Οι πολεμικές αναμετρήσεις στον βαλκανικό χώρο αλλά και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, δημιούργησαν αλλεπάλληλες προσφυγικές ροές προς την Ελλάδα, ιδιαίτερα κατά τις αρχές του 20ου αιώνα. Υπολογίζεται ότι πάνω από 1.000.000 Έλληνες από διάφορες περιοχές της Μικράς Ασίας αλλά και της Θράκης ήρθαν σαν πρόσφυγες, μετά την αποτυχημένη εκστρατεία των Ελλήνων .
Η προσφυγική ροή ξεκινά λίγο πριν το 1922 λόγω των διώξεων των Τούρκων, και ολοκληρώνεται το 1924.
Φυσικά, τίποτε δεν προμήνυε την κατάληξη, όταν τα ελληνικά στρατεύματα έφταναν στη Σμύρνη, το 1919 και ο ελληνικός πληθυσμός παραληρούσε από χαρά.
«…..από το πρωί χτυπούσαν οι καμπάνες και γιόμισε ο τόπος σημαίες. Πού βρεθήκανε τόσες πολλές σημαίες, κανείς δεν μπορούσε να καταλάβει. Τα μάτια μας είχανε γεμίσει δάκρυα και κάναμε τον σταυρό μας. Το πρωί πριχού να κατεβούμε στο λιμάνι, πήγαμε κι ανάψαμε ένα κερί στην Αγ. Αικατερίνη που ήντονε κοντά στο σπίτι μας. Ο παππούς μου άρρωστος από μέρες, σηκώθηκε και φώναζε “Αναστασώ, το άσπρο μου κοστούμι και το καπέλο μου”. Η γιαγιά μου πάλευε να τον κρατήσει μα ήτο αδύνατον».
«Ηρτανε τα παλλικάρια μας, ήρτανε οι Έλληνες βρε, κι εγώ στο κρεββάτι θα κάθομαι;» Πού βρήκε την αντοχή και ήρτε μέχρι το λιμάνι, κουνούσε μια μικρή σημαία, και τα μάτια του ποτάμι έτρεχαν τα δάκρυα» Πιπίτσα Μαρκέλου
Με την υποστήριξη των συμμάχων, άρχισε η επέλαση του Ελληνικού Στρατού προς την ενδοχώρα δίνοντας σκληρές μάχες στο Αφιόν Καραχισάρ και το Εσκί Σεχίρ.
«Ο Ελληνικός Στρατός πολεμούσε… ήτονε 4, 5 χιλιόμετρα το πολύ από το χωριό. Νύχτα και μέρα τους ακούγαμε…» Δ. Παπαδοπούλου Κεστανέ Πινάρ, Σαγγάριος
Το καλοκαίρι του 1921 άρχισε η προέλαση προς την Άγκυρα που θα φτάσει μέχρι τον Σαγγάριο ποταμό.
Στο Εσκί Σεχίρ χάθηκε μεγάλος αριθμός στρατιωτών μέχρι που τελικά κατελήφθη από τους Έλληνες.
«Εσκί Σεχίρι τρομερό και συρματοπλεγμένο, μας έχεις κάψει την καρδιά, αναθεματισμένο…»
«…να μου πεις τώρα εμένανε, γιατί γεννήκανε όλα τούτα, όσο τα σκέφτουμαι, δεν ξέρω… τι δουλειά είχαμε εκεί μέσα, να φτάσομε πού; Εκεί στην εσχατιά μέσα;
Κι απέ; τι περιμέναμε; Πώς θα μας ανοίγανε τις αγκάλες τους; Θυμούμαι πως στο χωριό μου ζούσαμε μαζί, κι όταν κάναμε την περιφορά του Χριστού, κι όταν γυρνούσαμε γύρω γύρω, ήτανε τρεις και τρεις Τούρκοι υπο μάλης και άλλοι τρεις και τρεις δικοί μας με όπλα στην περιφορά.
Σκέψου, είχαμε κι εμείς όπλα κι αυτοί όπλα. Αυτά που είδα κι έζησα, λέω» Θ.Μάντζαρης Γαλατάς, Καλλίπολη
Κατά τη διάρκεια της προέλασης, αλλάζει δραματικά το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα, οι Σύμμαχοι αφήνουν ξεκρέμαστη την Ελλάδα, σταματούν να εξοπλίζουν τον Ελληνικό στρατό, και σαν να μη φτάνει αυτό, αρχίζουν να βοηθούν και να εξοπλίζουν τον στρατό του Κεμάλ.
Ήδη το μέτωπο είχε πολλά χιλιόμετρα μήκος και ο Κεμάλ με τον στρατό του, ένα κράμα τακτικού στρατού αλλά και τσετών (ατάκτων) αρχίζει να καταφέρνει καίρια πλήγματα στον Ελληνικό στρατό.
« στρατός πολύς… 250.000 και καμιά 50.000 μαζώματα, σχεδόν 300.000 στρατός ήτονε.
Ο Κεμάλης δεν ήτονε οργανωμένος. Προχωρούσαμε, προχωρούσαμε.
Ύστερα τους φώναξε ο Κεμάλης και τους λέει: παιδιά, θέλετε να γίνομαι αιχμάλωτοι ή να πάρομε τα όπλα; Και είπανε, δώστε μας όπλα, και δυνάμωσε ο Κεμάλης τον στρατό του, και οι δικοί μας είδανε μεγάλο μέτωπο… πολύ ανοιχτό… και ήρθε η ήττα» μαρτυρία Σ.Γκ.
Η στρατηγική του Κεμάλ ήταν υποχώρηση έτσι ώστε ο Ελληνικός στρατός να εξαντληθεί εντελώς, αφού δεν υπήρχε ανεφοδιασμός και οι αποστάσεις ήταν πολύ μεγάλες.
Ο αρχιστράτηγος Παπούλιας στέλνει τηλεγράφημα στην Κυβέρνηση της Ελλάδας «παρακαλώ, όπως αποστείλετε μονάδα ενισχύσεως οπλιτών, συνδυάζων με αποστολή αξιωματικών, εφέδρων ή μονίμων. ΣΤΟΠ. Επαναλαμβάνω εκ νέου, δια επιτακτική ανάγκη ενισχύεων. ΣΤΟΠ.»
Δυστυχώς, ουδείς ανταποκρίθηκε στην έκκλησή του, ο χρόνος πίεζε ασφυκτικά τις στρατιωτικές δυνάμεις και τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας. Ο Κεμάλ με πυρετώδεις ρυθμούς συντονίζει τον στρατό και δημιουργεί συμμαχίες με την Ιταλία και τη Ρωσία στην αρχή και των Γάλλων αμέσως μετά και τη Γαλλία.
Υπολογίζει όμως πολύ και στους ίδιους τους Έλληνες. Σε ερώτηση που του έγινε από Γάλλο δημοσιογράφο «πως τολμάτε να τα βάλετε με τον στρατό των Ελλήνων;»
Απάντησε
«υπολογίζω εις τον διχασμόν τους….»
Διχόνοια, μια λέξη που έμελλε να γίνει σκληρή πραγματικότητα και μια πικρή αλήθεια…
Η αχίλλειος πτέρνα της ράτσας μας…
Συνεχίζεται…
* Η Στέλλα Γκοζάνη – Χαριτάκη είναι πρόεδρος της Αδελφότητας
Μικρασιατών ν. Χανίων “Ο Άγιος Πολύκαρπος”
