Μνήμες και καλλιτεχνία

» η περίπτωση της ποίησης
Καμιά φορά αναρωτιέμαι εάν ένα παρελθοντικό γεγονός (κάποιο πρόσωπο που συναντήσαμε, ένα τοπίο που είδαμε, κάτι που γευτήκαμε ή ακούσαμε), μια μνήμη, εν γένει, μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για να ξεκινήσει κάποιος να γράφει ένα ποίημα· εάν, δηλαδή, μπορεί η μνήμη αυτή να γίνει η σπίθα που θ’ ανάψει πυρκαγιές μέσα μας, που θα φουντώσει το πυρ του πάθους μας και θα μας οδηγήσει, εν τέλει, στη δημιουργία.
Η απόκρισή μου στα παραπάνω θα ήταν αρνητική εάν εντελώς πεισματικά μια τάση μέσα μου δεν μ’ έσπρωχνε να δεχτώ και να χωνέψω για τα καλά ότι οι μνήμες έχουν τ’ αυτεξούσιο πράγματι να δώσουν το σάλπισμα για να πάρουμε μια καθαρά προσωπική και μια ιδιαζόντως διαφορετική, απ’ τις άλλες τις καθημερινές και πρακτικές, στάση απέναντι στη στιγμή μας προκειμένου να κάνουμε ποίηση αξιώσεων. Μάλιστα, κάτι μου λέει ότι αυτό το πετυχαίνουν καλύτερα οι μακρινές μας μνήμες, αυτές που χάνονται μέσα στα έγκατα των πρώτων μας χρόνων, θαμμένες στο σκοτάδι περασμένης εποχής· που ωστόσο έχουν χωνευτεί μέσα μας, μας έχουν πλάσει, έγιναν αυτοφυείς της υπόστασής μας και μας προσδιορίζουν ανεπαίσθητα, ενώ εμείς δεν έχουμε, δεν μπορούμε να έχουμε, επίγνωση των μυστικών μηχανισμών και διαδικασιών που αυτό συμβαίνει. Επομένως, κάτω από μια χειρονομία μας, ένα βλέμμα μας, μια σκέψη, ή ένα συναίσθημα ίσως να κρύβεται μια τέτοια μνήμη που να καθορίζει τις συμπεριφορές μας. Δεν είναι μόνο τα φυσικά μας που μας προσδιορίζουν.
Ακριβώς επειδή οι μνήμες τούτες έχουν αυτή τη φυτουργική δύναμη μέσα μας, μπορούν να δώσουν κάποτε, αδόκητα, μια λέξη μοναχά που να κρύβει ένα παρελθόν, μια λέξη δυναμικοποιημένη απ’ αυτό το παρελθόν που ανά πάσα στιγμή να το εκκαλεί και να ευθύνεται για ολόκληρο ποιητικό κόσμο.
Μου φαίνεται, κιόλας, ότι αναδυόμενες οι λέξεις αυτές απ’ την ψυχή, έτοιμες να απελευθερωθούν από μέσα μας, μπορεί να μην μας φέρνουν στον νου το παρελθοντικό γεγονός που κουβαλάνε· θέλω να πω ότι δεν υποψιαζόμαστε, καν, ότι αυτή η λέξη μπορεί να σχετίζεται μ’ αυτό· δεν νοιώθουμε ότι εδώ υπάρχει μια μνήμη αλλά ότι είναι απλά μια λέξη σαν όλες τις άλλες, τις καθημερινώς εκστομιζόμενες. Άρα κάτω από ένα ποίημα βρίσκεται επιμελώς κρυμμένη μια εντελώς ξεχασμένη μνήμη, μακρινή. Προπάντων μακρινή.
Ο ποιητής βρίσκεται μπροστά σε μια αδήριτη ανάγκη λοιπόν: ν’ αφήσει ν’ αλαργέψουν οι τρέχουσες στιγμές της ζωής του προτού ξεκινήσει να γράφει. Απ’ αυτό προκύπτει ένα βασικό αίτημα που οφείλει να θέτει ο ποιητής εις εαυτόν: να μην βιάζεται να δίνει ποιήματα καθώς η υπομονή του δημιουργεί προϋποθέσεις για ζυμώσεις της κάθε μνήμης μέσα του, για κυοφορία αναπλαστικών διεργασιών. Η υπομονή του είναι ο καταλύτης αυτών των ζυμώσεων. Και μπορεί να χρειαστούν χρόνια για να ολοκληρωθεί μια τέτοια ζύμωση που θα δώσει έστω και μια λέξη, αρκετή όμως για να ξεκινήσει η δημιουργία. Και μπορεί να πάρει μια ολάκερη ζωή πριν δώσει ο ποιητής το καλό το ποίημα. Όλον τον άλλο καιρό προετοιμάζει και προετοιμάζεται. Κι αν είναι πολλοί αυτοί που γράφουν, είναι απείρως λιγότεροι αυτοί π’ αντέχουν να περιμένουν τη στιγμή αυτή μέχρι ν’ αρχίσουν να γράφουν.
Μακριά απ’ τις υψηλές φιλοδοξίες, τα «εύγε του δήμου και των σοφιστών», τη μάταιη επιθυμία γι’ αθανασία, σφυρηλατείται μια τέτοια τιτάνια υπομονή, ένα καρτέρεμα αέναο.
Οι πρόσφατες μνήμες, λοιπόν, δεν έχουν δύναμη να δώσουν αυτή την άξια λέξη, να γίνουν εφαλτήριο για δημιουργία σημαντική. Οι μνήμες αυτές δεν έχουν προλάβει ακόμα να διηθηθούν μέσα μας, να γίνουν ο εαυτός μας. Οι μνήμες οι πρόσφατες είναι νωπές· κι όπως τα βρεγμένα ξύλα δεν μπορούν ν’ ανάψουν πυρκαγιές, όμοια κι αυτές δεν δύνανται ν’ ανάψουν το πάθος και να γεννήσουν την θεία έμπνευση μέσα μας!