανάµεσα στους Χανιώτες η φήµη ότι βοµβάρδισαν το στάδιο γιατί νόµιζαν ότι ήταν το… αεροδρόµιο. Ήταν περισσότερο φήµες βέβαια για να ενισχυθεί το θάρρος του κόσµου. Προσπαθώντας να πλήξουν την Σχολή Χωροφυλακής πάνω στον προµαχώνα Mocenigo χτύπησαν ένα καφενείο εκεί κοντά και σκοτώθηκαν 3-4 άτοµα που είχαν τρέξει να προστατευτούν, ανάµεσα τους και δόκιµοι χωροφύλακες. Έριξαν βόµβες και προς τη Ν. Χώρα όπου σκοτώθηκε ένας µπακάλης. Ο πρώτος τους στόχος όµως ήταν η Σούδα όπου σκοτώθηκε ο πατέρας του Τάκη Χουλιόπουλου κι άλλοι στρατιώτες. Στη σηµερινή οδό Αποκορώνου ήταν το σπίτι του Βωµ που εκείνη την ώρα βρισκόταν ο ∆ηµοσθένης Κυρµιζάκης, για ένα αποχαιρετιστήριο γεύµα καθώς θα έφευγε έφεδρος αξιωµατικός για το µέτωπο. Ο ∆ηµοσθένης Κυρµιζάκης είχε πολεµήσει στους Βαλκανικούς πολέµους και στη Μικρά Ασία και µας άφησε µια σειρά από φανταστικά φωτογραφικά λευκώµατα. Άκουσαν οι άνθρωποι που βρίσκονταν στο σπίτι τον βόµβο των αεροπλάνων και βγήκαν να δουν τι γίνεται. Ο Κυρµιζάκης φώναξε στους άλλους να καλυφθούν και ο ίδιος έµεινε για να κλείσει το πορτάκι που έβγαινε στην ταράτσα. Τον πρόλαβαν οι βόµβες καθώς χτυπήθηκε το σπίτι! Κατέρρευσε το 1/3 και τον πλάκωσε κι όπως µου είχε πει η ανιψιά του τον βρήκαν µετά από 3 ηµέρες κάτω από τα ερείπια. Θα έλεγα ότι ήταν ένας επιπόλαιος βοµβαρδισµός των Ιταλών που προκάλεσε όµως 16 θύµατα.
Ο βοµβαρδισµός αυτός ξεχάστηκε από τους περισσότερους γιατί ακολούθησαν τον Μάιο του 1941 οι γερµανικοί βοµβαρδισµοί που προκάλεσαν τροµακτικές ζηµιές στην παλιά πόλη και στη γύρω περιοχή, καθώς αυτός ήταν ο στόχος των Γερµανών να τροµοκρατήσουν τον ντόπιο πληθυσµό», εξηγεί ο ιστορικός ερευνητής.
∆ηµοσιεύµατα
Αναζητήσαµε στοιχεία για τα γεγονότα στον Tύπο της εποχής τόσο στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, όσο και στη ∆ηµοτική Βιβλιοθήκη Χανίων. Ωστόσο τα δηµοσιεύµατα είναι ελάχιστα. «Η λογοκρισία της εποχής δεν επέτρεπε να γίνει εκτενής αναφορά στα γεγονότα, στα θύµατα, στις ζηµιές προκειµένου να µην πέσει το ηθικό των πολιτών. Για αυτό και είναι λίγα τα στοιχεία που µπορεί να βρει ο ερευνητής στον τοπικό τύπο» σηµειώνει ο κ. Μανούσακας.
