«…Υστερα από μερικές μέρες έρχεται άξαφνα μια μηχανή τρίκυκλη με γκεσταμπίτες, με βούρδουλα που κρατούσε ένας αξιωματικός και μας αρχίζουνε στο ξύλο… Μας εβάλανε να σπούμε με τη βαριά τα μάρμαρα κι ερχότανε άξαφνα να δούνε τι κάνουμε. Μας είχαν πάρει και τις ταυτότητες. Εμείς αποφεύγαμε να χαλάμε τα μνήματα. Γιατί από τη μια λέγαμε πως “ήταν Οβραίοι και σταύρωσαν τον Χριστό”, αλλά από την άλλη λέγαμε, “αμαρτία κάνουμε, που είναι αποθαμένοι άνθρωποι”».
H μαρτυρία από την καταστροφή των εβραϊκών μνημάτων στα Χανιά, ανήκει στον Λευτέρη Φραγκεδάκη και έχει καταγραφεί στην έκδοση «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα» (2012).
Η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου αποτέλεσε μια ακόμα πράξη εξόντωσης του εβραϊκού στοιχείου από τους ναζί κατακτητές. Μια πράξη που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως προσπάθεια να σβηστούν όλα τα ίχνη της εβραϊκής κοινότητας των Χανίων στο πλαίσιο του σχεδίου της «τελικής λύσης».
Με αφορμή τη σημερινή Ημέρα Μνήμς του Ολοκαυτώματος, τα “Χ.ν.” επιχειρούν να αναδείξουν μια λιγότερο γνωστή πτυχή αυτής της τραγικής ιστορίας.
ΤΟ ΕΒΡΑΪΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ
Όπως αναφέρει στα “Χ.ν.” ο δάσκαλος και ιστορικός ερευνητής Γιώργος Πιτσιτάκης το εβραϊκό νεκροταφείο βρισκόταν εκείνη την εποχή από την πόλη, στην περιοχή της Νέας Χώρας.
Δεν είναι εξακριβωμένο από πότε παρουσιάστηκαν Εβραίοι στην Κρήτη. Φαίνεται πάντως πως η συστηματική μετανάστευση Εβραίων στο νησί χρονολογείται από την εποχή της Ενετοκρατίας. «Προήρχοντο δε κυρίως εκ της Ισπανίας, κατά τον 15ο αιώνα, ως μαρτυρεί και η διάλεκτος αυτών, η οποία ήτο γεμάτη ισπανικές λέξεις», σημειώνει ο Ιωάννης Μ. Δογάνης σε άρθρο του με τίτλο «Εβραίοι και Κρήτη» που δημοσιεύτηκε στα «Χρονικά» του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου της Ελλάδας (αρ. Φύλλου 178, Μάρτιος – Απρίλιος 2002).
ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΖΙ
Την περίοδο που ξέσπασε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος η εβραϊκή κοινότητα των Χανίων ήταν η πιο πολυάριθμη στο νησί, μετρώντας λίγες εκατοντάδες Εβραίων κατοίκων.
«Με το που κατέλαβαν οι ναζί το νησί τουφέκισαν 8 Εβραίους του Ηρακλείου που συνάντησαν, αφού προηγουμένως είχαν βομβαρδίσει την ιστορική συναγωγή της πόλης. Τα κοιμητήρια του Ηρακλείου, των Χανίων και του Ρεθύμνου συλήθηκαν και καταστράφηκαν. Όσες ταφόπετρες σώζονται μέχρι σήμερα οφείλεται στο γεγονός ότι η “αισθητική επινοητικότητα” των ναζί χρησιμοποίησε πολλές ταφόπετρες ως υλικό κατασκευής οχυρωματικών έργων», αναφέρει ο Μισέλ Φάϊς σε άρθρο του με τίτλο «Ναυαγισμένοι στην ιστορία» που δημοσιεύτηκε στα «Χρονικά» (Μάιος – Ιούνιος 1998).
«Πράγματι και στα Χανιά, οι ναζί θέλησαν να πάρουν τις πλάκες από το νεκροταφείο των Εβραίων και να τις χρησιμοποιήσουν για οχυρωματικά έργα στην παραλία της Νέας Χώρας», επισημαίνει ο Γιώργος Πιτσιτάκης και προσθέτει: «Οι Γερμανοί είχαν πάρει για αγγαρεία ορισμένους Νεοχωρίτες, έσπαγαν τους τάφους και μετέφεραν τις καντουνάδες στην παραλία για να φτιάξουν οδοφράγματα, γιατί φοβόταν απόβαση των Άγγλων».
Το σχέδιο του αφανισμού των, λίγο παραπάνω από 300, Εβραίων της Κρήτης τέθηκε σε εφαρμογή ήδη από τον Ιούλιο του 1941 όπως σημειώνει ο Αντώνης Πλυμάκης στα «Χ.ν.» (31-5-1994), σύμφωνα με σχετική μελέτη που είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό «Χρονικά».
Οι διώξεις κατά της εβραϊκής κοινότητας της Κρήτης κορυφώθηκαν το 1944 και σημαδεύτηκαν από τη βύθιση του πλοίου «Τάναϊς» στις 9 Ιουνίου εκείνης της χρονιάς.
Το πλοίο είχε φύγει από το Ηράκλειο με προορισμό τον Πειραιά. Μαζί με τους Εβραίους της Κρήτης βρήκαν τραγικό θάνατο στα νερά του Αιγαίου χριστιανοί και Ιταλοί αντιφασίστες.
