Μια πανέμορφη, καταπράσινη πόλη, η Προύσα ή “Yesil Bursa” (πράσινη πόλη), είναι σήμερα η τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας.
Χτισμένη στους πρόποδες του όρους Όλυμπος της Μυσίας , ήταν το δώρο του βασιλιά της Μακεδονίας ,Φιλίππου Ε’ ,στον στον Προύσιο Α’ της Βιθυνίας το 202 π.Χ. για τη βοήθεια που του προσέφερε στην εκστρατεία εναντίον της Περγάμου και της Ηράκλειας του Πόντου. Ο Προύσιος μετονόμασε την πόλη, από το όνομά του, σε Προύσα.
Το 1326 κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς οι οποίοι την έκαναν και πρωτεύουσα. Εκεί βρίσκεται χτισμένο και το μεγαλύτερο τζαμί , το Ulus τζαμί , το οποίο το έχτισε ο Μπαγιαζίτ , αφιερωμένο στην νίκη του στην μάχη της Νικόπολης.
Η Προύσα ,ήταν σπουδαίος εμπορικός σταθμός στην αγορά του μεταξιού , για τα καραβάνια τα οποία ταξίδευαν προς και από την Κίνα. Η σηροτροφία αποτελούσε μία από τις βασικές πηγές εισοδήματος του πληθυσμού , και η ποιότητα των μεταξωτών υφασμάτων ήταν τέτοια , που τα έκανε περιζήτητα σε όλες τις αγορές της Ασίας αλλά και της Ευρώπης.
Στην Προύσα κατοικούσαν εκτός των Ελλήνων , Αρμένιοι και Εβραίοι οι οποίοι ασχολούνταν και αυτοί με το εμπόριο, την γεωργία και την αμπελουργία , παράγοντας μάλιστα φημισμένα κρασιά τα οποία συναγωνίζονταν τα γαλλικά.
Λειτουργούσαν επίσης σημαντικά σχολεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα όπως η «Γενική Φιλανθρωπική εταιρεία Βιθυνίας» , και τα «Ευγενίδεια Εκπαιδευτήρια» που ιδρύθηκαν το 1903 και σταμάτησαν την λειτουργεία τους το 1922.
Υπήρχε επίσης Γεωργική σχολή αλλά και σχολή Ιχθυοκαλλιέργειας.
Υπολογίζεται ότι στον νομό της Προύσας , ζούσαν περίπου 280.000 Έλληνες, οι οποίοι μετά από τους πρώτους διωγμούς και τις σφαγές που ξεκίνησαν το 1912 , κάποιοι εκτοπίστηκαν προς το εσωτερικό της Τουρκίας, στις ατελείωτες πορείες θανάτου και κάποιοι κατάφεραν να φτάσουν στα Μουδανιά και στην Κίο , προκειμένου να περάσουν στην Ελλάδα , πριν την Μικρασιατική Καταστροφή.
Στην συνέχεια , η Προύσα απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό στρατό , γεγονός που οι κάτοικοί της γιόρτασαν με μεγαλειώδης εκδηλώσεις λατρείας .
Οι ίδιες εκδηλώσεις θαυμασμού και αγάπης προς τους Έλληνες στρατιώτες , γινόταν σε όλες τις πόλεις και τα χωριά από όπου περνούσε ο Ελληνικός στρατός.
Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από την επιστολή του επίλαρχου Γ.Παρίση
‘’… Κατά την προς τα πρόσω κίνησίν μου διέρχομαι δια του χωρίου Γιαλί-Τσιφλίκ-Τριγλείας και Συγής. Υπείκων εις την θερμήν επιθυμίαν των κατοίκων παρέμεινα μαζί των επ’ ολίγον, ίνα συνεορτάσω μετ’ αυτών την απελευθέρωσίν των. Μεγάλη η συγκίνησις των ανθρώπων αυτών, ο ενθουσιασμός και ο πατριωτισμός των. Μοι εγεννήθη η απορία, πως υπό τοιούτον τυραννικόν ζυγόν διετηρήθη αμείωτον το εθνικόν αυτό αίσθημα. Ενόμιζε κανείς από το πλήθος των Ελληνικών σημαιών, αίτινες ήσαν ανηρτημέναι εις όλα τα παράθυρα και εξώστας των οικιών ,ότι ευρίσκετο εις πόλιν της Παλαιάς Ελλάδος και ουχί εις Τουρκοκρατουμένην τοιαύτην…….’’
Στην επαρχία της Προύσας , υπήρχαν οι πόλεις:
Προύσα,Τρίγλια, Ελιγμοί, Μουδανιά, Αρβανιτοχώρι, Συγή, Νεοχώρι, Παλλαδάρι,Δερμιδέσι , Μεσαίπολη , Πλατύαινος, Τεπετζίκ, κτλπ.
Στο Τεπετζίκ σήμερα υπάρχει το μουσείο του Καραγκιόζη, σε ένα παραδοσιακό κτίριο που είναι διακοσμημένο με τους ήρωες του θεάτρου σκιών.
ΤΡΙΓΛΙΑ
Κωμόπολη της Προύσας, με αμιγώς ελληνόφωνο και χριστιανικό πληθυσμό. Το όνομά της πιστεύεται ότι το έχει πάρει από την λέξη «τριγλί» που σημαίνει μπαρμπούνι. Σήμερα έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός και δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε αλλοίωση στο αρχιτεκτονικό ύφος των κτισμάτων.
Η Τρίγλια απέχει μόλις 10 χιλιόμετρα από το Γιαλί-Τσιφλίκ. Οι Γιαλιτσιφλικιώτες επισκεπτόταν συχνά την κωμόπολη της Προποντίδας για να ψωνίσουν, να συναντηθούν με τους δικούς τους που είχαν εγκατασταθεί εκεί ή να πάρουν το καράβι για την Κωνσταντινούπολη. Στην Τρίγλια κάθε Κυριακή γινότανε παζάρι στο οποίο έφταναν πολλοί χωριανοί για να πουλήσουν τα προϊόντα τους(κυρίως κρεμμύδια και σκόρδα).
‘’Κατόπιν όλα τα παιδιά,αγόρια και κορίτσια,κατέβαιναν στο λιμάνι της Τρίγλειας για βόλτα. Βολτάριζαν βλέποντας τους ψαράδες να φτιάχνουν τα δίχτυα τους,ή κοιτάζοντας την Προποντίδα με το γαλαζοπράσινο χρώμα της. Τα αγόρια, απο το Γιαλί-Τσιφλίκ,θαύμαζαν πολύ τις Τριγλιανές για τα ωραία μαλλιά τους, μπόλικα μαλλιά ,μακριά, κατάμαυρα σαν έβενος…..’’
(Απόσπασμα από το βιβλίο της Ε.Χατζούδη Τούντα ‘’Η Ηλιοστάλακτη από το Γιαλί-Τσιφλίκ της Βιθυνίας’’-Βιβλιοπωλείο της ‘’Εστίας’’ Αθήνα 1984 σελίδα 26)
ΜΟΥΔΑΝΙΑ
Τα Μουδανιά , μία παραλιακή μεγαλούπολη σήμερα, ήταν το εμπορικό κέντρο της επαρχίας. Ήταν μία εύρωστη οικονομικά πόλη , με περίπου 4.500 Έλληνες , από την οποία τα πολύτιμα φορτία του μεταξιού και των κρασιών ταξίδευαν προς την Κωνσταντινούπολη και από εκεί σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Έγιναν πασίγνωστα από την συνθήκη ανακωχής , που υπογράφηκε εκεί το 1922.
Οι κάτοικοι που κατάφεραν να φύγουν από εκεί , μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923, πήγαν στην Χαλκιδική , και ίδρυσαν τα Νέα Μουδανιά.
Υπάρχουν ακόμα τα ερείπια της εκκλησίας της Παντοβασίλισσας , ο οποίος αγοράστηκε το 2012 από το Πατριαρχείο μαζί με τον ναό των Ταξιαρχών και έχει προγραμματιστεί να αναστηλωθούν.
Νικομήδεια
Μία από τις πολύ εύρωστες οικονομικά πόλεις , με σημαντικό αριθμό Ελλήνων ,περί τις 15.000 γύρω στο 1890, ο οποίος σιγά σιγά μειώθηκε δραματικά , ως αποτέλεσμα των διωγμών, και έφτασε το 1922 να έχει περίπου 1.200 κατοίκους. Σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα υπήρχαν στην πόλη , η οποία λόγω της γεωγραφικής της θέσης αποτελούσε σπουδαίο εμπορικό κέντρο.
Μανόλης Ανδρόνικος
23 Οκτωβρίου 1919,Προύσα Μικράς Ασίας
Μενέλαος Λουντέμης ( Δημήτριος Βαλασιάδης)
(Αγία Κυριακή Προποντίδας Μ.Ασίας 14 Ιανουαρίου 1912
Γιάννης Παπαϊωάννου
Κίος Μικράς Ασίας, 18 Ιανουαρίου 1914
Ναπολέων Σουκατζίδης
( Τρίγλια ή Προύσα Μ.Ασίας 1909 – Καισαριανή 1 Μαΐου 1944)
Ένας από τους 200 κρατούμενους που εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής από τις δυνάμεις κατοχής.
*’’Πατερούλη, πάω για εκτέλεση, να ‘σαι περήφανος για τον μονάκριβο γιο σου. Ν’ αγαπάς και να λατρεύεις την κορούλα* σου και την αδελφούλα μου, κι οι δυο τους μεγάλοι άνθρωποι. Γεια, γεια πατερούλη.’’
* Το τελευταίο γράμμα προς τον πατέρα του
ΜΝΗΜΕΣ
Πολύδωρος Δανιηλίδης
(17 Απριλίου 1899 Κουρί Μ.Ασίας-1989)
‘’Το Κουρί της Προποντίδας ήταν το χωριό μου και δεν υπάρχει πια…’’
‘’[Το Κουρί] ήταν ένα παραθαλάσσιο ελληνοχώρι, στα χείλη του Αστακινού Κόλπου, κοντά στη Γιάλοβα, στην επαρχία της Νικομήδειας. Δύο χιλιάδες ψυχές ήταν οι κάτοικοι του, όλοι Έλληνες. […] Απείχε 9 μίλια από την Πρίγκηπο και η Πρίγκηπος άλλα τόσα από την Πόλη. Στα νότια, στις 4-5 ώρες, ήταν το βουνό Αργοθόνιο,100 μ. υψόμετρο, πολύ δασωμένο και ελεύθερο για ξύλευση και για ξυλοκάρβουνο. Το χρησιμοποιούσαν στις σόμπες και κυρίως στα μαγκάλια. Πολλοί τόνοι από αυτό πήγαιναν στην Πόλη.
[…] Καμιά δεκαριά ελληνοχώρια ήταν σε κοντινή απόσταση από το Κουρί, χωρίς συνάφεια μεταξύ τους και χωρίς επιγαμίες. Το χωριό μιλούσε μόνο ελληνικά. Τουρκικά ήξεραν μόνον οι άντρες κι όχι όλοι. Το Δημοτικό Σχολείο ήταν μικτό κι είχε μόνο Έλληνες μαθητές. […] Τα καΐκια του Κουριού, 45-50 συνολικά, ένας μικρός στόλος, έμοιαζαν με τα Βατικιώτικα ή τα Ναυπλιώτικα. Αρμένιζαν μόνο στη θάλασσα του Μαρμαρά. Κανείς δεν θυμάται ναυάγιο κουριώτικου καϊκιού.
Τα κουκούλια (μετάξι) ήταν το πρώτο εισόδημα γι’ αυτό και ήταν κατάφυτο από μουριές. Όλο το χωριό καταγινόταν με τα κουκούλια. Τα πουλούσαν στα Μουδανιά και στη Νίκαια, ανάλογα με τις τιμές που έβρισκαν, ή και στην Προύσα ακόμα. Το δεύτερο σε σημασία προϊόν ήταν τα πρώιμα καρπούζια που τα καβαλούσανε στην Πόλη και τα μοσχοπουλούσαν. Έφταναν και 50 τη μέρα οι καϊκιές στην Πόλη.
[…] Το χωριό το διοικούσε αιρετό Κοινοτικό Συμβούλιο με επικεφαλής τον Πρόεδρο (τσορμπατζής στα τούρκικα). Αιρετή ήταν και η ενοριακή επιτροπή της εκκλησίας που φρόντιζε το σχολείο κάτω από την επίβλεψη του Πατριαρχείου. Μεγάλη ανεξαρτησία είχαν τα ελληνοχώρια αυτής της περιφέρειας και προπαντός το Κουρί. […] Αραιά και πού πήγαιναν και Τούρκοι χωροφύλακες στο χωριό. Όταν επενέβαιναν σε μικροκαυγαδάκια, συχνά τους αφοπλίζανε, τους δέρνανε και τους διώχνανε. Την άλλη μέρα τους πήγαινε τα όπλα ο Πρόεδρος και τα συμβιβάζανε με τις αρχές χωρίς συνέπειες. […] Οι Κουριώτες ήταν και σωματικά γεροί και ψυχωμένοι.Κυκλοφορούσε τότε ένα χαρακτηριστικό δίστιχο: «Αρετσιανοί με τα σπαθιά, Κουριώτες με τα ξύλα, εκάναν τους Αρετσιανούς και πήραν τα μπαΐρια».[…] Δεν είχαν αφήσει τίποτε όρθιο. Στο τέλος έκαψαν και το δικό τους χωριό και έφυγαν.
(Αποσπάσματα από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του πολιτικού-αντιστασιακού Πολύδωρου Δανιηλίδη “Ο Πολύδωρος θυμάται”).
Αγαπημένοι μας Αναγνώστες, συνεχίζουμε το νοερό μας ταξίδι στις αγαπημένες πόλεις της Ιωνικης ΓΗΣ… Ένα νοσταλγικό οδοιπορικό, που κάνει την σκέψη μας να αναπολεί και την καρδιά μας να σκιρτα… 100 χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, παραμένουν και διατηρούνται οι μνήμες μας ζωντανές, γιατί οφειλουμε να θυμόμαστε και γιατί οι μνήμες φυλάνε Πατρίδες..
Για το Δ.Σ. της Αδελφότητας Μικρασιατών Ν. Χανίων
“Ο Αγιος Πολύκαρπος”, η πρόεδρος Στέλλα Γκοζάνη Χαριτάκη
Πηγές:
Ε.Χατζούδη Τούντα ‘’Η Ηλιοστάλακτη απο το Γιαλί-Τσιφλίκ της Βιθυνίας’’
Σελίδα απογόνων από την Προύσα(ευρύτερη περιοχή) και το Γιαλί-Τσιφλίκ.
Πολύδωρου Δανιηλίδη ‘’Ο Πολύδωρος θυμάται’’
Εύα Μάντακα: Αλησμόνητες Πατρίδες «ΠΡΟΥΣΑ»
Από το διαδίκτυο
